20

nr 18 (454) 30.09.­14.10.2024

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

Fundacja Kościuszkowska wczoraj i dzisiaj

W przyszlym roku The

Jaka jest wspólczesna Polonia

naukowo-edukacyjnych, wymian

Kosciuszko Foundation,

w Stanach w porównaniu z tą

kulturalno-naukowych oraz poprzez

Polonią, kiedy istnialy jeszcze

promocje polskiej kultury i polskich

największa polska

dzielnice polskie?

artystów w Stanach Zjednoczonych.

Fundacja poza granicami

Co roku przeznaczamy ponad 1.5 mi-

Tak zwane polskie dzielnice (nie-

Kraju z siedzibą

liona dolarów na granty badawcze

którzy nazywali je brutalnie ,,pol-

w Nowym Jorku będzie

i stypendia dla naukowców, studen-

skie getta") powstawaly dlatego,

obchodzić swoje stulecie.

tów i artystów, Polaków i Ameryka-

że przyjeżdżający z kraju rodacy,

Zalożono ją w 1925

nów polskiego pochodzenia. Stypen-

wiadomo, nie znając języka chcie-

dystami Fundacji byli m.in.: artystka

li mieszkać blisko swoich, gdzie

roku, w przededniu 150.

Magdalena Abakanowicz, prof. Le-

byly swoje sklepy, kościól, sobotnia

rocznicy przystąpienia

szek Balcerowicz, prof. Norman Da-

szkola dla dzieci, tzw. agencje, przez

Tadeusza Kościuszki do

vies, czy reżyser Juliusz Machulski.

które zalatwiali wiele spraw, któ-

amerykańskiej sprawy

Oczywiście, na początku bylo bardzo

re sami w urzędach amerykańskich

rewolucyjnej.

trudno, bo trzeba pamiętać, że lata 20.

nie byli w stanie zalatwić. Życie tam

to byly lata, kiedy następowala de-

się toczylo. To wszystko skończylo

mobilizacja polonii amerykańskiej,

się wraz z wejściem Polski do Unii

Na początku września

bo jednak dużo pieniędzy zbieralo

Europejskiej w 2004. Wtedy skoń-

br. z krótką wizytą we

się na czas pierwszej wojny świato-

czyla się emigracja polska, emigra-

Lwowie i w obwodzie

wej, na niepodleglość Rzeczpospolitej

cja, która falami trwala praktycznie

winnickim przebywal

i wtedy nikt szczególnie nie myślal,

od polowy XIX w. Glównie z Galicji

MAREK SKULIMOWSKI

prezes i dyrektor

że edukacja jest czymś istotnym. Ale

wyjeżdżali, bo tam byla bieda. To

Wykonawczy Fundacji

Mierzwa jednak się uparl, fundację

naszych stypendystów w polowie lat

byl moment, kiedy emigracja zaczę-

­ tak z nią negocjowal, że ostatecznie

MAREK SKULIMOWSKI,

oparl glównie na Amerykanach, co

70. byl Leszek Balcerowicz. Później

la spadać i ten doplyw ,,świeżej krwi"

ona zeszla do 80 tys. i jeszcze wypisala

jest bardzo ciekawe. W radzie Fun-

ubywal. Zaczęly wyludniać się pol-

mu czek na 16 tys. na splatę hipoteki.

przez lata bylo wielu ludzi. W tym

który w rozmowie

dacji oprócz znanych biznesmenów

skie dzielnice, ponieważ naturalną

Hipotekę splaciliśmy już sześć lat póź-

programie zapraszamy od 30 do 40

z KONSTANTYM

­ jeden z nich nawet byl wlaścicie-

cechą emigranta jest dążenie aby so-

naukowców z Polski co roku.

niej, w 1951 roku. W Stanach jest taka

CZAWAGĄ udzielil też

lem fabryki lokomotyw, w tym cza-

bie poprawić życie. Jak się dorabia, to

tradycja, że spala się dokumenty hi-

wywiadu dla Kuriera.

Skąd Fundacja bierze środki na

sie to byl ogromny biznes. Byl też

kupuje dom w lepszej dzielnicy, dzie-

poteczne, kiedy ktoś staje się nowym

te stypendia?

pilot ­ dowódca legionu amerykań-

ci wysyla do lepszych szkól. Wyjeż-

wlaścicielem. Więc na balu fundacji,

Panie Marku, jak powstala

skiego Eskadry Kościuszkowskiej,

dżali, ale też do 2004 roku jeszcze

które organizujemy od 1928 roku ­

Zbieramy pieniądze od dobrych ludzi.

Fundacja i w jakim celu?

który walczyl w bitwie z sowietami

przyjeżdżali nowi, caly czas pol-

a na pierwszym balu gościem hono-

Tylko od Polonii?

Fundacja Kościuszkowska zostala za-

pod Lwowem w 1920 ­ pulkownik

skie dzielnice tętnily życiem. W tej

rowym byl Paderewski ­ na kolejnym

lożona przez Stefana Mierzwę (Stefan

Cedric Fauntleroy. Wtedy to byl bar-

chwili już Jackowa w Chicago nie

Nie, różnie. Ale zawsze ważne są ko-

balu w 1951 r. nastąpilo to uroczyste

Piotr Mierzwa, w USA zmienil na Ste-

dzo zaslużony czlowiek w USA. Otóż

ma, Greenpoint w Nowym Jorku, po-

rzenie polskie. To niekoniecznie są

spalenie dokumentów hipotecznych.

phen P. Mizwa) ­ ur. 12 listopada 1892

Mierzwa, żeby fundację rozwinąć,

wiedzmy, już na wykończeniu. W za-

osoby, które świeżo przyjechaly do

Momentem zwrotnym byl koniec

w Rakszawie, zm. 16 stycznia 1971

oparl ją na Amerykanach i na zna-

sadzie jak się kończy termin wynaj-

USA, bo jednak w tym pierwszym

lat 60. ­ początek 70. Następowa-

w Houston ­ red.) ­ polski ekonomista

nych osobach z polskiego środowi-

mu na sklep, to sklep przestaje istnieć

pokoleniu, kiedy się przyjeżdża, lu-

la w Polsce odwilż i zaczęliśmy za-

i publicysta mieszkający w USA, dzia-

ska. W 1926 roku wyslal pierwszą

i widzimy coraz mniej tych polskich

dzie są na dorobku, więc nie są bar-

praszać artystów z Polski. Fundacja

lacz polonijny, popularyzator historii,

grupę studentów amerykańskich do

sklepów czy restauracji, tych pol-

dzo chętni pieniędzmi się dzielić, bo

wtedy byla oskarżana o to, że z ko-

twórca Fundacji Kościuszkowskiej

Polski na Uniwersytet Jagielloński.

skich symboli. Kościoly zamykają

jeszcze czują się w niepewności w ob-

munistami wspólpracuje. Ale uważa-

w Nowym Jorku). Zmienil on nazwi-

Wlaściwie cala dzialalność opierala

się, niektóre przejmują inni katolicy,

cym kraju, chcą zabezpieczyć wlasne

liśmy, że trzeba pokazać tym ludziom

sko na Mizwa już będąc w Stanach

się na wymianie. Misją Fundacji byla

na przyklad Latynosi. Inne po prostu

dzieci, kupić dom. Ale już drugie,

wolny świat. Żeby nie budzić wąt-

Zjednoczonych. Pochodzil z Podkar-

wymiana edukacyjno-kulturalna

zostają puste i są licytowane np. na

trzecie, czy czwarte pokolenie dużo

pliwości, najprościej bylo zapraszać

pacia, urodzil się w Rakszawie pod

między Stanami a Polską.

cele mieszkaniowe.

bardziej jest sklonne wspierać cele

ludzi kultury. Przy okazji mieliśmy

Rzeszowem, ale do wyjazdu do Stanów

Nie bylo latwo w międzywojniu.

charytatywne. Wiele osób nie roz-

promocję kultury polskiej w Stanach

Czy  są  tam  teraz  osoby

mieszkal w Baszni kolo Lubaczowa.

Byly już pewne środki zebrane. Gdy

mawia już po polsku. Ale to nie ma

Zjednoczonych.

z Ukrainy?

Tam dzisiaj jest ulica Mierzwy i tabli-

wybuchla wojna i sowieci zajęli

znaczenia. W USA większość fun-

Z wybitnych osób odwiedzili nas

ca pamiątkowa w szkole podstawowej.

wschodnią część Rzeczypospolitej,

dacji opiera się o datki osób prywat-

Ja nie spotkalem. Do Kanady wyjeż-

malarze Marian Opalka, Franciszek

Kiedy zostalem prezesem i przeczy-

zaczęly się w stanach skladki, żeby

dżają. Na ogól Ukraińcy polączenie

nych, jest dużo rozwiązań prawnych,

Starowiejski, Jan Dąbkowski, Leon

talem wspomnienia Mierzwy, to się

pomagać polskim profesorom, którzy

mają większe w Kanadzie. Moja ro-

które do tego naklaniają. Ludzie mają

Tarasewicz. Okolo 40 osób nas od-

zdziwilem, bo moja rodzina od strony

zostali relegowani z uczelni. Zna-

dzina wyjechala z Galicji na przelomie

preferencje podatkowe różnego ro-

wiedzilo w tamtych latach. Później

matki też pochodzi z Baszni ­ja bylem

lazlem dokument z 1940-41 r., żeby

XIX-XX w. do Saskatchewan. Widzia-

dzaju, zwolnienia podatkowe z tym

państwo polskie zaczęlo się bardziej

tam ochrzczony­ zupelny zbieg oko-

przekazać fundusze do Lwowa i do

lem dokumenty, zostali zakwalifiko-

związane, można zapisy testamento-

otwierać, pod koniec lat 70. zaczę-

liczności. On wyjechal na początku XX

Wilna. To byly pieniądze na prze-

wani jako Ukraińcy. W kanadyjskim

we zostawić. W ten sposób dostajemy

liśmy zapraszać naukowców z róż-

w. do USA, pomógl mu w tym czlowiek

trwanie. Oni byli bez pracy, ale kilku

porcie w Halifax urzędnik emigracyj-

środki na dzialalność.

nych dziedzin. Jednym z pierwszych

również pochodzący z Baszni, ówcze-

udalo się zaprosić do USA. Sporo wte-

ny pytal: skąd jedziesz? Z Galicji. No to

sny burmistrz miasta Chicopee (Mas-

dy wyjechalo osób z Polski ­ zawsze

Ukrainiec. Tam bylo tylu Ukraińców,

sachusetts) pan Stonina ­ chyba tak

wojna doprowadza do tego, że ludzie

że dla Kanadyjczyka wszyscy z Gali-

się nazywal. To byl pierwszy polski

uciekają, a Fundacja chciala dopomóc

cji byli Ukraińcami. Rzymskokatolic-

burmistrz Chicopee. Mierzwa skoń-

wybitnym naukowcom.

kich kościolów wtedy w Saskatche-

czyl uniwersytet w Harvardzie, zrobil

Po wojnie wydawalo się, że będzie

wan niewiele bylo, więc rodzina

doktorat, zacząl wykladać na jednym

nowe otwarcie z Polską, będzie szan-

należala do grekokatolickiej parafii.

z uniwersytetów Stanów Zjednoczo-

sa na wspólpracę, ale komuniści za-

Wiem, że od lutego 2022 r. pewna

nych. By zdobyć wyksztalcenie w USA

mknęli dla nas Polskę. W tym okresie

liczba Ukraińców przyjechala do

musial po nocach pracować, brakowa-

jedyne co mogliśmy zrobić to wysylać

USA w pomocowym programie Uni-

lo mu pieniędzy, a wymogi na studiach

książki do bibliotek. Nie bylo żadnej

ted for Ukraine, ale to nie są takie

byly bardzo wysokie, więc później po-

wymiany ­ ani Amerykanie nie mo-

liczby jak do Kanady, gdzie parę mie-

stanowil zalożyć komisję stypendial-

gli do Polski przyjechać, nie mogli-

sięcy temu widzialem informację, że

ną, która powstala w 1922 r. Po trzech

śmy też zapraszać Polaków do USA,

wniosków imigracyjnych zlożonych

latach dzialalności tej komisji zde-

więc to absolutnie zamarlo.

bylo ponad milion, polowa już byla

cydowal się zalożyć fundację, którą

Na ten czas Fundacja na tyle dobrze

rozpatrzona pozytywnie. Nie wiem

nazwal Fundacją Kościuszkowską ze

się miala, że Mierzwa podjąl bardzo

ilu dojechalo. Ten program chyba do

marca tego roku dzialal w Kanadzie.

względu, że akurat 1925 rok zbiegal się

dobrą decyzję, żeby kupić budynek

Kanada jest krajem emigrantów,

ze 150. rocznicą przybycia Tadeusza

w Nowym Jorku. Nie chcial kupo-

a diaspora ukraińska jest tam nie-

Kościuszki do Stanów Zjednoczonych,

wać w polskiej dzielnicy, bo chodzi-

zwykle silna, więc naturalnie kolej-

a przekazy mówily o tym, że on przy-

lo o to, by promować polską kulturę,

ni imigranci jadą wlaśnie tam, gdzie

byl do USA przez Nowy Jork. Otóż tak

polską historię wśród Amerykanów,

niejednokrotnie mają już rodzinę lub

powstala Fundacja Kościuszkowska.

mówić o Polsce, do której nie moż-

przyjaciól . Ja niestety nie sądzę, że

Ta nazwa, jak wiele polskich nazwisk,

na bylo dojechać. Taka byla intencja.

większość tych ludzi kiedykolwiek

jest bardzo trudna do wymówienia

Kupil budynek w typowej części, te-

wróci do Ukrainy. Kanada to dobrze

przez Amerykanów. Przekręcają na

raz to bardzo ekskluzywna dzielnica

zorganizowany kraj imigracyjny,

wszystkie sposoby (śmiech).

na Manhattanie, niedaleko od Parku

a zatem jest mnóstwo darmowych

Misją Fundacji jest poglębianie więzi

Centralnego. Oglądal ponad sto bu-

programów (np. nauka języka), które

pomiędzy Polską a Stanami Zjedno-

dynków, wynegocjowal sumę z wla-

pozwalają szybko osiedlić się i zor-

czonymi, co realizuje poprzez admi-

ścicielką ­ ona chciala bodajże 240

ganizować sobie życie na dobrym

nistrowanie szeregiem programów

tys. dolarów. Podaję to jako anegdotę