17

nr 20 (456) 31.10.­ 14.11.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Nowa wystawa we lwowskim Muzeum Historycznym

Kolejna wystawa

pierwszej drukowanej książki ukraińskiej,

dotycząca historycznych

wydanej we Lwowie staraniem slynnego

drukarza Iwana Fedorowicza. W 20. la-

wydarzeń XIX-

tach XX wieku w Domu Ludowym odby-

wiecznego Lwowa zostala

waly się niektóre wyklady tajnego uni-

zaprezentowana w salach

wersytetu ukraińskiego.

Muzeum Historycznego,

W czasach I wojny światowej i okupa-

w kamienicy na Rynku

cji Lwowa w latach 1914­1915 przez woj-

pod numerem 24.

ska rosyjskie znacznie ucierpialy cenne

zbiory Domu Ludowego, między innymi

Inicjatorem i kuratorem

biblioteka i muzeum. Część cennych dziel

wystawy jest Oksana

kultury i historii, starodruków i dziel

Kuceniak, kierowniczka

sztuki zostaly zagrabione i wywiezione

dzialu tegoż Muzeum

do Rosji. Już od polowy XIX wieku część

pt. ,,Historia Ukrainy".

środowisk kulturalnych i spolecznych

Wystawa zostala

skupionych dookola Domu Ludowego na-

IZYDOR SZARANIEWICZ

poświęcona historii

leżala do zwolenników moskalofilskiego

średniowiecznego Stauropigijskiego Brac-

ruchu w Galicji austriackiej, utrzymywala

budownictwa, dzialalności

twa mieszczan lwowskich). Byl również

kontakty z instytucjami Imperium Rosyj-

spolecznej i kulturalnej

czlonkiem zarządu Domu Ludowego i jed-

skiego, wykorzystywala w dokumentacji

ukraińskiego ,,Ludowego

nym z organizatorów Muzeum Domu Lu-

języka rosyjskiego i wydawala w tym języ-

Domu" we Lwowie.

dowego. Dzięki niemu zebrano w Muzeum

ku periodyki. W czasie I wojny światowej

W 2024 roku wlaśnie

cenną kolekcję średniowiecznych pamią-

dzialalność ta okazala się tragiczną dla

obchodzono 175-lecie tej

tek starego Lwowa i Halicza, w którym

niektórych czlonków tych organizacji i du-

OKSANA KUCENIAK

prowadzil wykopaliska archeologiczne.

chowieństwa greckokatolickiego, które

instytucji, która odegrala

Absolwent Uniwersytetu Lwowskiego

utrzymywalo kontakty z moskiewską cer-

bardzo poważną, lecz

muzeum, ludowy teatr Towarzystwa ,,Ru-

metropolity lwowskiego. Portret wykonal

i Wiedeńskiego. W 1864 roku obronil

kwią prawoslawną. Wojskowe wladze au-

nieraz kontrowersyjną

ska Besida". Byl to pierwszy zawodowy

artysta Antoni Jablonowski w 1866 roku,

doktorat, zaś w 1871 roku habilitowal się.

striackie internowaly część tych osób do

rolę w historii rozwoju

teatr ukraiński w Galicji, który dzialal nie

już po śmierci arcybiskupa dla galerii zna-

Od roku 1872 ­ czlonek Polskiej Akademii

obozów koncentracyjnych, między innymi

kultury ukraińskiej nie

tylko we Lwowie, ale stale wyjeżdżal na

nych osobistości ukraińskiego ruchu na-

Umiejętności w Krakowie, zaś od 1873

do Talerhofu i Teresina, w których wielu

tylko we Lwowie, ale

występy gościnne po wsiach i miastecz-

rodowo-politycznego, którą umieszczono

­ profesor Uniwersytetu lwowskiego.

z nich zginęlo w trudnych warunkach. Ku

kach calej Galicji i Bukowiny. Wystawą

wlaśnie w Domu Ludowym. Przez dluższy

Kierownik katedry Historii Austriackiej

ich pamięci w 1934 roku na Cmentarzu Ly-

i w calej Galicji.

premierową zespolu teatralnego byla

czas w zbiorach Muzeum Historyczne-

i dziekan Wydzialu Filozoficznego. Ho-

czakowskim ustawiono pomnik ,,Ofiarom

sztuka ,,Marusia" Kwitky-Osnowianenki,

go ten portret byl przechowywany jako

norowy czlonek ,,Proswity" we Lwowie

Talerhofu 1914­1918". Pomnik powstal

TEKST I ZDJĘCIA

znanego literata ukraińskiego. Inaugu-

,,dzielo nieznanego malarza i nieznanej

(1871 rok). Prowadzil wykopaliska arche-

z inicjatywy środowisk rusofilskich, ,,Ko-

JURIJ SMIRNOW

racyjny występ odbyl się 29 marca 1864

osoby duchownej". Dopiero kilka lat temu

ologiczne w Haliczu, dawnej stolicy Rusi

mitetu Talerhowskiego" i tak zwanych

Organizacja i dzialalność Domu Lu-

roku, zaś 5 maja tegoż roku wystawiono

kierownik jednego z dzialów muzeum,

Halickiej. Autor ponad dwunastu nauko-

,,starorusińskich" skupionych w latach

dowego przypadla na czasy po ,,Wiośnie

slynny dramat Tarasa Szewczenki ,,Nazar

wnikliwy badacz zbiorów muzealnych Mi-

wych i popularnych książek z historii Lwo-

20.­30. XX wieku wokól Domu Ludowe-

ludów", rewolucji 1848 roku, na czasy in-

Stodola". Byl to pierwszy spektakl tego

roslaw Pobereżny odszyfrowal tajemnicę

wa, Halicza, Rusi Halickiej, między innymi

go. W tych latach starcia czlonków tych

tensywnego rozwoju ukraińskiego ruchu

dramatu na scenie nie tylko lwowskiej,

tego portretu i udowodnil, że portret po-

,,Sprawy kościelne na Rusi za Kazimierza

organizacji ze zwolennikami ukraińskiego

narodowego. W 1849 roku rząd austriac-

lecz ogólnoukraińskiej.

chodzi ze zbiorów Domu Ludowego, jest

Wielkiego" i ,,Archeologia pradziejów

ruchu narodowego byly powodem wielu

ki podarowal lwowskim organizacjom

Na wystawie muzealnej można też

dzielem A. Jablonowskiego i przedstawia

Galicji". Odznaczony papieskim orderem

nieporozumień i bójek, również w mu-

ukraińskim obszerny plac na budowę ich

zobaczyć stroje teatralne, m.in. wybitnej

arcybiskupa G. Jachimowicza.

,,Pro Ecclesia et Pontifice" i austriackim

rach Domu Ludowego i interwencji policji

siedziby w samym centrum miasta na

artystki ukraińskiej Marii Zańkowieckiej,

Otóż, arcybiskup Grzegorz Jachimo-

Orderem Żelaznej Korony III klasy. Izydor

państwowej. O jednym z takich wydarzeń

placu Castrum, czyli placu Niskiego Zam-

która gościnnie wystąpila na scenie teatru

wicz byl bardzo znaną postacią XIX-wiecz-

Szaranewicz byl czlonkiem Towarzystwa

mówil caly Lwów, kiedy w 1935 roku ko-

ku (obecnie ul. Teatralna 22). Byl to teren

,,Ruska Besida", również afisz teatralny,

nego narodowego ruchu ukraińskiego

Halicko-Ruskiej Macierzy i ukraińskiego

misarz zarządu Domu Ludowego posel

dawnego klasztoru i kościola oo. Tryni-

wykonany w ludowym ukraińskim stylu.

w Galicji, również jednym z zalożycieli

Towarzystwa Pedagogicznego ,,Ridna

Michal Baczyński pobil przed Kawiarnią

tarzy, zrujnowanych podczas bombardo-

W Domu Ludowym zgromadzono bardzo

Domu Ludowego we Lwowie. Od roku 1837

Szkola". Zarząd tego Towarzystwa w la-

Wiedeńską w centrum miasta redaktora

wania Lwowa przez artylerię austriacką

cenną bibliotekę. Inicjatorem organizacji

byl mianowany rektorem Generalnego Se-

tach 1881­1939 również mial swój lokal

ukraińskiego czasopisma ,,Dilo" Iwana

w dniu 1 listopada 1848 roku.

biblioteki i pierwszym jej pieczolowitym

minarium greckokatolickiego we Lwowie,

w Domu Ludowym. Na pierwszego pre-

Kedryn-Rudnyckiego z powodu jego arty-

Nowy gmach Domu Ludowego wzno-

opiekunem byl ksiądz greckokatolicki

od roku1841 pelnil funkcję lwowskiego

zesa Towarzystwa Pedagogicznego wy-

kulów o dzialalności Baczyńskiego jako

szono wedlug projektu architektów

Antoni Petruszewicz (1821­1913), znany

biskupa pomocniczego. W latach 1848­

brano dra Ambrosja Janowskiego. Wśród

komisarza Domu Ludowego.

Wilhelma Schmidta oraz Sylwestra Ha-

dzialacz kultury ukraińskiej, historyk,

1860 ­ biskup przemyski, zaś w latach

dzialaczy Towarzystwa byli znani uczeni,

W murach Domu Ludowego mialy też

wryszkiewicza. Budownictwo obszernego

profesor. W 1855 roku on też podarowal

1860­1863 ­ metropolita lwowski. Jeden

profesorowie tacy jak o. Wasyl Ilnycki,

miejsce wydarzenia spektakularne, o któ-

gmachu rozpoczęto w roku 1851, trwalo do

do zbioru bibliotecznego Domu Ludowe-

z przywódców narodowego ruchu ukra-

dr Aleksander Barwiński, prof. Osyp Ma-

rych pisano we wszystkich czasopismach

roku 1864 i bylo finansowane z funduszy

go caly swój księgozbiór, m.in.: cenną

ińskiego, w 1848 roku inicjator powstania

karuszka, prof. Illia Kokorudz, prof. Iwan

lwowskich. Jednym z takich wydarzeń byl

zbieranych wśród Ukraińców w calej Gali-

zabytkową XVII-wieczną ,,Ewangelię",

i przewodniczący Glównej Rady Ruskiej.

Haluszczyński, Maria Bilećka, Konstan-

występ (prawdziwe widowisko) zawodo-

cji. Na wystawie w Muzeum Historycznym

którą można zobaczyć w jednej z gablot

Profesor Wydzialu Teologicznego Uniwer-

tyna Malyćka. W gmachu Domu Ludo-

wego ,,glodomora" Kuroki. ,,Wiek Nowy"

można zobaczyć architektoniczne plany

na wystawie, obok innych XVII-wiecznych

sytetu Lwowskiego, w latach 1860­1861 ­

wego przez dluższy czas mieścilo się też

pisal, że ów Kuroki przyjechal w 1927 roku

tego gmachu, który budowano w zespole

starodruków ze zbiorów tejże biblioteki.

rektor tejże uczelni.

Pierwsze Ukraińskie Gimnazjum. W pięk-

do Lwowa, zamierzając ustalić rekord glo-

z ukraińską greckokatolicką świątynią pw.

Obok znajduje się portret Antoniego Pe-

Z galerii zaslużonych dzialaczy Domu

nej sali Domu Ludowego odbywaly się nie

dówki na 33 dni. Reporter donosil, że od

Przemienienia Pańskiego. Projekt cerkwi

truszewicza pędzla artysty malarza Teo-

Ludowego pochodzi też umieszczony

tylko spektakle teatru ,,Ruska Besida", ale

22 czerwca ,,zamknięto Kuroki w szkla-

opracowal Sylwester Hawryszkiewicz,

fila Kopystyńskiego. Artysta przedstawil

na wystawie portret Izydora Szarane-

też występy gościnne znanych artystów

nej klatce ustawionej w Domu Ludowym.

jeden z najbardziej znanych i cenionych

Petruszewicza w stroju księdza grecko-

wicza (1829­1901), znanego historyka,

operowych, wystawy artystyczne dziel

Jest to wlaściwie kiosk, caly oszklony.

architektów lwowskich drugiej polowy

katolickiego z orderem papieskim, na tle

archeologa i dzialacza spolecznego. Izy-

sztuki, bale organizacji ukraińskich (m.in.

Zamiast sufitu ma nad sobą bardzo gęstą

XIX wieku. Cesarz Franciszek Józef I wy-

książek i rękopisów.

dor Szaranewicz byl również seniorem

popularne sylwestrowe) i posiedzenia to-

siatkę, aby do wnętrza dochodzilo powie-

razil osobiście uznanie dla budownictwa

Na tejże sali zawieszono wielki portret

Instytutu Stauropigijskiego we Lwowie

warzystw spolecznych jak ,,Towarzystwo

trze. Wewnątrz za kotarą ma urządzoną

gmachu Domu Ludowego i podczas wizy-

księdza arcybiskupa Grzegorza Jachimo-

(bardzo znaczącej ukraińskiej organizacji

Dam Ruskich", uroczyste akademie, na

sypialnię. Jest tam lóżko, umywalka itd.

ty do Lwowa wmurowal kamień węgielny

wicza (1792­1863), greckokatolickiego

kulturalnej, która kontynuowala tradycje

przyklad w 1924 roku w 350. rocznicę

Drugą część klatki stanowi ,,salon". Widzi-

w fundament nowego gmachu. Na wysta-

my więc biurko, a na nim książki medyczne

wie muzealnej można zobaczyć unikatowe

i gazety, kilkanaście pudelek papierosów

eksponaty z tego wydarzenia, mianowicie

i zapalek. Obszerny fotel, krzeslo i stolik,

kielnie i mlotek ,których użyl cesarz przy

na którym stoi duża flaszka z kolońską

wmurowaniu kamienia węgielnego, a na-

wodą i rozpylaczem. Kuroki bowiem w ten

stępnie przekazal wladzom miasta.

sposób odświeża sobie powietrze. Nadto

Po zakończeniu budownictwa obszer-

powszechną uwagę zwraca duży balon

nego gmachu rozpoczęla w nim dzialalność

wody sodowej o pojemności 40 litrów.

jedna z najbardziej aktywnych ukraińskich

Od czasu do czasu gorączkę swoją gasi

organizacji kulturalno-oświatowych w Ga-

kroplami wody sodowej. Drzwi wejściowe

licji pod nazwą ,,Dom Ludowy". Przyklad

do tej klatki są zamknięte na klucz, który

lwowskiego Domu Ludowego z entuzja-

pozostaje w przechowaniu u notariusza p.

zmem naśladowano w calej Galicji i w dru-

Sobola. Nadto notariusz wejście opieczęto-

giej polowie XIX wieku w miasteczkach

wal, aby nikt nie mógl dostać się do wnę-

i wsiach powstaly setki, a nawet tysiące

trza". Eksperyment panu Kuroki szczę-

ukraińskich domów ludowych. We Lwowie

śliwie się udal ku ogólnemu zadowoleniu

przy Domu Ludowym aktywnie dzialaly

licznych chętnych zobaczyć to niezwykle

narodowe kulturalno-oświatowe organiza-

widowisko i 25 lipca 33-dniowa glodówka

cjęeukraińskie, między innymi biblioteka,

się zakończyla.