22

nr 18 (454) 30.09.­14.10.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Bernard Newman o Huculach

Bernard Charles Newman

kolem, trzymają chorągwie. Kobiety

(1897­1968) ­ brytyjski

klęczaly za nimi na twardej drewnianej

pisarz i podróżnik. Byl

podlodze: mężatki po jednej stronie, nie-

autorem ponad 140 książek,

zamężne dziewczęta po drugiej. Nie bylo

zarówno beletrystycznych,

żadnych miejsc siedzących.

jak i literatury faktu. Jego

Wybralem kącik na uboczu, żeby nie

beletrystyka obejmowala

rzucać się w oczy, i obserwowalem mszę

powieści kryminalne, sztuki

od początku do końca. Przebiegala ona

teatralne, science fiction

wedlug barwnego rytualu Kościola pra-

i książki dla dzieci. Pisal

woslawnego. Jednakże w tym kraju panuje

też książki o polityce oraz

religia unicka. Gdy Polacy przed wiekami

relacje z licznych podróży.

zajęli Ukrainę, próbowali bezskutecznie

Byl uważany za autorytet

wprowadzić wyznanie rzymsko-katolic-

w dziedzinie szpiegostwa.

kie. W końcu udalo się osiągnąć kompro-

mis: Rusini, zachowując prawoslawną

liturgię, przyjęli zwierzchnictwo Rzymu

PETRO HAWRYLYSZYN

zamiast, jak dotychczas, Konstantynopo-

Debiutowal w literaturze autobio-

la, i tak powstal Kościól unicki [...].

graficzną książką ,,Szpieg", zawierającą

Nie wiem, czy kiedykolwiek widzialem

wspomnienia z lat I wojny światowej, gdy

coś tak wspanialego, jak ten przycerkiew-

pracowal w brytyjskim wywiadzie na

ny cmentarz, na który parafianie wysypali

froncie we Francji, gdzie przez kilka lat

się po skończonej mszy. Nie jestem czlowie-

penetrowal wywiad niemiecki w roli nie-

kiem lubiącym jaskrawe barwy, wolę sub-

mieckiego oficera. Książka zostala wyda-

telniejsze odcienie, jednak zadziwilo mnie,

na także w Polsce w 1946 i 1990 r. W okre-

że mnogość olśniewających, pomieszanych

sie międzywojennym Newman spędzal

ze sobą kolorów dawala efekt, który wcale

wakacje na dlugich samotnych podróżach

nie razil, lecz przeciwnie ­ zachwycal oko.

rowerowych po Europie. Napisal okolo 20

Nigdy jeszcze nie widzialem takich tęczo-

książek, będących relacjami z tych podró-

wych barw ­ ani na Węgrzech, ani nawet

ży. Książki te zawieraly informacje o geo-

w Rumunii. Zadziwiające, jak stroje ludowe

BERNARD NEWMAN (1946)

grafii, historii, wydarzeniach politycznych

pasują do ludzi, którzy je noszą.

oraz mieszkańcach zwiedzanych krajów.

z wyjątkową mocą: z bliska uszy pękaly od

nad Delatynem. Później znowu napotka-

Zabawna scena rozegrala się przed

Po raz pierwszy wybral się do naszego

halasu cymbalów, a z daleka nękal ich mo-

lem rzekę, jedną z wielu w tej zróżnicowa-

cerkwią, zanim parafianie się rozeszli.

kraju w1934 r. Podróż tę opisal w książce

notonny odglos. Orkiestry rywalizowaly ze

nej części kraju. 10 mil na poludnie od De-

Soltys odczytal listę prac publicznych na

Pedalling Poland, wydanej w 1935 r. Je-

sobą na ulicach i w kawiarniach. Setki ludzi

latyna krajobraz przypomina najbardziej

następny tydzień, dotyczących glównie

den z rozdzialów tej publikacji poświęcil

obojga plci tańczyly wesolo i spontanicz-

malownicze fragmenty Pirenejów. Okaza-

naprawy dróg, i wyznaczyl, kto w jakiej

pobytowi na Huculszczyźnie. Fragment

nie. Wśród nich tlum studentów ­ chlop-

le góry o wysokości 4 tysięcy stóp (okolo

kolejności ma je wykonać. Następnie od-

z tej książki dziś będziemy cytować w tlu-

ców i dziewcząt ­ ubranych na sportowo

1200 m ­ aut.) wyrastają prosto z rzeki, tak

czytal drugą listę z nazwiskami osób,

maczeniu Aleksandra Ruszczaka. Autor

w jasnoczerwone koszule i spodnie. Kolo-

że w niektórych miejscach wąska droga

które nie zaplacily podatków, a z tlumu

przyplynąl do Gdańska statkiem, mając ze

rytu dodawaly ludowe stroje wieśniaków

z trudnością czepia się stoku. Uroda tego

niektóre bez użycia gwoździ. Przy każdym,

padaly uwagi pod adresem każdego de-

sobą rower ­ stalego towarzysza wypraw,

z okolicy: czarne serdaki, jasnoczerwone

miejsca jest szczególna i nieporównywalna

oddalona o 50­60 jardów, stala drewniana

likwenta, co zwykle wywolywalo weso-

nazywanego George'em. Jego trasa wiodla

lub żólte spódnice i pięknie haftowane

z innymi górami w Europie, a podobnych

dzwonnica o surowych, lecz wspanialych

lość. Niezly pomysl do wykorzystania

przez Gdynię, Warszawę. Częstochowę,

zapaski.

wąwozów nie spotyka się nigdzie indziej.

ksztaltach.

przez angielski urząd podatkowy.

Kraków, Zakopane, Lwów i Stanislawów

Polacy tańczą z energią, determinacją

Zatrzymywalem się niezliczoną ilość razy,

Podczas gdy dzwony glucho bily, Hu-

Piękni są ci Huculi. Mężczyźni wyżsi

na Huculszczyznę i z powrotem do Lwowa,

i wytrwalością. Tańczyli, gdy szedlem spać

aby podziwiać majestat gór. Okazywaly mi

culi tloczyli się na zielonej murawie wokól

od Polaków z nizin, slusznej budowy, przy

a dalej na Wolyń, Polesie, następnie przez

o dziesiątej, i nie przestali, kiedy wstalem

one zawsze przyjazne oblicze, nigdy groź-

świątyni i na ścieżkach ­ scena jak z ope-

czym mlodzi wyglądają szczególnie okaza-

Bialowieżę i Wilno do zielonej granicy

o wpól do piątej. Pewnie jeszcze tańczą. Nie

ne. Szare skaly niekiedy ozdabialy ich sto-

retki. Z jedną różnicą: tutaj każdy strój byl

le. Kobiety, choć silnie zbudowane, mają lep-

z Litwą, gdzie zwiedzil Kowno i Klajpedę,

jestem pewien, czy orkiestra grala calą noc,

ki lub wieńczyly szczyty, a zbocza, gęsto

niepowtarzalny. Jak się spodziewalem,

szą figurę niż ich siostry z pólnocy. Z gracją

skąd udal się do Prus Wschodnich.

ale z pewnością, ,,wygrala" mnie z miasta [...].

pokryte lasami, mienily się różnymi od-

stroje kobiet byly bardziej kolorowe i róż-

i wdziękiem noszą obszerne spódnice i halki

,,...Podążalem na poludnie. Wkolo śla-

George niechętnie jednak opuszczal Stanisla-

cieniami zieleni. Tam, gdzie rozdzielaly się

norodne. Przede wszystkim uderzaly ze-

(dlugie lniane koszule, sięgające polowy ly-

dy wojny, jedyny przykuwający uwagę

wów, wysoko oceniając go wśród polskich

pasma gór, wciskala się kręta dolina rzeki.

stawienia kolorów. Dziewczęta nie unika-

dek, z obfitymi faldami na rękawach ­ aut.).

widok pierwszego dnia. Krajobraz raczej

miast. Nieważne, ilu mial mieszkańców, waż-

Moja uwaga szybko przeniosla się

ly podstawowych barw: czerwieni, zieleni

Huculki, schludne, o świeżej cerze, raczej

monotonny ­ plaskowyż, z pozoru przy-

ne, że byly tam asfaltowe ulice.

z piękna krajobrazu na ludzi zamieszkują-

i żólci w dziesiątkach intrygujących wa-

nie są klasycznymi pięknościami. Mówiono

pominający równinę. Zniszczone podczas

Krajobraz stawal się coraz bardziej in-

cych okoliczne wioski. W Delatynie znajdo-

riantów. Na dlugie koszule nalożone mialy

mi, że huculskie dziewczęta są niezwykle

wojny wioski to skupiska parterowych

teresujący. Zbliżaliśmy się do intrygujące-

walem się dopiero u wrót Huculszczyzny,

zapaski ­ arcydziela rękodzielnictwa. Jak

piękne. Dwaj Polacy, poznani podczas po-

drewnianych domków krytych strzechą

go zakątka Polski, wytoczonego granicami

ale już tam zauważylem wspaniale stroje,

mi później powiedziano, zrobienie napraw-

dróży po kraju, dyskretnie ostrzegli mnie,

i paru nowocześniejszych, lecz brzyd-

Czechoslowacji i Rumunii, który zamiesz-

które pod względem różnorodności wzo-

dę pięknej zapaski wymagalo dziesięciu

bym nie zawieral bliższych znajomości,

kich budynków z czerwonej cegly. Widok

kuje jedna z bardziej fascynujących grup

rów można porównać do węgierskich i sied-

lat pracy, i w to mogę uwierzyć. Byly

gdyż, choć nie z winy tutejszych dziew-

zmienil się dopiero w poludnie. Ponownie

etnicznych Europy ­ Huculi. Huculi wywo-

mogrozkich. Gdy tak mijalem wioskę za

one bardzo trwale i zwykle przechodzily

cząt, w dolinach panuje plaga chorób we-

ujrzalem podnóże Karpat, gdzie też wkrót-

dzą się od Rusinów, lecz żyjąc przez wieki

wioską, podążając do serca Huculszczyzny,

z matki na córkę. Zmiana mody u Huculów

nerycznych ­ pozostalość po przejściu czy

ce dotarlem. Droga byla znośna, ale moje

w izolacji pośród gór, zachowali stare zwy-

spostrzeglem, że stroje ludowe zaczęly sta-

następuję mniej więcej co stulecie.

to prawda, gdyż nie mialem ochoty pytać.

nienasycone pragnienie, aby rozmawiać ze

czaje, tradycje i folklor, które w miejscach

wać się czymś powszechnym, a w niektó-

Mężczyźni również nie stronią od kolo-

W każdym razie nie potrzebowalem tego

wszystkimi, sprawilo, że podróż się prze-

bardziej cywilizowanych dawno zaginęly.

rych miejscowościach w ogóle nie noszono

rów. Zazwyczaj noszą ręcznie tkaną i wy-

ostrzeżenia, jako że nie jestem zwolenni-

ciągnęla. Kiedy w końcu dotarlem do Sta-

Przez kilka godzin droga wila się

zachodnioeuropejskich ubiorów.

szukanie zdobioną kurtę albo serdak ­ rodzaj

kiem przypadkowych romansów.

nislawowa, zapadl zmrok.

wzdluż rzeki wśród lagodnych wzgórz,

Byl niedzielny poranek, wybór pierw-

kurtki z owczej skóry, pięknie wyprawionej

Na podstawie:

Byla sobotnia noc i czulem, że coś się

które nagle, gdy dojechalem do Nadwór-

szego dnia okazal się wlaściwy. Strumienie

i wyczesanej, raz noszonej wlosem na ze-

wydarzy. Wokól halaśliwej orkiestry zebral

nej, zmienily się w góry. Z tego miejsca

ludzi plynęly do wiejskich kościólków, któ-

wnątrz, kiedy indziej do wewnątrz ­ wów-

1. Dawne Pokucie i Huculszczyzna

się spory tlum: to defilowal Korpus Ochro-

dolina wyglądala niezwykle malowniczo.

re same w sobie byly przepiękne. Wszyst-

czas na wierzchu widnieje kolorowy haft

w opisach cudzoziemskich podróżników.

ny Pogranicza... Stanislawów jest calkiem

Wkrótce wspiąlem się na niską przelęcz

kie bez wyjątku zbudowano z drewna,

(wydaje się Newman pisze o sieraku i kiep-

Wybór tekstów z lat 1795-1939. Warsza-

nowoczesny, podobny do innych prowincjo-

tarze ­ aut.). Strój uzupelnialy spodnie po-

wa. 2015, s. 131­155.

nalnych miast w każdym europejskim kraju:

dobne do bryczesów, koloru niebieskiego lub

2. Bernard Newman, ,,Rowerem przez II

takie same ulice z nowymi i okazalymi bu-

pomarańczowego. Wielu mężczyzn zastąpilo

RP. Niezwykla podróż po kraju, którego już

dynkami, kontrastującymi z drewnianymi

te starodawne spodnie sztruksowymi, ulega-

nie ma" https://kultura.onet.pl/fragmenty-

domkami wiosek. Hotel ,,Union", w którym

jąc wplywom zachodnim. Jednak górna część

-ksiazek/bernard-newman-rowerem-prze-

się zatrzymalem, zostal zbudowany po woj-

ubioru pozostawala tradycyjna, dlatego koń-

z-ii-rp-niezwykla-podroz-po-kraju-ktore-

nie, byl niedrogi i wystarczająco komforto-

cowy efekt byl nieco dziwaczny.

go-juz-nie-ma /tf74dxp?utm_source=pl.

wy, jak na moje wymagania. Zanim jednak

Kiedy dotarlem do Mikuliczyna, trwa-

wikipedia.org _viasg _kultura&utm_me-

odwiedziliśmy hotel, objechaliśmy Stanisla-

la msza. Ukrylem George'a za dzwonnicą

dium=referal&utm_campaign=leo_auto-

wów, by zobaczyć go nocą. Glówne ulice

i wszedlem do wnętrza cerkwi. Poczulem

matic&srcc=undefined&utm_v=2

wylane najgladszym asfaltem sprawily, że

się jak intruz ­ bylem jedynym obcym,

3. Robert Alder, in Beware the Bri-

George nalegal, aby zostać w mieście kilka

mimo to pewien starszy czlowiek, jakby

tish: The Role of Writers in British Pro-

dni. Bylem jednak nieugięty, jutro niedzie-

portier, bardzo gorąco mnie przywital. To,

paganda https://books.google.com.ua/

la i poprzysiąglem sobie spędzić ją wśród

co zobaczylem w cerkwi, bylo tak pięk-

books?id=HcpChZmn9s4C&dq=%22ber-

Huculów.

nie i kolorowe, że mogloby wzbudzić za-

n a r d+n e w m a n % 2 2 & p g=PA 8 5 & r e dir_

Pomimo zmęczenia nie mialem wiel-

zdrość w każdym hollywoodzkim reżyse-

esc=y# v=onepage&q=%22bernard%20

HOTEL ,,UNION" W STANISLAWOWIE

kich szans na sen. Orkiestra dęta grala

rze. Większość mężczyzn stala pośrodku

newman%22&f=false