25

nr 17 (453) 17­26.09. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Zamiary Banku Narodowego Ukrainy

Wiadomość o tym, że

Pod koniec XVII w. stosunki

pieniężne w carstwie moskiew-

Narodowy Bank Ukrainy

skim byly dość slabo rozwinięte

zdecydowal o przemia-

­ dominowala naturalna gospo-

nowaniu ,,kopiejki" na

darka. Mikroskopijne kopiejki

,,szag", można skomento-

(innych monet po prostu nie bylo)

w zupelności wystarczaly na

wać jednym określeniem:

PRZODEK ,,KOPIEJKI". DENGA

rynku carstwa. Na Ukrainie bylo

,,Lepiej późno, niż nigdy".

IWANA III Z ARABSKIM

odwrotnie ­ wewnętrzny ry-

WYBITE WEDLUG TRADYCJI

KOPIEJKA OTRZYMALA SWOJĄ

NAPISEM

Niedorzeczność nazwy

nek kwitl, handel rozwijal się na

ORDY MOSKIEWSKIE KOPIEJKI

NAZWĘ OD WIZERUNKU

,,kopiejka" naglaśniali

wszystkich poziomach. Odpo-

PRZYPOMINALY RYBIĄ LUSKĘ.

MOSKIEWSKIEGO CARA

wiednio wymagalo to różnorod-

świadomi historycy na-

CAR PIOTR I NAZYWAL TE

Z WLÓCZNIĄ (PO ROS.

nych monet. W tym przypadku

MONETY ,,WSZAMI"

rodowi już wtedy, gdy w

,,КОПЬЙОМ"). KOPIEJKA IWANA

moskiewskie dengi-kopiejki byly

GROŹNEGO

portfelach Ukraińców

,,wyzwoliciel spod jarzma tatar-

niepraktyczne dla dużych i śred-

skiego" (stąd przydomek ,,Doń-

nich transakcji za male, zaś dla

szeleścily kupono-karbo-

ski"). Monety więc świadczą

drobnych zakupów zbyt drogie.

wańce, a o nowej ,,hrywni"

o czymś przeciwnym.

Uparta niechęć Ukraińców

mówiono jak o dalekiej

KOLEJNY PRZODEK ,,KOPIEJKI" ­

Napisy arabskie zdobily mo-

do ohydnych kopiejek doprowa-

MONETA DYMITRA DOŃSKIEGO

przyszlości. Polączenie

skiewskie monety do począt-

dzila do interesującego zjawi-

Z TATARSKIM REWERSEM

ku XVI w. Podobne widzimy na

ska ­ zaczęto karbować ,,sewskie

hrywnia-kopiejka tchnęlo

,,dengach" bitych przez księcia

wszystkie elementy, powiązane

czechy". ,,Czechami" w carstwie

wyraźną schizofrenią. Po-

Iwana III (1440-1505). Monety

z ordyńskimi tradycjami.

nazywano zachodnioeuropej-

niżej postaram się przybli-

pólnocnych księstw przyszlej

W tym czasie w Nowogro-

skie monety o nominale póltora

żyć naszym Czytelnikom,

Rosji otrzymaly nazwę ,,denga"

dzie Siwerskim rządzil jeszcze

grosza. ,,Czechy" bito w 1687 r.

(za wzór wzięto ,,dangi" Ordy).

jeden Olgierdowicz ­ Dymitr

(wprawdzie na monecie jest data

dlaczego nazwa ,,kopiejka"

(Korybut). Tu też bito monety

Zmiękczenie na ,,dieńgi" poja-

1686) w Sewsku, obecnie miasto

calkowicie nie nadaje się

NA KOPIEJCE PIOTRA I

z elementami dangi Ordy.

wilo się pod koniec XVIII w.

w obw. briańskim. Byly prze-

W WERSJI EUROPEJSKIEJ

jako określenie narodowej

Podczas gdy Wlodzimierz

W późniejszym okresie ja-

znaczone na finansowe zabez-

TEŻ PRZEDSTAWIONO CARA

ukraińskiej monety.

kichkolwiek związków z numi-

Olgierdowicz i Dymitr Kory-

pieczenie kampanii Krymskiej

Z WLÓCZNIĄ

zmatyką Ordy na terenach ukra-

but przy biciu swoich pierw-

i wyjątkowo na terenach Het-

ińskich brak, zaś bite tu monety

szych pieniędzy wzorowali

,,kopiejką". Nazwa ,,wielka" byla

manatu. Jako wzór wzięto bardzo

DMYTRO POLUCHOWYCZ

posiadają cechy wylącznie za-

się na monetach Ordy, na tere-

czysto symboliczna, bowiem byl

popularną na terenach Ukrainy

Ab ovo ­ czyli od początku

nach Księstwa Moskiewskiego,

chodnioeuropejskie. Więcej ­

to drobiazg o wadze 0,68 g, wiel-

1,5-groszową monetę z czasów

Okres  książęcy  pozosta-

i późniejszej Rosji wzorowanie

podolskie pól hrywny książąt

kości paznokcia na malym palcu

Zygmunta III Wazy, zastępując

wil wątly ślad w ukraińskiej

się na ,,tatarszczyźnie" zapano-

Koriatowiczów, bite w miejsco-

osoby doroslej. Zreformowane

jedynie herb Rzeczypospolitej

numizmatyce. Slynne ,,zlotniki"

walo poważnie i na dlugo.

wości Smotrycz (ob. obw. chmiel-

monety Glińskiej nadal bito we-

dwuglowym orlem i jednocze-

i ,,srebrniki" wybijano w bar-

Jeżeli monet dang bylo dużo

nicki), bite prawie jednocześnie

dlug ordyńskiej technologii ­

śnie obniżając próbę srebra.

dzo ograniczonej ilości i mialy

­ to w liczbie mnogiej byly to już

z monetami Wlodzimierza Ol-

z kawalków splaszczonego drutu

Na terenach Lewobrzeżnej

one znaczenie raczej polityczne

dengi. To slowo mialo w czasach

gierdowicza, od samego począt-

srebrnego.

Ukrainy kopiejkę masowo wpro-

i dekoracyjne.

Ordy wspólczesne znaczenie

ku nie mialy żadnych cech Ordy

Pomimo zaniku arabskich tek-

wadzano po reformie Piotra I, gdy

Potem nastaly czasy chana

,,pieniędzy". Używane jest w języ-

i byly wylącznie europejskie.

stów na monetach teścia Glińskiej

ten wprowadzil w swoim car-

Batyja.

ku rosyjskim do dziś. Natomiast

Należy zaznaczyć, że w roku

i ,,plecionek", arabskie korzenie

stwie monety wzoru europejskie-

Po polączeniu Rusi ze Zlota

na Ukrainie ,,pieniądz" ­ to ,,hro-

1311 chan Zlotej Ordy Toktyj

byly wyraźnie widoczne. Napisy

go. Ważny fakt ­ na pierwszych

Ordą (Ulus Dżuczi) pojawily się

szi" (w liczbie mnogiej od ,,gro-

zaprowadzil reformę pienięż-

na tych monetach wykonywano

miedzianych kopiejkach ­ tych

w obiegu jej monety. Szerokie-

sza"). Grosz byla to największa

ną. Zamiast starych dirhem do

w rzędach, podczas gdy na euro-

w rodzaju ,,z wlócznią" ­ przedsta-

go wzięcia też nie mialy: gospo-

srebrna moneta średniowiecza.

obiegu zostala puszczona nowa

pejskich biegly po obrzeżu. Te, na

wiano cara Piotra I i podkreślano

darczo spustoszone terytorium

moneta ­ dang. I to na tę mone-

Jej nazwa ­groschen ­ pochodzi

wpól tatarskie dengi-kopiejki,

to stosownym napisem. Świadczy

dogorywalo. Co się tyczy bicia

od lacińskiego grossus denarius

tę od początku orientowali się

bito w carstwie moskiewskim aż

to po raz kolejny o tym, że kopiej-

monet to na terenach Rusi (dzi-

­ wielkiego denara. Wokól grosza

książęta Olgierdowicze. Dang

do 1718 r. Wprawdzie inflacja po-

ka ­ to moneta, przedstawiająca

siejsza Ukraina) i Zalesia (dzi-

budowano caly zachodnioeuro-

stal się początkiem i wzorcem

żarla w końcu calkowicie potom-

ROSYJSKIEGO cara z wlócznią.

siejsza Rosja), rozpoczęlo się ono

pejski system monetarny.

monet na pólnocno-wschodnich

ka Glińskiej. Kopiejki bite już za

Na Prawobrzeżnej Ukrainie ko-

prawie jednocześnie wedlug po-

terenach, na których z czasem

czasów Piotra I mialy nieco ponad

piejkę wprowadzono jedynie po II

Skąd się wzięla ,,kopiejka"

dobnego schematu: najpierw na-

powstalo państwo moskiewskie.

20% pierwotnej wielkości. Car

rozbiorze Polski i przejęciu tych

śladowano ,,dangi" (darchemy)

lekceważąco nazywal je ,,wszami".

W 1534 r. synowa wspomnia-

terenów przez Rosję.

Jak zjawily się ,,hroszi"

Ordy, a potem bito wlasne z ele-

nego Iwana III i matka Iwana IV

Na terenach Lewobrzeżnej

Interesujący jest następu-

mentami zdobnictwa Ordy. Po-

W latach 1374-1380 w Księ-

Groźnego, regentka Olena Gliń-

Ukrainy, która weszla w sklad

jący fakt ­ miedziana kopiejka

tem nasze drogi kardynalnie się

stwie Moskiewskim bicie pierw-

imperium Moskiewskiego w II

ska (1508-1538) przeprowadzila

z wizerunkiem św. Grzegorza,

rozeszly.

szych monet rozpoczęlo się za

polowie XVII w., kopiejki się nie

w Księstwie Moskiewskim re-

wbijającego wlócznię w smo-

Na terenach ukraińskich

panowania księcia Dymitra,

przyjęly. Przyzwyczajeni do

formę pieniężną. Wcześniej uży-

ka, traktowana byla przez haj-

monety ze zdobnictwem ordyń-

znanego później jako Doński.

wano tam wiele różnych ,,deng",

monet Rzeczypospolitej Ukra-

damaków jako znak rozpozna-

skim spotyka się, na przyklad,

Awers ozdobiony byl popiersiem

bitych zarówno w Moskwie, jak

ińcy podejrzliwie spoglądali

walny Koliszczyzny. Świadczy

na wczesnych monetach księcia

woja z siekierą lub szablą (chyba

na podobne do rybiej luski mo-

i w odleglych księstwach od cza-

to dobitnie o tym, że kopiejki

przedstawiono tu samego księ-

pod koniec XVIII w. na tej czę-

kijowskiego Wlodzimierza Ol-

sów Dymitra Dońskiego. Mone-

skiewskie potworki. Przy tym

cia) lub koguta. Na rewersie byl

ści Ukrainy byly rzadkością.

gierdowicza. Początkowo bylo

luski te byly bardzo drobne i la-

ty różnily się wielkością, wagą

napis po arabsku ,,Sultan naj-

to naśladowanie dangi chana

W przeciwnym razie, czy maso-

i próbą, co bardzo komplikowalo

two je gubiono. W okresie pano-

wyższy Muhamed Uzbek-chan".

wa moneta mogla stać się swe-

Dżanibeka, a potem ,,arabskiej

operacje handlowe. Po reformie

wania kolejnych wladców in-

Interesujące jest to, że chan

go rodzaju haslem ,,swój-obcy"?

legendy" (napisu) chana Muha-

flacja zjadla prawie polowę wagi

Glińskiej na terenie Księstwa

Muhamed Uzbek rządzil w latach

Wobec tego można stwierdzić, iż

meda Bulaka na rewersie, na-

pierwotnej kopiejki.

Moskiewskiego w obiegu pozo-

1313-1341 ­ dlugo przed biciem

masowe wprowadzanie kopiejki

stępnie wykorzystano tzw. ,,ple-

staly jedynie unifikowane mo-

monet przez Dymitra Dońskiego.

na Ukrainie ma miejsce dopiero

cionkę szczęścia", czyli ,,węzla

nety. Za podstawę slużyla ,,mo-

Wykorzystując rewers ze sta-

od początku XIX w.

dlugowieczności". Ten wschod-

skiewska denga". Na awersie

rych monet Ordy, książę Dymitr

Gdy w latach 1991­1992 wy-

ni ornament obecny jest na pra-

przedstawiony byl car na koniu

wskazal na swoją zależność od

nikla kwestia nazwy nowej

wie wszystkich monetach Ordy.

z szablą w ręku. Chociaż mone-

niej. Jednak do rosyjskiej historii

ukraińskiej monety, propono-

Z czasem na monetach Wlodzi-

ta później byla bita w różnych

wspomniany książę wszedl jako

wano następujące nazwy: ,,szag"

mierza Olgierdowicza zanikają

miejscowościach,  to  ogólnie

(jak za czasów URL), ,,kuna", ,,so-

zwano ją ,,denga moskiewska,

tenka", a nawet... ,,kopiówka" (ta

szablowa", ,,moskowka" lub ,,sza-

sama kopiejka, tyle, że po ukra-

blówka" (czyli moneta z szablą).

ińsku). Jako kompromis politycz-

Inna moneta byla dwukrot-

ny z prorosyjskimi komunista-

nie większa. Wagą odpowiada-

mi, mającymi wówczas wielkie

la dendze bitej wcześniej w No-

wplywy, oddano przewagę ,,ko-

wogrodzie. Wyobrażony byl na

piejce", która nie dość, że nie ma

niej książę z wlócznią (po ros.

ZNACZEK POCZTOWY 20 SZAGÓW

,,копьйом") i zostala nazwa-

tradycji na Ukrainie, to jeszcze

URL, PELNIĄCY FUNKCJĘ

pośrednio odwoluje się w swej

na ,,denga nowogrodzka, ko-

,,SEWSKI CZECH" CARSTWA MOSKIEWSKIEGO I WZIĘTY ZA WZÓR

OBIEGOWEGO PIENIĄDZA

nazwie do rosyjskiego cara.

piowa", ale popularnie zwano ją

PÓLTORA GROSZA RZECZYPOSPOLITEJ