23

nr 18 (454) 30.09.­14.10.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Sekrety dokumentów znalezionych w bibliotece  (cz. 2)

We lwowskiej Narodowej

o których pamiętać i w miarę zaslug do

Naukowej Bibliotece

odznaczenia przedstawić uważam so-

bie za moralny obowiązek (w spisie tym

Ukrainy im. W. Stefanyka

pomijam osoby slużące obecnie czynnie

(dawne Ossolineum)

w Wojsku Polskim, które będą zapewne

w kwietniu 2024 roku

uwzględnione przez podkomisję wojsko-

dr Jurij Romanyszyn,

wą ). Przede wszystkim ci, którzy zginę-

kierownik dzialu wydań

li, jak to porucznik Aleksander Barański,

periodycznych, znalazl

emisariusz PKW w Nikolajewsku nad

Amurem w roku 1919 i roku 1920, zabi-

ponad 40 dokumentów

ty tamże męczeńsko przez bolszewików

sprzed II wojny światowej.

wraz z żoną i dzieckiem (zostal z uciętymi

O tym wydarzeniu

rękami wtrącony do przerębli na Amurze

pisaliśmy w ,,Nowym

i poszedl pod lód, a przedtem tak samo

Kurierze Galicyjskim"

na oczach utopiono dziecko i żonę). Opis

(nr 15­16 z dnia 30.08­

jego śmierci znajduje się w aktach bylego

CHIŃSKA WIZA KAZIMIERZA

konsulatu RP we Wladywostoku, a wedle

16.09.2024 roku).

LEGITYMACJA JERZEGO ZAKRZEWSKIEGO

ŻURAWSKIEGO

innej relacji w książce wydanej drukiem

Dokumenty zostaly ukryte

do organizacji Wojsk Polskich przy armii

Z początkiem 1923 roku przybyl do

Ziem Wschodnich", zostal wybrany wice-

we Wladywostoku. Gdyby śp. Barań-

w rocznej zszywce gazety

czeskiej. Ogloszono akcję werbunkową

Lwowa, do rodzinnego domu przy ul. Kra-

prezesem kola lwowskiego. Byl czlonkiem

skiemu udzielono odznaczenia, proszę

wiedeńskiej ,,Neue Freie

wśród Polaków w guberniach samarskiej,

sińskiego, 33. Pracując jako nauczyciel

honorowym Towarzystwa Akademików

przyslać je na moje ręce jako jego bylego

Presse" i pozostawaly

orenburskiej i saratowskiej. Dnia 14 sierp-

gimnazjalny, wlączyl się niezwykle aktyw-

Polskich ,,Ognisko" w Czerniowcach na te-

zwierzchnika lub też na ręce p. Wojewo-

tam aż 85 lat. Większość

nia 1918 roku Kazimierz Żurawski zostal

nie w pracę spoleczną w kilkudziesięciu to-

renie Rumunii. Żurawski aktywnie dzialal

dy lwowskiego, a ja w porozumieniu z nim

dokumentów należala do

powolany do pracy organizacyjno-woj-

warzystwach oświatowych i kulturalnych.

też w dziedzinie literackiej i naukowo-po-

i przedstawicielami Związku Sybiraków

skowej w Polskim Komitecie Wojskowym

Najbardziej aktywnie przez caly okres do

pularnej, byl czlonkiem zarządu lwowskie-

urządzę uroczyste ogloszenie tego odzna-

Kazimierza Żurawskiego,

(PKW), który dzialal na terenach dawnego

1939 roku dzialal w Towarzystwie Szkoly

go Kola ,,Związku Bibliotekarzy Polskich",

czenia i maly obchód ku czci tych, którzy

urodzonego w 1884 roku

Imperium Rosyjskiego. Najpierw byl de-

Ludowej (TSL), również w towarzystwach

mial m.in. staly ścisly kontakt z biblioteką

zginęli na Syberii dla Polski. Następnie

we Lwowie, bylego oficera

legatem tegoż Komitetu w Samarze, póź-

opieki nad emigrantami i rodakami na ob-

Zakladu im. Ossolińskich we Lwowie. Jako

odznaczenie to wraz ze stosowną tablicą

armii austrowęgierskiej

niej w Nowonikolajewsku na Syberii jako

czyźnie. W swoim życiorysie m.in. napisal:

czlonek zwyczajny czynny dzialal w kil-

zawiesi się w Muzeum im. Lubomirskich

w czasie I wojny światowej,

delegat PKW na okręg chabarowski nad

,,W dziedzinie opieki spolecznej nad emi-

ku towarzystwach naukowych, m.in. we

we Lwowie lub w Muzeum Historycznym

jeńca wojennego

Amurem. Na Syberii i Dalekim Wschodzie

grantami polskimi i rodakami na obczyźnie

lwowskim Towarzystwie Ludoznawczym,

Miejskim".

znajdowala się znaczna liczba Polaków ­

pracuję od kilku lat sprawując czynności

Towarzystwie Krajoznawczym, Towa-

w Rosji, który po rewolucji

Zadziwia tak aktywna

uchodźców, dawnych jeńców czy też wy-

prezesa okręgu Śląsko-Malopolskiego Sto-

rzystwie Historycznym, Towarzystwie

rosyjskiej aktywnie dzialal

i wielostronna spoleczna

wiezionych przez wladze rosyjskie z róż-

warzyszenia ,,Opieka Polska nad Rodaka-

Geograficznym. Byl także czlonkiem-za-

w formowaniu polskich

i kulturalna dzialalność

nych regionów Polski. Byla też znaczna

mi na Obczyźnie" i wiceprezesa Oddzialu

lożycielem Towarzystwa Przyjaciól Nauk

oddzialów wojskowych

liczba polskich dzieci-sierot.

Lwów tegoż Stowarzyszenia. Jestem też

w Przemyślu. Jego artykuly publikowano

Kazimierza Żurawskiego,

na Woldze w okolicach

Żurawski zalatwial polecone przez

czlonkiem Zarządu Oddzialu Lwów Polskie-

w kilkudziesięciu czasopismach nauko-

jego bezinteresowność

Samary, później zaś

PKW sprawy na ogromnym terenie od Ir-

go Towarzystwa Emigracyjnego, czlonkiem

wych, spolecznych i oświatowych. Jed-

i gorąca milość do

kucka do Wladywostoku, wyjeżdżal do

Zarządu Kola Lwów Towarzystwa Opieki

nym ze stowarzyszeń, w którym dzialal

walczyl z bolszewikami

Ojczyzny. W listopadzie

Japonii, Mandżurii. Wlaśnie przez Japonię

Kulturalnej nad Polakami zagranicą im. A.

bardzo aktywnie, bylo ,,Lwowskie Stowa-

na Syberii, Dalekim

1937 roku w notatce

i Chiny wyjeżdżaly do Polski kolejne gru-

Mickiewicza, wiceprezesem Kola TSL im. St.

rzyszenie Uczestników Ruchu Niepodle-

Wschodzie, a nawet

biograficznej napisal:

py repatriantów. Akcja byla prowadzona

Kwiatkowskiego we Lwowie (opieka oświa-

glościowego ,,Zarzewie".

w Mandżurii. Aktywnie

,,Póki mi sil starczy

w sytuacji wojny domowej w Rosji, ataków

towa nad Polakami w Rumunii). Zalożylem

Wlaśnie do Żurawskiego w 1929

dzialal w Polskim

staram się ciągle

oddzialów bolszewickich na wojskowe for-

we Lwowie w 1928 roku i redaguję do dziś

roku zwrócil się listownie wojewoda

Komitecie Wojskowym

pracować dla Polski i Jej

macje czeskie, polskie i wojska sprzymie-

dnia czasopismo ,,Emigrant Polski" poświę-

wolyński w sprawie odznaczenia nagro-

(P.K.W.), Polskiej Delegacji

rzone (np. japońskie). Oddzial Żurawskie-

cone sprawom polskiej emigracji, reemigra-

dami państwowymi bylych uczestników

rozkwitu". W innym

go stale bral udzial w walkach zbrojnych

cji i osadnictwa oraz spolecznej i kulturalnej

walk z bolszewikami na Syberii i Dale-

Repatriacyjnej, Polskim

liście oświadczyl:

i pacyfikacji znacznych rejonów w okręgu

opieki nad Rodakami na obczyźnie".

kim Wschodzie. Niektóre opisy tych wy-

,,Austriacy udzielili mi

Czerwonym Krzyżu. Do

chabarowskim. Z dniem 1 kwietnia 1919

Kazimierz Żurawski byl też zalożycie-

darzeń podane przez Żurawskiego jako

kilku odznaczeń np.

Lwowa wrócil dopiero

roku dowództwo PKW przenioslo Kazi-

lem (w 1925 roku) i prezesem ,,Polskiego

świadka naocznego, nie można czytać bez

,,Medal waleczności",

w 1923 roku, pracowal jako

mierza Żurawskiego do Charbina na tere-

Towarzystwa Przyjaciól Wschodu" we

lez. Oto fragment jego listu do Wojewody:

lecz pracuję wylącznie

nauczyciel w gimnazjum,

nie Chin (Mandżurii) jako delegata PKW

Lwowie oraz czlonkiem ,,Towarzystwa

,,W myśl pisma JW Pana Wicewojewody

dla Polski i narodu

dzialal w wielu

i Polskiej Misji Wojskowej. Charbin byl

Polsko-Azjatyckiego" i ,,Towarzystwa

wzywającego do nadania adresów pra-

Polskiego więc nie

najważniejszym węzlem kolejowym na

Polsko-Chińskiego" w Warszawie, zaś od

cowników PKW, którzy moim zdaniem

organizacjach spolecznych

uważam tych odznaczeń

Dalekim Wschodzie i wlaśnie tam formo-

1928 roku pelnil funkcję prezesa zarządu

zaslugiwaliby na odznaczenie za pracę na

i patriotycznych.

za udzielone mi slusznie

wano pociągi z uchodźcami i repatrianta-

okręgu Lwów ,,Związku Sybiraków". Ak-

Syberii, pozwalam sobie podać kilka osób,

mi do portów morskich, a dalej do Japonii.

tywnie dzialal w ,,Towarzystwie Rozwoju

moich na Syberii wspólpracowników,

JURIJ SMIRNOW

i podarowalem je do

Pelnil re funkcje do marca 1920 roku, kie-

muzeum".

W 1929 roku Kazimierz Żurawski na

dy do Charbina przybyl z Polski minister

prośbę wojewody Wolyńskiego K. Dzie-

Jan Targowski, delegowany przez Rząd

Ostatni ze znalezionych w zszywce ga-

waltowskiego-Gintowta spisal dokladnie

Rzeczypospolitej Wysoki Komisarz Rządu

zet dokument pochodzi z 1938 roku. Rów-

swój życiorys, opisal również znane mu

na Dalekim Wschodzie i konsul generalny

nież udalo się znaleźć kilka notatek w pra-

informacje o dzialaniach niepodleglościo-

w Charbinie. Razem z nim przybyl gene-

sie, dotyczących dzialalności spolecznej

wych i losach Polaków na Syberii i Dalekim

ral Baranowski, który objąl dowództwo

Kazimierza Żurawskiego. Ostatnia z nich

Wschodzie w latach 1918­1923. W ten spo-

wojskowych oddzialów polskich w tym

z listopada 1938 roku w ,,Gońcu Warszaw-

sób powstal unikatowy dokument, który

regionie. Niestety polskie oddzialy ponio-

skim", w którym czytamy: ,,Z inicjatywy

Kazimierz Żurawski postanowil (jak i inne

sly bolesną klęskę dnia 11 stycznia 1920

Stowarzyszenia Uczestników Ruchu Nie-

wlasne dokumenty, legitymacje i zdjęcia)

roku, kiedy pod Krasnojarskiem bolsze-

podleglościowego ,,Zarzewie" odbylo się

w 1939 roku schować przed sowietami.

wicy rozbili oddzialy V Polskiej Dywizji

zebranie obywatelskie z udzialem 530

Otóż kontynuujemy opowieść o losach Ka-

Syberyjskiej. W tym czasie Żurawski obej-

przedstawicieli 37 polskich organizacji ze

zimierza Żurawskiego w latach 1918­1923

mowal kierownictwo charbińskiego biura

Lwowa i prowincji, poświęcone sytuacji

na Syberii, Dalekim Wschodzie i Mandżurii,

Polskiego Czerwonego Krzyża i zajmowal

w Malopolsce Wschodniej. Przemawiali

o jego życiu i dzialalności w latach 1923­

się m.in. ,,ratowaniem rozbitków i jeńców

A. Cieński, S. Grabski, B. Wojciechowski,

1939 we Lwowie. Niestety, nie mamy żad-

z V Dywizji Syberyjskiej uciekających

L. Szpor, S. W. Szczepanowski, M. E. Rojek,

nych o nim wiadomości z okresu po wrze-

przez Mongolię i Syberię do Chin". Równo-

K. Żurawski. Powolano ,,Dar Narodowy

śniu 1939 roku. Mamy wielką nadzieję, że

cześnie zajmowal się polskimi dziećmi-sie-

Obrony Lwowa", w celu utworzenia 3-mi-

ktoś z naszych czytelników odezwie się na

rotami w Charbinie, organizowal polskie

lionowego funduszu, przeznaczonego na

tę publikację i dostarczy informacji o dal-

gimnazjum im. H. Sienkiewicza. Zostal też

podtrzymanie polskości w promieniu 50

szych losach tego niezwyklego czlowieka,

wybrany prezesem gminy polskiej w Char-

km wokól Lwowa...".

polskiego Patrioty z wielkiej litery.

binie i sprawowal ten urząd spoleczny

Dalsze losy Kazimierza Żurawskiego

W 1918 roku Żurawski zorganizowal

przez 4 lata, przygotowując" repatriacje

niestety nie są nam znane. Co się stalo z nim

oddzial wojskowy z dawnych jeńców

uchodźców polskich do kraju, zwlaszcza

po fatalnym wrześniu 1939 roku? Bardzo li-

i uchodźców polskich w Stawropolu Sa-

repatriację kilkuset polskich sierot przez

czymy, że artykul ten zainteresuje ludzi,

marskim nad Wolgą i mial zamiar polą-

Japonię do Polski. Z ostatnim transportem

którzy mają informację o tym niezwyklym

czyć się z większymi silami polskimi. Reali-

morskim tych dzieci wyruszyl w końcu

czlowieku, który cale swoje życie poświę-

zacja tego planu jednak się nie powiodla,

1922 roku do Ojczyzny, przywiózlszy

cil Ojczyźnie i polskiemu narodowi. Prosimy

wskutek czego Polacy postanowili polą-

szczęśliwie dookola Azji i Europy 200

o przekazanie takich wiadomości do redak-

czyć się w wojskami czeskimi i przystąpić

dzieci polskich do kraju".

cji ,,Nowego Kuriera Galicyjskiego".