22

nr 21 (457) 15­28. 11.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Edmund Spencer o Pokuciu

Edmund Spencer ­ tak

jednego roku, utrzymywanie na

Muszę szczerze wyznać, że nie

przedstawiany w nielicznych

poziomie swej produktywności

zdziwila mnie nonszalancja,

opracowaniach źródlowych

oraz fakt, że nikt z jego niby zna-

z jaką on i jego żona dokona-

jest angielski podróżnik,

nych znajomych nie wspomina

li toilette de nuit na oczach osób

szlachcic i kapitan,

o nim, możemy dojść do wnioski,

obecnych w pokoju, To się nazy-

podróżujący w pierwszej

wa sila nawyku!

że ,,kapitan Edmund Spencer" byl

polowie XIX w.

Pani byla naprawdę ele-

to pseudonim. Jedyne, czego nie

gancką malą kobietką. Poslu-

udalo się ustalić, to, czy byla to

giwala się biegle francuskim

jedna osoba, czy kilka piszących

PETRO HAWRYLYSZYN

E

i niemieckim, a jej mąż sprawial

pod tym imieniem.

dmund  Spencer  odbyl

w rozmowie wrażenie czlowie-

Rodzi się pytanie, czy mamy

szereg podróży po Euro-

ka dobrze wyksztalconego i in-

prawo na korzystanie z jego

pie Środkowej i Bliskim

teligentnego. Udawali się oni do

książek ­ nawet, jeżeli British

Wschodzie, przez pewien czas

Lembergu i podróżowali po-

Quarterly Review zalecil to

przebywal jako rezydent Korony

wozem z zaprzęgiem wlasnych

,,wszystkim ludziom, zaintere-

Brytyjskiej w państwach nie-

koni oraz slużącym. Powóz

sowanych badaniami nad cy-

mieckich. W latach 1836­1867

mial, co prawda, nieco staro-

wilizacją i swobodami wśród

oglosil dziesięć książek, sta-

świecką konstrukcję, stangret

narodów europejskich".

nowiących relacje z pobytu na

zaś, sądząc po wyglądzie, zostal

Nie mamy możliwości prze-

ZBROJNY WIEŚNIAK Z BUKOWINY

Kaukazie, w Imperium Osmań-

oderwany od pluga i podniesio-

prowadzić badania, potwier-

Z KSIĄŻKI TRAVELS... (1938)

skim, Prusach, Francji, cesar-

ny do godności Jehu (brawuro-

dzających, że ,,doświadczony

TRAVELS IN THE WESTERN

stwie Habsburgów. W jednej

wy kierowca) [...]

podróżnik, który mial szczęście

w Turcji osmańskiej i w kra-

CAUCASUS INCLUDING

z książek (Podróże po zachodnim

Między tym miejscem a Sta-

otrzymać zezwolenie sulta-

jach arabskich), jaki kiedykol-

A TOUR THROUGH IMERITIA,

Kaukazie oraz przejazd przez

nislawem nie trafilo mi się żadne

na" i autora ,,najlepszej książki

wiek udalo mi się widzieć na

MINGRELIA, TURKEY,

Imerycję, Mingrelię, Turcję, Mol-

miasteczko, wieś ani przygoda,

o Wschodzie", jest postacią re-

Wschodzie.

MOLDAVIA, GALICIA, SILESIA,

dawię, Galicję, Śląsk i Morawy

które godne bylyby odnotowa-

alną, czy produktem sprytne-

Te przechowalnie podróż-

AND MORAVIA, IN 1836/

w 1836 roku, w oryg. Travels in

nia. Stanislaw, stolica cyrkulu

go wydawcy. Mamy nadzieję,

nych, rozmieszczone w pew-

LONDON, HENRI COLBBURN,

the Western Caucasus including

o tej samej nazwie i z pewno-

że przyszle badania rozwiążą tę

nych odleglościach od siebie

GREAT MALBOROUGH STREET,

a Tour through Imeritia, Mingre-

ścią jedno z ladniejszych i le-

kwestię. Należy podkreślić, że

wzdluż glównych traktów, mają

VOL. I-II (1938)

lia, Turkey, Moldavia, Galicia, Si-

piej zbudowanych miast Galicji,

nawet na szczycie popularności

tak podobną konstrukcję, że

lesia, and Moravia, in 1836, Lon-

leży na rozleglej równinie i nosi

Spencera, krytycy wskazywali

kaptur plaszcza byl schowa-

sprawiają wrażenie, jakby byly

dyn 1836) zawarl opis Pokucia

miano ,,Nowej Jerozolimy, stoli-

na powierzchowność jego twór-

ny w kieszeni. Kobiety mialy

dzielem tego samego architek-

(przejeżdżal w 1836 m.in. przez

cy Żydów", gdyż większość jego

czości, fakt plagiatu, liczne blę-

jeszcze bardziej kolorowe ubio-

ta. Wyglądem przypominają ra-

Śniatyń i Stanislawów).

mieszkańców wyznaje tę religię.

dy geograficzne i wykorzysta-

ry. Poza kurtką z owczej skóry,

czej stodolę niż dom mieszkal-

W innej książce, sygnowanej

Po opuszczeniu równiny Sta-

nie mniej znanych publikacji.

wyszywaną wszystkimi kolo-

ny: z boków przylegają stajnie

pseudonimem ,,Anglik, rezydent

nislawa droga znów wije się

Relacja Spensera z pobytu na

rami tęczy, niektóre nosily na

oraz kilka dużych pomieszczeń

w Niemczech", szereg obser-

u stóp Karpat aż do Lembergu,

Pokuciu to jeden z wcześniej-

szyi mosiężną obręcz z przy-

dla podróżnych, od frontu nato-

wacji poświęcil Wielkopolsce,

oferując nieskończoną różno-

szych opisów tych terenów.

twierdzonymi  różnokoloro-

miast, przeważnie zawalonego

Warszawie i Śląskowi. W czasie

rodność widoków na ten zadzi-

Ukazuje bardzo obrazowo, cza-

wymi wstążkami, zwisającymi

przegnilą ściólką, przetrzymu-

jeszcze innej swojej wyprawy

wiający lańcuch górski. Ogrom-

sem nawet humorystycznie, pel-

wzdluż szyi i ramion, co przy-

je się podczas zlej pogody bydlo.

odwiedzil Karpaty Poludniowe.

ny Krywań (Krywań, który

ne kolorytu sceny z galicyjskiego

pominalo naszego baranka ude-

Pomieszczenia usytuowane po

Biografia E. Spencera nie jest

Spencer umieszcza w Gorga-

pogranicza. Niestety, nie zawsze

korowanego przez dzieci. Z ko-

przeciwleglych stronach takiego

nam znana w pelni. Pomijając

nach, jest jednym z najwyższych

rozróżnia między tym, co pol-

lei zbrojni wieśniacy, których

polskiego chanu slużą przedsta-

jego niezwyklą wydajność jego

szczytów tatrzańskich (2496 m

skie, a co ruskie, jest jednak ob-

wielu naplynęlo z pogranicza do

wicielom poszczególnych religii.

pisarstwa, wielokrotne wzno-

n.p.m.). Natomiast z okolic Sta-

serwatorem ludzkich zachowań,

miasteczka, malo wyróżniali się

W chwili obecnej wolalem

wienia jego książek i fakt, że

nislawowa dość dobrze widać

folkloru i kulturowej mozaiki.

strojem i wyglądem.

wybrać na miejsce krótkiego

jego utwory przekladane byly

fragment glównego grzbietu

Dziś  przytoczę  fragment

Trudno bylo nie podziwiać

postoju część przeznaczoną dla

na wiele języków, byl wielkim

Karpat wraz z Sywulą, najwyż-

,,Przez Pokucie" z rozdzialu XIX,

doskonale męskich cech oraz

moich religijnych wspólwy-

nieznanym dla swych wspól-

szym wierzcholkiem Gorganów

t. 2 (tlumaczyl Janusz Gudow-

budowy galicyjskich chlopów.

znawców, chociaż slużący Na-

czesnych.  Angielskie  pismo

(1836 m n.p.m.), z postrzępiony-

ski): ,,W Czernowitz kupilem od

Stanowią oni świetny mate-

tan usilnie mnie przekonywal,

wspólpracy i informacji dla ba-

mi i kanciastymi wierzcholka-

austriackiego urzędnika lekki

rial na żolnierza, są wytrzy-

że warunki noclegu są tu znacz-

daczy historii i literatury Notes

mi, który wznosi się na wyso-

czterokolowy wózek z wikliny,

mali na trudy wojny. Nie my-

nie gorsze niż w części zajętej

& Queries staralo się w 1915 r.

kość 7 tysięcy stóp, jest od strony

w typie kabrioletu, w sam raz

ślalem wszakże, że w malej

przez Żydów. Wjechaliśmy na

zebrać informacje o nim, ale bez-

Galicji widoczny znacznie lepiej

odpowiedni dla podróżnika nie-

mieścinie ujrzę kiedykolwiek

teren zajazdu przez wielką bra-

skutecznie. Ponieważ podpisy-

i prezentuje się jeszcze piękniej

obciążonego bagażem, wyposa-

takie sceny pijaństwa. Wódka,

mę (każdy jej kraniec wspieral

wal swe książki jako ,,Kapitan",

niż z jakiegokolwiek zakątka

żony przez poczmistrza w parę

ukochana wódka, byla wszę-

się na równie wielkim slupie)

możemy wyciągnąć wniosek, że

Węgier [...]".

mocnych koni. Wszystko to za-

dzie wystawiona na sprzedaż,

i ujrzeliśmy podwórzec calko-

przez pewien czas byl wojsko-

pewnialo dobre warunki do dal-

nie tylko w pomieszczeniach,

wicie zapelniony przez woly,

Na podstawie:

wym. W swojej pierwszej pu-

szej drogi [...].

ale i na ulicznych straganach.

owce, kozy i drób. Zwierzęta ­

blikacji podal, że byl Anglikiem,

1. Bassett, Troy J. ,,Au-

,,Po  przekroczeniu  Prutu

Chlopi po sprzedaniu swych

zapewne zaniepokojone naszym

który spędzil część życia w Pru-

thor: Capt. Edmund Spencer".

droga wila się u stóp karpac-

towarów żlopali ją jak piwo. Za-

naglym przybyciem ­ halaśli-

sach. Dalej podróżowal po Polsce,

At the Circulating Library:

kiego pogórza aż do Schnatina

stanawiające, że spośród wielu

wie wyrazily swoje niezadowo-

Węgrzech i Szwajcarii. Informa-

A Database of Victorian Fic-

(niemiecka nazwa Śniatyna),

nacji Slowianie są najbardziej

lenie. Ponieważ gospodarz zaj-

cja, że redagowal swe notatki,

tion, 1837--1901, 4 September

pierwszego miasteczka w Ga-

podatni na ten wyniszczający

mowal odleglą część budynku,

myśląc o swym wydawcy, który

2024, http://www.victorianre-

licji, dawnej polskiej domenie.

nalóg: czy to w Rosji, czy w do-

dotarliśmy tam nie bez trudno-

zamieni je na szeleszczące ,,an-

search.org/atcl /show_author.

Choć nieco brudne i o brzydkiej

brze zorganizowanych Prusach,

ści. Gdy wreszcie znaleźliśmy

gielskie banknoty", prowadzi nas

php?aid=1794.

architekturze, jednak dzięki po-

zawsze dostrzeżemy slowiań-

się na miejscu, zastalem już tam

do wniosku, że byl zawodowym

2. Dawne Pokucie i Huculsz-

lożeniu na niewielkim wznie-

ską sklonność do nadużywania

galicyjskiego szlachcica z mal-

podróżnikiem, wykorzystują-

czyzna w opisach cudzoziem-

sieniu stanowilo ladny element

napojów spirytusowych.

żonką, a także dwóch czy trzech

cym zainteresowanie spoleczne

skich podróżników. Wybór

krajobrazu. Wszystko bylo tutaj

Zamierzalem spędzić noc

innych podróżnych gotujących

sytuacją na Wschodzie i w ten

tekstów z lat 1795­1939. War-

polskie ­ język, ubiór, zacho-

w Tyśmienicy, lecz z powodu

się do spędzenia nocy.

sposób relacjami z tych podróży

szawa. 2015, s. 23­30.

wanie i obyczaje mieszkańców.

drobnej awarii kola w powozie

Oprócz nich byl tam jeszcze

zarabial na życie.

3. Edmund Spencer: A Jour-

Ponieważ przypadl akurat dzień

musialem zatrzymać się w jed-

gospodarz, jego żona i pól tuzi-

Jego wydawcą byl Henry Col-

ney from Ohrid to Janina http://

targowy, ulice wypelnial róż-

nym z przydrożnych zajazdów,

na wrzeszczących urwisów. Po

burn (1785­1855), doświadczony

w w w. a l b a n i a n h i s t o r y.

nobarwny tlum, w którym wy-

jako że miast jest w tym kraju

wieczerzy urwipolcie zostaly

biznesman, który placil swym

net/1850_Spencer/index.html

różniala się drobna szlachta no-

niewiele. Los podróżnego, do-

zapędzone do wyplatania ko-

autorom dobre pieniądze, ale nie

4. Radovan Subić. Adventu-

sząca się dumnie i o wyglądzie

piero co przybylego z dobrze

szyków, a każdy z podróżnych

mial dobrej renomy. Często cha-

rers, Agents, and Soldiers: Bri-

tak srogim, jaki mają kaukascy

zorganizowanych państw Eu-

­ mieszkańcy tych krain nigdy

rakteryzowano go, jako ,,hań-

tish Travel Writers in Bosnia

wojownicy.

ropy, gdzie pieniądz zapewnia

nie wyruszają w podróż bez lóżka

bę zawodu", ,,nie wydawca, lecz

and Herzegovina (1844­1856)',

Ponadto byli tu austriac-

komfort i wszelki luksus, w tu-

(luksusu, którego próżno by szu-

wyrobnik książek", ,,bez smaku

in Voyages and Travel Accounts

cy żolnierze, Żydzi, Ormianie

tejszych warunkach jest nie do

kać w zajeździe) ­ zabral się do

w literaturze". Ale, tym niemniej,

in Historiography and Litera-

oraz chlopi w ludowych stro-

pozazdroszczenia. Pod wzglę-

przygotowania noclegu zgodnie

,,mial wyczucie chwili".

ture, Volume 2: Connecting the

jach ­ w czapach i bogato wy-

dem brudu, niechlujstwa i braku

z wlasnymi upodobaniami. Ho-

Lącząc nieistniejące dane

Balkans and the Modern World,

szywanych okryciach z owczej

wygód przeciętny polski zajazd

norowe miejsce ­ przytulny kąt

biograficzne, jego zdolności do

ed. Boris Stojkovsky (Budapest:

skóry ­ różniących się od ubio-

może rywalizować z najgorszym

przy piecu ­ przypadlo hrabie-

zwiedzania kilku miejsc w ciągu

Trivent Publishing, 2020).

ru Moldawian jedynie tym, że

chanem (przydrożny zajazd

mu, jako najbardziej distingue.