28

nr 17 (453) 17­26.09. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Dziedzictwo kulturowe rodu Dzieduszyckich

herbu Sas we Lwowie  (cz. 4)

pozlacane kopie metodą

Wlodzimierz hr.

galwanoplastyki (obecnie

Dzieduszycki (1825­1898)

znajdują się w zbiorach

byl w swoim czasie

Muzeum Historycznego we

nie tylko wybitnym

Lwowie).

przyrodnikiem, ale

również jednym

Wlaśnie w tych latach hr. Wlodzimierz

z najbardziej znanych

Dzieduszycki-mlodszy, wnuk zalożyciela

w Galicji kolekcjonerów.

Muzeum, mial poważne klopoty finanso-

we. Jego ordynacja miala wielkie dlugi,

Krakowski profesor

KOPIA ZLOTEJ KORONY ZE

które w 1931 roku wynosily 4.800.000

Kazimierz Karolczak pisze

SKARBU MICHALKOWSKIEGO

zlotych. Hrabia chcial sprzedać lwowski

m.in. o tej jego pasji: ,,Pasje

zwierzęta kręgowe, stale i wędrowne",

palac i część bardzo bogatej i wartościowej

kolekcjonerskie, nie tylko

która zostala przyjęta przez wszystkich

kolekcji dziel sztuki i porcelany. Byly to ob-

związane z przyrodą,

z uznaniem. Oprócz wydatnej pracy na

razy francuskich, holenderskich i wloskich

KOPIA ZLOTYCH RZECZY ZE SKARBU

wpisane byly wręcz

polu naukowym, hrabia Dzieduszycki

mistrzów XVI ­ XVIII wieków i polskich

w geny hr. Wlodzimierza.

bral czynny udzial w życiu publicznym

zrobily sensację i kilka z nich zostalo za-

Michalków i udowodnil, że obydwa skarby

artystów XIX w. Na przyklad udalo mu się

i politycznym".

kupionych do cesarskiego nadwornego

stanowią calość, rozdzieloną tylko zsuwa-

sprzedać 28 obrazów do Zamku na Wawe-

Odziedziczonym po ojcu

Muzeum Archeologicznego.

mi ziemi. Dookola nie odnaleziono żadnych

lu, 33 obrazy do Muzeum w Warszawie.

(Józefie Dzieduszyckim,

Perla zbiorów

Drugi skarb zloty znaleziono 19 maja

śladów zamieszkania ludzi w dawnych

Grottgerowski cykl ,,Warszawa I" zakupila

również milośniku

Wlodzimierza hr.

1897 roku podczas remontu tejże drogi,

czasach, również dawnego cmentarzyska,

Lwowska Galeria Obrazów, zaś Wielkopol-

historii i kultury,

Dzieduszyckiego ­ zloty

który prowadzili miejscowi chlopi Wasyl

otóż dr Hadaczek zrobil wniosek, że to byl

skie Muzeum w Poznaniu kupilo ,,Bitwę pod

zalożycielu biblioteki

skarb Michalkowski

Lakusztiak i Stefan Russak. Znajdowal się

skarb świadomie ukryty dwadzieścia sie-

Wiedniem" Jana Matejki. Tego jednak bylo

Poturzyckiej i pasjonacie

na glębokości 50 cm niedaleko od miejsca

dem wieków temu przez bliżej nieznanych

jeszcze za malo. Hrabia nieoficjalnie zwra-

(faktycznie są to dwa

znalezienia pierwszego skarbu 19 lat wcze-

ludzi i w bliżej nieznanych okolicznościach.

cal się do antykwariatów w Warszawie,

kolekcjonerstwa) zbiorem

skarby odnalezione

śniej. Zbiegli się ludzie ze wsi, zaczęla się

Sensację wywolalo datowanie zlotych

Berlinie, Wiedniu. Sprzedaż za granicą za-

w latach 1878 i 1896)

polskich numizmatów

bójka i tylko przybycie żandarma uspokoilo

przedmiotów na VIII ­ VII wiek przed Chry-

bytkowych dziel sztuki bez pozwolenia rzą-

zajmuje absolutnie

i medali Wlodzimierz

gorące glowy. Zawiadomiony kustosz Wla-

stusem i ich przynależność do wyrobów

du polskiego lub wladz konserwatorskich

unikatowe miejsce

zająl się poważniej od

dyslaw Zontak przybyl ze Lwowa i zakupil

kultury trackiej. Wśród innych wyróżnia-

byla jednak zabroniona.

wśród wszystkich

1849 roku, powiększając

do Muzeum im. Dzieduszyckich część zna-

ly się wielkie zlote przedmioty, wykona-

Wtedy wlaśnie rozeszla się pogloska,

innych wykopalisk

go szybko drogą zakupów

lezionych przedmiotów. Hrabia Mieczyslaw

ne w ksztalcie zoomorficznym. W swoich

że Dzieduszycki kazal wykonać zlote ko-

archeologicznych dawnej

Borkowski kupil 4 przedmioty zlote, Alfred

zbiorach Muzeum im. Dzieduszyckich po-

pie Skarbu Michalkowskiego, zdeponowal

i wymiany. W 1864 roku

Galicji austriackiej. Część

Dzikowski ze Lwowa ­ 5 przedmiotów.

siadalo dwa diademy (we Lwowie powsta-

je w banku, a oryginaly sprzedal niele-

obejmowal on 362 medale

naukowców uważa nawet,

Reszta rozproszyla się wśród miejscowych

la legenda, że jeden należal do perskiego

galnie za granicę do Berlina lub Wiednia.

i 1928 monet, a pod koniec

że ten skarb byl i pozostaje

chlopów i Żydów. Jak stwierdzal kustosz

króla Dariusza), bransolety, naszyjniki,

Potwierdzenia tej pogloski lub jej spro-

XIX wieku liczyl już okolo

,,najważniejszym

Muzeum im. Dzieduszyckich, ,,dziś pier-

ozdoby rękojeści kindżalów, cztery czar-

stowania naukowcy i publiczność się nie

trzy tysiące artefaktów...

pomnikiem zlotym

wotnej zawartości tego skarbu niepodobna

ki, fibuly, male tarcze slużące do ozdoby

doczekali. W latach 30. XX wieku nikt

poludniowo-wschodniej

Kolekcja jego wyróżniala

odbudować". W ten sposób Muzeum im.

i wielką liczbę zlotych koralików do na-

z uczonych i historyków sztuki nie tylko

Europy". Jego zawile dzieje

się nie tylko wielkością, ale

Dzieduszyckich okazalo się wlaścicielem

szyjników różnej wielkości i ksztaltów.

nie zbadal oryginalów, ale nikt nawet ich

w XX wieku sprawily

znacznej części obydwóch skarbów, lącznie

nie widzial. Otóż sekret skarbu rozbudzal

i koncepcją".

Przed I wojną

jednak, że ta historia

ponad 2000 przedmiotów zlotych o wadze

wyobraźnię nie tylko dziennikarzy. Po

światową wszystkie

już prawie odeszla do

7,5 kilograma oraz kilku czarek z bursztynu

dzień dzisiejszy nie ma pewnych informacji

JURIJ SMIRNOW

te przedmioty byly

lamusa i dziś malo kto

i szkla kolorowego, które również zostaly

o tym, czy w 1939 roku w banku znajdowa-

wystawione w Muzeum

odnalezione w skarbie.

Gabinet numizmatyczny Wlodzimierz

ly się oryginaly czy zlote kopie.

jest zainteresowany

Na polecenie hrabiego Wlodzimierza

Dzieduszycki umieścil w swoim lwowskim

Wybuch II wojny światowej kardynal-

im. Dzieduszyckich

przypomnieniem historii

Dzieduszyckiego caly skarb zbadal i usta-

palacu przy ulicy Kurkowej, zaś marmuro-

nie zmienil sytuację. Nowa wladza sowiec-

we Lwowie przy ul.

jego odnalezienia

lil jego wartość historyczną i artystyczną

we popiersie ojca Józefa Dzieduszyckiego

ka w 1940 roku formalnie przekazala Skarb

Teatralnej. Podczas wojny

i zagadkowego zniknięcia.

doktor Karol Hadaczek, znany lwowski ar-

postanowil umieścić w Muzeum Przyrod-

Michalkowski do Muzeum Historycznego

zdeponowano je w jednym

Nazwa skarbu pochodzi od nazwy

cheolog. Wynikiem jego badań byla praca

niczym przy ulicy Teatralnej 18. Również

miasta Lwowa. Lecz niedlugo skarb znajdo-

z lwowskich banków,

malej wioski Michalków powiatu borsz-

naukowa pod tytulem ,,Zlote skarby Mi-

w tym muzeum obok wspanialych zbiorów

wal się w jego zbiorach. Po kilku miesiącach

gdzie pozostawaly też

czowskiego (obecnie obwód tarnopolski),

chalkowskie", wydana w 1904 roku nakla-

przyrodniczych zostal umieszczony slyn-

w nieznanych i niewyjaśnionych do dziś

w latach 20. i 30. XX

która leży w 3 kilometrach od Dniestru

dem Muzeum im. Dzieduszyckich. Dr Karol

ny zloty skarb Michalkowski, prawdziwy

okolicznościach zlote przedmioty Skarbu

wieku. Dla wystawy

na brzegu malej rzeczki Niczlawy. Skarb

Hadaczek przeprowadzil dokladne poszu-

diament kolekcji.

Michalkowskiego zostaly wywiezione do

w Muzeum wykonano

odnaleziono na zboczu drogi, od razu za

kiwania archeologiczne w okolicach wsi

Wlodzimierz Dzieduszycki zostawil

Moskwy. Akcja odbyla się w ścislym se-

wioską. 16 lipca 1878 roku szalala burza,

potomnym piękny zbiór często rzeczy

krecie. Teraz już dokladnie nie wiadomo,

ulewny deszcz rozmyl glinianą drogę.

unikatowych, który podarowal miastu

czy skarb zabrali przedstawiciele któregoś

Dwie male dziewczynki pędzily krowę na

Lwowowi, i ten wspanialy gest ocenili ów-

z muzeów sowieckich, czy funkcjonariusze

pastwisko i zobaczyly wprost na drodze

cześni lwowianie. W 1905 roku ,,Nowości

NKWD, czy też innej struktury sowieckiej,

blyszczące zlote przedmioty. Wykopane

ilustrowane" tak opisaly wrażenia pewne-

która zajmowala się metalami szlachetny-

rzeczy matka dziewczynek pokazala miej-

go dziennikarza o tej fundacji i postaci fun-

mi. We Lwowie w Muzeum Historycznym

scowemu wójtowi i sklepikarzowi Żydowi

datora: ,,Kiedy przechodzimy kolo piękne-

zostaly tylko pozlacane kopie wykonane

Moszkowi Blumowi. Wójt zawiadomil

go budynku Muzeum im. Dzieduszyckich

metodą galwanoplastyki. Ślad po zlotym

urząd w Borszczowie i hrabiego Mieczy-

­ uprzytomniamy sobie, jaką to stosunko-

Skarbie Michalkowskim zaginąl na wiele

slawa Borkowskiego, wlaściciela majątku

wo dość znaczną ilość różnych zakladów,

lat. Nie bylo nawet wiadomo, do jakiej in-

w miasteczku Mielnica Podolska. Przypa-

muzeów, bibliotek posiada nasz kraj dzię-

stytucji czy muzeum zostal przez wladze

dek chcial, by hrabia w tym dniu wybieral

ki ofiarności publicznej i poszczególnych

radzieckie przydzielony.

się do Lwowa i natychmiast zawiadomil

jednostek.

Minęlo prawie 80 lat, ale ta tajemni-

znajomego kustosza Muzeum im. Dziedu-

Fundatorem Muzeum im. Dzieduszyc-

ca zostala wyjaśniona tylko częściowo.

szyckich Wladyslawa Zontaka. Kustosz,

kich we Lwowie jest hrabia Wlodzimierz

W ciągu tych lat nie pojawila się żadna

mimo nieobecności hrabiego Wlodzimie-

Dzieduszycki znany powszechnie jako

informacja, żaden artykul, żaden kata-

rza Dzieduszyckiego, zalożyciela Mu-

przyrodnik nie tylko u nas, ale i za gra-

log, gdzie skarb bylby wspomniany lub

zeum i zapalonego zbieracza starożytno-

nicą... W sklad jego muzeum wchodzą

opisany. Żaden z przedmiotów ze skarbu

ści, wyjechal do Michalkowa i ,,zręcznym

bogate zbiory etnografii krajowej, cenne

nigdy nie byl pokazany na żadnej wysta-

obrotem rzeczy zakupil z rąk chlopów

zbiory numizmatyczne i olbrzymia, wiel-

wie. Ani w Moskwie (czy w ogóle w Rosji),

wszystkie odnalezione zlote przedmioty.

kiej wartości biblioteka. Jest to w swoim

ani w Europie Zachodniej. Dopiero w 2017

Tymczasem we wsi wybuchla prawdziwa

rodzaju jedno z najcenniejszych muzeów,

roku w Internecie opublikowano wiado-

zlota gorączka". Chlopi przekopali drogę

które hojny ofiarodawca oddal na wla-

mość, że Skarb Michalkowski jest prze-

i brzeg rzeczki. Odnaleziono jeszcze kil-

sność spoleczeństwa. Hrabia Wlodzimierz

chowywany w Ermitażu w Petersburgu

kadziesiąt zlotych przedmiotów, w więk-

Dzieduszycki opiekowal się nauką gorliwie

(Federacja Rosyjska). Dalszych szczegó-

szości male zlote paciorki, ale też kilka

i w inny sposób spelnial zadanie żarliwego

lów wladze rosyjskie, również dyrekcja

większych okazów. Wykupili to miejsco-

mecenasa nauki: oto jego nakladem oka-

owego muzeum nie ujawnily. Tak ścislą ta-

wi Żydzi i z czasem odsprzedali do Czer-

zalo się kilka cennych prac naukowych.

jemnicą nie jest objęty żaden z zabytków

niowiec, Budapesztu i Wiednia. Tam zlote

Ale i sam nie ustawal w pracy i jej owocem

historycznych lub artystycznych z przed-

KOPIE ZLOTYCH RZECZY ZE SKARBU

przedmioty ze skarbu Michalkowskiego

jest wydanie przez niego książki: ,,Nasze

wojennych zbiorów lwowskich.