21

nr 17 (453) 17­26.09. 2024

Z pamiętnika podróżnika

www.kuriergalicyjski.com

Na sanockim cmentarzu

Sanocki Cmentarz Centralny

przy ul. Rymanowskiej nie

przyciąga w pierwszej chwili

uwagi turysty, a jednak

warto przespacerować się

jego alejkami. Znajdziemy tu

sporo ciekawych nagrobków,

a przy tym odkryć interesujące

historie ludzi tutaj niegdyś

pochowanych. Jedne nagrobki

ze względu na ich usytuowanie

NAGROBEK MATEUSZA I KAROLINY BEKSIŃSKICH ­ WARSZTAT

w pierwszym rzędzie, tuż obok

SCHIMSERÓW, LWÓW

alejki, dostrzeżemy niemal

od razu, inne musimy dopiero

NAGROBEK MARIANA

brak na sanockiej nekropolii szlachetnych,

sukni, przez którą nieco prześwituje miej-

,,odkrywać", idąc w gląb tej

TRUSZKOWSKIEGO ­ ROMUALD

czarno-szarych obelisków, niewykluczo-

scami zarys ciala; zachwyca lekkość sukni

czy innej kwatery cmentarnej.

LAPCZYŃSKI, KRAKÓW

ne, że część z nich pochodzi z warsztatu

opadającej z lewego ramienia i odslaniającej

A wśród nich natrafimy na

NAGROBEK WLADYSLAWA

Makolondry bądź Juliana Markowskiego.

nagie ramię. Nagrobek dr. medycyny Tytusa

pochówki osób, które czy to ze

NIEDŹWIECKIEGO ­ LEOPOLD

Wszystkie odznaczają się elegancją, dobrze

obrośniętą plaskorzeźbionym bluszczem,

Lemera jest odmienny. Tchnie powagą. Ma

względów rodzinnych czy to

SCHIMSER, LWÓW

wyważoną formą, choć pozbawione są cech

trzymającego w zlożonej na prawym ko-

ksztalt obelisku ustawionego na postumen-

zawodowych przeniosly się do

lanie różany wieniec. Reklamowal się Lap-

indywidualnych. Indywidualności nadają im

cie w ksztalcie sarkofagu, wspartego na

Sanoka i jego okolic ze Stryja,

czyński, że wykonuje ,,figury tak z drzewa

jedynie zachowane na niektórych ,,porce-

cokole. W odróżnieniu od surowych w wy-

Czortkowa lub Lwowa... Dziś

lanki", owalne fotografie zmarlych, w for-

jak kamienia, wszelkie urządzenia i apa-

razie, czarnych lub glęboko szarych obeli-

jedynie o wybranych slów

mie porcelanowych medalionów o zlotych

rata kościelne w każdym stylu i guście"

sków, ozdobionych jedynie rytym krzyżem

kilka.

obrzeżach. Tym niemniej byla to typowa

a przy tym ,,ręczy za sumienne wykona-

i inskrypcją, ten ma charakter bardziej

nie", i przyznać mu trzeba, iż talentu i rze-

katalogowa produkcja, przyklad pracy za-

ozdobny, bowiem lico zdobi poniżej wypu-

telności chyba mu nie zbywalo.

kladu na skalę masową.

klo rzeźbionego krzyża sporych rozmiarów

TEKST I ZDJĘCIA

SYGNATURA LEOPOLDA

Jedynym odnalezionym do tej pory na sa-

Bez wątpienia warto przystanąć przy

plaskorzeźbiony bukiet makówek, prze-

ANNA KOZLOWSKA-RYŚ

SCHIMSERA NA TABLICY

nockim cmentarzu obeliskiem sygnowanym

grobowcu rodziny Pleszowskich, nieopo-

wiązany wstęgą o opadających fantazyjnie

NAGROBNEJ NIEDŹWIECKIEGO

W 1978 r. sporządzono na cmenta-

przez lwowski warsztat Juliana Markowskie-

dal starej kaplicy cmentarnej. To dzielo

końcach. Wypuklo rzeźbionymi wieńcami

rzu spis tych obiektów, które uznano za

warsztatu Wytwórni Rzeźbiarsko-Kamie-

go (1846­1903) jest pomnik na miejscu po-

/ Stawiać nagrobki, grzebać swe dziatki

róż ozdobiono też każdą ze ścian cokolu.

posiadające wartość historyczną. Zapro-

niarskiej Ludwika Makolondry we Lwowie.

chówku zmarlego w 1897 r., w latach 1872­

/ Tyś nas nawiedzil, Najświętszy Boże!

Na cmentarzu przede wszystkim rzu-

ponowano wtedy zachowanie 5 obiek-

1897 burmistrza Sanoka i wielce dla miasta

/ O dodaj sily ból znieść w pokorze! A za

Pochowano tu emerytowanego c.k. urzęd-

cają się w oczy żeliwne krzyże o cieka-

tów w części starej cmentarza (przy ul.

zaslużonego, Cyryla Jaxy Ladyżyńskiego

Twej woli korne poddanie / W niebo przyjm

nika skarbowego Jana Pleszowskiego h.

wej ornamentyce. Niestety, brak na nich

Matejki) i 38 w części przy ul. Rymanow-

(Кирилл Якса Ладыжиньскій). Obelisk jest

duszę syna o Panie!". Drugim sygnowanym

Bogoria, jego żonę Zefirynę z Kozlowskich

sygnatur odlewni nie pozwala powiązać

skiej, motywując decyzję stwierdzeniem:

przez warsztat Leopolda Schimsera jest

h. Jastrzębiec i ich synka Jana Zefiryna.

niemal identyczny z tymi na grobach Kajeta-

realizacji z konkretnymi firmami. Część

,,Proponujemy zachować zabytkową

Z wysokiego cokolu spogląda na nas po-

na Torosiewicza czy Aleksandra Tyzenhausa

neogotycki, kamienny krzyż na cokole na

z krzyży jest odnowiona, większość jed-

kryptografię [?] znajdującą się na obu

stać Matki Boskiej Niepokalanej. Czas nie

na Cmentarzu Lyczakowskim. Czy i stojący

grobie Mateusza Beksińskiego (zm. 1886)

nak silnie skorodowana. Nie brak rów-

cmentarzach. Posiada bowiem ona oprócz

obok obelisk upamiętniający jego żonę Pul-

i jego żony Karoliny z d. Machalskiej (zm.

naruszyl ani pięknych, miękkich rysów

nież tradycyjnego typu nagrobka neo-

walorów artystycznych także i wartość

cherię z d. Borkowską byl dzielem Markow-

1891). Tu mamy do czynienia bez wątpienia

twarzy ani draperii plaszcza spowijające-

klasycystycznego, którym byla figura

dokumentu historycznego z naszej prze-

skiego? Kto wie...A skoro już o obeliskach

z wyrobem seryjnym zakladu, bez cech

go Matkę Boską. Nadal wyraźnie widocz-

świętego ustawiona na kolumnie, filarze

szlości". Koniec końców jednak w kilka

mowa, to wspomnieć niewątpliwie należy

na jest u jej stóp glowa węża trzymającego

indywidualnych, z czasów gdy zakladem

lub cokole. W Sanoku są to figury Matki

lat później, w 1982 r. do rejestru zabytków

w paszczy jablko. Na ,,porcelance" utrwa-

nieznanego autorstwa pomnik na grobie c.k.

po śmierci Leopolda Schimsera w grudniu

Boskiej i Chrystusa, przy czym przeważ-

wpisano 61 nagrobków znajdujących się

profesora gimnazjalnego Józefa Tomasika

lono podobiznę Jana Pleszowskiego ­ bez

1888 r. kierowala jego żona Wiktoria.

nie o niewysokim poziomie artystycznym.

na tym cmentarzu. Zdecydowanie jednak

jednakże szybkiej interwencji konserwa-

(zm. 1908) ­ z ogromnym przewiązanym ma-

Pisząc o dziecięcych nagrobkach na

Do wyjątków pod tym względem należy

jeszcze sporo wymaga zarówno ochrony

lowniczo wstążką piórem gęsim (niektórzy

Cmentarzu Centralnym, nie sposób pomi-

torskiej mogą to być z powodu spękań

jednakże z pewnością nagrobek rodziny

prawnej jak i ­ przede wszystkim ­ prac

twierdzą, że to liść palmowy, lecz osobiście

nąć dziela z krakowskiej pracowni Romu-

i wykruszeń jej ostatnie chwile.

Sluszkiewiczów, wykonany przez sanocki

konserwatorskich. Świadczy o tym choć-

jestem innego zdania).

alda Lapczyńskiego, rzeźbiarza cieszącego

Niedaleko od grobowca Pleszowskich

warsztat rzeźbiarski Stanislawa Piątkie-

by fakt nie tak dawnego zdemontowania

We lwowskiej pracowni rzeźbiarsko-

się lokalną slawą i chętnie zatrudnianego

natkniemy się na inne dzielo L. Makolon-

wicza w 1927 r.

pomnika nagrobnego na grobie pewnej ro-

-kamieniarskiej Ludwika Tyrowicza (1861­

dry ­ obelisk na grobie zmarlego w 1914 r.

w wielu miejscowościach Podkarpacia

Ciekawi jesteście historii niektórych

dziny pochodzącej z Czortkowa, którą losy

Juliusza Koźmy, wlaściciela majątków Trep-

1930) zamówiono skromną stelę na grób

przy wykonywaniu oltarzy i rzeźb sa-

rodzin pochowanych na sanockim cmen-

sprowadzily do Posady Olchowskiej u gra-

kralnych (m.in. figura Matki Boskiej Ró-

cza i Zablotce. Pomnik ten różni się nieco od

zmarlej w 1919 r. Julii z Rapfów Starosol-

tarzu? Dowiedzieć się co sprowadzilo

nic Sanoka (na szczęście ocalony nagrobek

żańcowej w Liszkach). To nagrobek ucznia

znanych nam z Cmentarza Lyczakowskiego

skiej, ale i imponujący obelisk, pod którym

z Czortkowa do Posady Olchowskiej pod

czeka teraz na konserwację). Co prawda,

obelisków Makolondry. Jest smuklejszy,

pochowano c.k. notariusza Antoniego Pusz-

II klasy c.k. gimnazjum Mariana Trusz-

Sanokiem Petronelę z Zalewskich Hoffma-

wiele pomników nagrobnych nie reprezen-

czyńskiego (zm. 1908). Być może z pracow-

a zwieńczenie cokolu z uproszczonymi

kowskiego, w formie siedzącego śpiące-

nową i jej brata Leona? A może przeczytać

tuje sobą wysokiej klasy artystycznej, ale

ni tej pochodzą dwa inne, o wiele ciekawsze

go dziecka, z glową zlożoną na lewym

akroterionami na narożach i trójkątnymi

o rodzinie Limbachów ze Stryja? O innych,

choćby z tego względu, że są przykladem

ramieniu wspartym o kamienną skalę

szczytami nadaje mu lekkości. Jako że nie

nagrobki: Tytusa Lemera (zm. 1899) oraz

których twarze patrzą na nas z ,,porcela-

produkcji lokalnych warsztatów, o któ-

Ludwika Święcha (zm. 1911). Zachwyca

nek"? O tym być może w kolejnym nume-

rych nic lub niewiele wiadomo, warte są

szczególnie pomnik nagrobny sanockiego

rze ,,Nowego Kuriera Galicyjskiego". A jeśli

przynajmniej odnotowania. Odkryjemy

piekarza Ludwika Święcha ­ figura niemal

zdecydujecie się zwiedzić sanocką nekro-

jednak na cmentarzu sanockim również

unoszącego się w powietrzu, na postumen-

polię, to zaopatrzcie się w wydaną w tym

,,perelki", niestety pozbawione niejedno-

ciku w ksztalcie obloku, wysokiego aniola

roku książkę autorstwa Piotra Paszkie-

krotnie sygnatur, a także nagrobki będące

z pękiem róż i z wyciągniętą ręką w geście

wicza ,,Śladem obiektów zabytkowych

dzielem warsztatów lwowskich: Leopolda

rzucania kwiatów na grób. Ma się nieomalże

na Cmentarzu Centralnym w Sanoku"

Schimsera, Juliana Markowskiego, Ludwi-

wrażenie, że slychać szelest wielkich skrzy-

(Wydawnictwo Edytorial, Rzeszów), gdzie

ka Makolondry, Ludwika Tyrowicza; prze-

del. Uderza precyzja w opracowaniu partii

znajdziecie sporo informacji.

myskich, krakowskich... Jest ich zaledwie

kilka, choć ­ kto wie? Może bylo ich wię-

cej, lecz nieuniknione zniszczenia kamienia

nie pozwalają już odczytać sygnatur.

Jednym z piękniejszych jest nagrobek

zmarlego w 1857 r. w 9 roku życia dziecka,

Wladzia Niedźwieckiego. To jeden z naj-

starszych na sanockim cmentarzu. I jeden

z piękniejszych. Rodzice zamówili nagro-

bek w znanej lwowskiej Fabryce Wyrobów

z Kamienia Leopolda Schimsera. Niewy-

kluczone, że pomnik byl jednym z wyro-

bów gotowych, których ­ jak wiadomo

­ Schimserowie mieli duży wybór. Kom-

pozycja figuralna, jak to zazwyczaj bywa

przy nagrobkach dziecięcych, jest bardzo

wzruszająca. Siedzący aniol tuli śpiące,

ufnie oparte o jego kolana male dziecko.

Z calej kompozycji tchnie niezwykly spo-

kój. Na tablicy sygnowanej przez warsztat

Leopolda Schimsera wyryto bolesną in-

NAGROBKI CYRYLA JAXY LADYŻYŃSKIEGO I PULCHERII

skrypcję: ,,Gorzka to boleść dla ojca, matki

LADYŻYŃSKIEJ ­ JULIAN MARKOWSKI, LWÓW

GROBOWIEC PLESZOWSKICH ­ LUDWIK MAKOLONDRA, LWÓW