14

nr 21 (457) 15­28. 11.2024

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

Dom i rodzina w twórczości Melchiora Wańkowicza

Rozmowa ANNY

przyrody, otoczenia. Mijających lat

świątecznym, ich życie religijne, za-

i chwili. A wlaśnie wiele jego dziel to

jęcia codzienne. Pisarz podaje z hu-

GORDIJEWSKIEJ

wspanialy kalejdoskop rodzinny. To

morem mnóstwo anegdot, drobnych

z MARIUSZEM

pisana z rozmachem autobiografia. Jego

wydarzeń i historyjek z życia sta-

OLBROMSKIM, literatem

wiele dziel bowiem oscylowalo wokól

ropolskich Nowotrzeb. Buduje opis

i muzealnikiem.

biografii i życia najbliższych mu osób.

z przypomnienia drobnych faktów.

Wańkowicz potrafil w swej twórczości

Bardzo malarsko, sugestywnie przed-

W jednym z naszych ostatnich

ukazać cale piękno i niezwyklość życia

stawil w tej książce obrazy otaczającej

wywiadów  rozmawialiśmy

codziennego swej rodziny. Jest piewcą

dwór przyrody, na przyklad schodzą-

o arcydziele reportażu jakim

trudu wychowywania dzieci, milości

cego do uroczej rzeki Nieważy parku.

jest ,,Bitwa pod Monte Cassino"

do swej siedziby, a raczej siedzib. Jak-

Pisal: ,,Nieważa, glęboka, przejrzysta

Melchiora Wańkowicza, któ-

że to dziś ważny dla nas temat, kiedy

rzeka, wolno plynęla nalana aż po zie-

ry na mocy uchwaly Sejmu RP

we wspólczesnym świecie zmienia

lone brzegi splątanych dżungli ożyn

jest patronem tego roku. Czy

się niekiedy model życia wielu rodzin,

i lozin". Opisal kąpiele na niej zarów-

w związku z tym w kraju mialo

ksztaltowany często przez obce naszej

no doroslych jak i codzienne zabawy

miejsce wiele wydarzeń zwią-

kulturze, groźne, a chorobliwe wzory;

dzieci, później mlodzieży. Przez wiele

zanych z twórczością tego wy-

przekazywane w dodatku codziennie

kart tego dziela przeświecają malar-

bitnego pisarza?

przez wiele mediów, sączone jak truci-

sko i wspaniale ukazane panoramy

Tak, tych wydarzeń bylo wiele, ostat-

zna szczególnie do mlodych glów. Dom

i obszary lasów litewskich, pojawia-

nio ogromna konferencja naukowa

­ paradoksalnie ­ ukazywany jest dziś

ją się wspomnienia polowań, między

w Krakowie i Poznaniu ,,Wańkowicz

często w krzywym zwierciadle jako

innymi, pierwszego w życiu Melchio-

niedoczytany" z udzialem calej rze-

banalny, malo ciekawy, podcinający

ra polowania na cietrzewie. Cóż to za

szy znakomitych znawców i milośni-

mlodym skrzydla; czasem jako rodzaj

sugestywny opis, przypominający

ków jego twórczości, między innymi

więzienia. Także jako zupelnie nijaki

poziomem artystycznym opis lowów

pisarki Aleksandry Ziólkowskiej-

jako przedmiot do rozmów, rozważań,

na niedźwiedzia z ,,Pana Tadeusza"!

-Boehm, sekretarki i asystentki

pozbawiony różnorodności piękna.

Choć oczywiście u Wańkowicza jest to

Wańkowicza w latach 1972­1974,

Truizmem jest powtarzanie twierdze-

opis prozą. Bo oprócz dworu, rozmów

której zapisal cale archiwum, a także

nia, że rodzina jest podstawą naszego

glównie z babcią, prywatnych lekcji

dedykowal swą książkę ,,Karafka La

życia spolecznego. Ale co innego po-

z korepetytorem, osobną księgą życia

Fontaine'a. Konferencja ta to cenna

wtarzać takie banalne stwierdzenia,

i nauki dorastającego Melchiora byly

MELCHIOR WAŃKOWICZ

próba odczytania i odkrycia jeszcze

a co innego potrafić ukazać cale nie-

wlaśnie litewskie pola i rozlegle lasy,

raz, na nowo, tego przebogatego te-

zwykle bogactwo i piękno, zlożoność

gdzie hasal z rówieśnikami z okolicz-

matycznie i ideowo dorobku. Pisarza

tego fundamentu życia spolecznego

nych wsi. Także polowal w asyście

bez wątpienia wybitnego, czasem po-

i jednostkowego, w sposób porywają-

i pod bacznym okiem wytrawnych

lemicznego w swych sądach, glęboko

cy, wnikliwy, a zarazem sklaniający do

znawców zwyczajów leśnych zwie-

zakorzenionego poprzez swe dziala-

wielu autorefleksji. A taka jest wlaśnie

rząt: dworskich gajowych i strzel-

nia i swe utwory w naszej najnow-

twórczość Wańkowicza, który z wla-

ców. Ta wańkowiczowska gawęda

szej historii, zlożonej rzeczywistości,

snej biografii, z dziejów swej rodziny,

napisana zostala piękną polszczyzną,

realiach. Niezwykle dla nas cenne-

barwnego przekazu o niej, zbudowal

a osobnego klimatu dodaje jej niekiedy

go ze względu na swe przemyślenia

,,język pobereży" nasycony nalecia-

dziela, które się czyta z przejęciem,

i przeslania, także wielkie bogactwo

lościami litewskimi i bialoruskimi,

które mogą zachwycać. Oczywiście,

przez który autor charakteryzuje też

językowe, o czym z kolei bardzo inte-

w naszej kulturze literackiej mamy

Ukazanie się książki ,,Szczenięce

resująco mówila na naszym ostatnim

wiele osób. Książka dzisiaj jest skarb-

wiele książek świetnie napisanych,

lata" w warszawskim wydawnic-

Dialogu Dwóch Kultur we wrześniu

nicą wiadomości o zwyczajach i tra-

których wiodącym tematem są dzie-

twie ,,Rój", którego byl zalożycie-

dycjach dworów polskich na Kresach.

tego roku prof. Dorota Heck z Uniwer-

je rodziny, jak, na przyklad, ,,Rodzina

lem i wspólwlaścicielem do 1939

Bez wątpienia ,,Szczenięce lata" to

sytetu Wroclawskiego, dzieląc się

Polanieckich" Henryka Sienkiewicza,

roku, poprzedzily jej publikacje

KRYSIA WAŃKOWICZÓWNA

jedno z największych osiągnięć arty-

refleksjami na temat: ,,Polszczyzna

czy ,,Noce i dnie" Marii Dąbrowskiej,

w odcinkach w wileńskim ,,Slo-

stycznych Wańkowicza i jedna z naj-

Melchiora Wańkowicza". Ale pisarza,

,,Chlopi" Wladyslawa Rejmonta, zresz-

wie". Nie bez przyczyny, bo fabula

ciekawszych relacji o życiu dworów

wspólcześnie jednak ­ to przyznaj-

tą bardzo ciekawie w naszych czasach

Cassino", ale też takich książek jak

tej książki związana tematycznie

na dawnych Kresach. Także dzisiaj

my ­ trochę zapomnianego, wyma-

sfilmowane, upowszechnione i ogólnie

na przyklad: ,,Hubal", ,,Westerplatte",

jest glównie z Litwą, a konkretnie

może być ona źródlem wielu przeżyć

gającego przybliżenia mlodym poko-

dostępne. Ale o ile wśród tych wymie-

,,Wrzesień żagwiący", refleksji ,,Woj-

z Kowieńszczyzną.

estetycznych, swoistą księgą kultury

leniom, choć w XX wieku byl jednym

nionych mamy do czynienia z fikcją

na i pióro", wielu innych których,

Wańkowicz nie byl dzieckiem szczę-

staropolskiej w której dwór byl od-

z najpoczytniejszych twórców. Dobrze

literacką, o tyle w twórczości Wańko-

których tematem są wspólczesne

ścia, bo w 1892 roku, kiedy przyszedl

wieczną ostoją rodziny oraz ksztal-

więc się stalo, że jest on patronem tego

wicza napotykamy rodzaj swoistego

mu wydarzenia historyczne, dzieje

na świat w Kalużyńcach, kolo Mińska,

tujących ją zasad i wielu pielęgnowa-

roku na mocy wspomnianej uchwaly

dziennika rodzinnego, wspomnienio-

naszego narodu. Jest autorem kilku-

a więc na Rusi Bialej, zmarl jego ojciec,

nych wiekami obyczajów. A panujące

Sejmu RP. Obok drugiego ­ także wy-

wego reportażu, przemienionego pió-

dziesięciu książek, które w ubieglych

powstaniec styczniowy, szlachcic

tam relacje rodzinne, międzyludzkie,

bitnego ­ Kazimierza Wierzyńskiego

rem mistrza slowa w relację, która się

latach mialy na emigracji i w Polsce

z pradziada, z rodu o którym już pisal

także silne więzi z przyrodą, byly

rodem z Drohobycza, jakże zakorze-

czyta jak powieść, ale ze świadomo-

duże naklady, cieszyly się poczyt-

Mikolaj Rej. Gdy Melchior mial trzy

szczególnie mocnym spoiwem rze-

nionego swą twórczością i sercem

ścią, że poznaje się autentyczne realia,

nością, doczekaly się też przekladów

lat, zmarla jego matka Maria ze Szwoj-

czywistości. Drugim bohaterem zbio-

w dziejach i pięknie swej rodzinnej

zdarzenia, postacie. Ten ­ jak go dziś

na wiele języków. Temat autobiogra-

nickich. Malec zostal sierotą. Wycho-

rowym tej książki, drugą jej częścią,

ziemi, wspóltwórcy poetyckiej grupy

nazywamy ,,ojciec polskiego repor-

ficzny, rodzinny, odnajdujemy wśród

wywala go w majątku mamy babcia,

Skamander, najslawniejszej w okre-

jest dwór w Kalużycach kolo Mińska

tażu" uprawial ­ jak sam to określil ­

wielu z nich i to jednych z najciekaw-

Felicja z Baczyżmalskich Szwojnic-

w którym przyszly pisarz się uro-

sie dwudziestolecia międzywojenne-

,,pisarstwo mieszane", w którym fakty

szych. A więc, ukazanie dziejów jego

ka, surowa, bogobojna, rozmodlona,

dzil, a później gospodarowal w nim

go, a później po II wojnie światowej

podawal często z poetyckim natchnie-

rodziny, jako przykladu polskiego

uważna strażniczka domowego ogni-

jego brat Boleslaw, którego Melchior

tragicznego, niezlomnego emigran-

niem, opisy sytuacji czy przyrody. Lą-

losu, ksztaltowaly myślenie nie tyl-

ska, rodziny, w dworze, polożonym na

dość często odwiedzal. Zupelnie inny

ta, wielkiego patrioty, walczącego do

czyl swym talentem to co się nazywa

ko u nas, w kraju, ale na kilku konty-

Kowieńszczyźnie, nad malowniczą

w klimacie, obyczajach. Oba dwory

końca natchnionym slowem o praw-

,,literaturą faktu" z ,,literaturą piękną".

nentach. Spośród jakże licznych jego

rzeką Nieważą. Dziś oczywiście już

ulegly katastrofie, pożodze w okresie

dę historii, o ksztalt kultury pol-

To ­ moim zdaniem ­ wyróżnia szcze-

dziel w których przewija się ten wą-

nieistniejącym. Tam wlaśnie przy-

rewolucji bolszewickiej, którą w od-

skiej. No, ale wróćmy do autora ,,Na

gólnie te książki, sprawia, że spośród

tek chcialbym wymienić szczególnie:

szly pisarz spędzil swe dziecięce lata,

niesieniu do tych miejsc Wańkowicz

tropach Smętka". W bogatym progra-

wielu jakże świetnych są one szcze-

,,Szczenięce lata", a także ,,Ziele na

w tym osobliwym, barwnym, kręgu

przejmująco opisal. O Kalużycach tak:

mie wspomnianej konferencji ,,Wań-

gólnie cenne. No, a przede wszystkim

kraterze", ,,Tedy i owędy" oraz w ja-

rodzinnym, który później, wnikliwie

,,Ostatni raz widzialem je po pogro-

kowicz niedoczytany" zabraklo mi

są niebanalne, nie są nudne moraliza-

kiejś części też ,,Na tropach Smętka".

i z ogromną milością, ale też z hu-

mie bolszewickim, gdy przyszli ulani

glębszego rozwinięcia tematu nie-

torsko, lecz pisane z humorem, wielkim

,,Szczenięce lata" ukazaly się po raz

morem i pietyzmem, opisal wlaśnie

z korpusu Dowbora. Zialy wyrwane

zwykle ważkiego, szczególnie ­ jak

polotem, uważną ciekawością na ota-

pierwszy w Warszawie, w roku 1934

w ,,Szczenięcych latach". Spotykamy

futryny okien. Kominki rozwalone

sądzę ­ dla nas dziś cennego.

czający świat i z psychologiczną wni-

i przyniosly ­ wtedy mlodemu, w za-

w tej uroczej książce zarówno ciekawe

siekierami, szukali skarbów. Poroz-

kliwością. Są świetnie skonstruowane.

sadzie jeszcze początkującemu, mimo

charakterystyki wszystkich bez mala

Proszę powiedzieć o jaki temat,

lupywane kasetony w suficie: wy-

Lektura ich może wciągnąć czytelnika

kilku już publikacji książkowych, pi-

mieszkańców, licznych zwierzaków,

zagadnienie chodzi?

rąbywali mosiężne śrubki. W salonie

i porwać.

sarzowi ­ slawę i uznanie. Wcześniej,

w tym między innymi, oswojonych

wielka, gruba kolumna palisandrowa

O temat ogromnie istotny także dla

bo w 1923 ukazaly się między inny-

niedźwiedzi, psa który zaprzyjaźnil

Na jakie zatem jego dziela nale-

trema sterczy strzaskana, niby pień

naszego wspólczesnego myślenia, na-

mi jego ,, Strzępy epopei. Opowiada-

się serdecznie z krukiem. Na kar-

ży zwrócić uwagę, jeśli chodzi

zlamanego przez piorun drzewa; (...)

szego życia codziennego, odczuwa-

nia". Trzeba też przypomnieć, że po

tach tej książki odnajdujemy suge-

o temat rodzinny spośród jego

Park zasypany kartkami porwanych

nia i pojmowania spraw. Tu i teraz.

wojnie z bolszewikami i powstaniu

stywny opis wyglądu calego dworu,

tak bogatego dorobku?

książek biblioteki. Co za praca ­ tak

A mianowicie o jego przedstawie-

wolnej Polski, oglaszal wiele artyku-

ukladu jego pomieszczeń, sprzętów

pracowicie porwać trzy tysiące to-

nie spraw najbliższych, rodzinnych,

Wańkowicz postrzegany jest przede

lów w prasie i wspólpracowal z licz-

w poszczególnych pokojach, zresz-

mów ­ szukali skarbów". Nic z tych

wlasnego domu; jego atmosfery, wy-

wszystkim jako pisarz ukazujący

nymi dziennikami, między innymi

tą bardzo staroświeckich, szacow-

dworów oprócz ruin nie zostalo. Tyl-

darzeń malych i wielkich, drobnych

wspólczesne dzieje naszego naro-

z: ,,Kurierem Warszawskim", ,,Wia-

nych i solidnych. Przede wszystkim

ko wlaśnie ta mądra i osobliwa książ-

faktów, powiedzeń, anegdot, posta-

du; wszak jest twórcą wspomnianej

domościami Literackimi", ,,Kurierem

poznajemy zwyczaje mieszkańców

ka, tocząca się meandrami, zmiennym

ci znanych i nieznanych, zwierząt,

już, wspanialej ,,Bitwy pod Monte

Porannym". Ciężko pracowal piórem.

dworu, te codzienne, a także w okresie