23

nr 21 (457) 15­28. 11.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Konkursy architektoniczne przebudowy

ratusza lwowskiego (cz. 2)

Magistrat nie zaniechal

Roman Bandurski z Krakowa (I nagroda)

zamiaru rekonstrukcji

proponowal nadbudować piętro, zbudować

renesansową attykę i wysokie szczytowe

ratusza i jedenaście lat

dachy. Każdą elewację ratusza akcentowa-

później, w 1907 roku

no rozbudowanymi ryzalitami z wieżami

oglosil nowy otwarty

i wieżyczkami. Arkadowe podcienia o róż-

konkurs, który tym razem

nej wysokości okalaly ratusz ze wszystkich

zdobyl rozglos europejski.

czterech stron. Elewacje zdobily balustrady,

W konkursie wzięli

loggie, balkony, rzeźba monumentalna. Dla

przykladu, w narożniku poludniowo-zachod-

udzial nie tylko architekci

nim umieszczono olbrzymią rzeźbę o wy-

krajowi (galicyjscy),

sokości dwu pięter pod gotyckim baldachi-

ale także zamieszkali

mem. Mury gmachu częściowo boniowano,

w Austrii i Niemczech.

częściowo gladko wyprawiono, częściowo

emitowano kamień naturalny. Większość

ozdób dekoracyjnych zostala wykonana

JURIJ SMIRNOW

w stylu renesansowym. Wykorzystano

Do sądu konkursowego zaproszono

także liczne elementy gotyckie, mianowicie

znawców nie tylko ze Lwowa, ale tak-

osobnych schodów glównych w pobliżu sali

baldachimy, pinakle, maswerki w oknach,

że z Wiednia, Warszawy i Krakowa. Na

posiedzeń Rady Miejskiej należy uważać za

luki odciążające. Smuklą nadbudowaną

przewodniczącego wybrano znanego me-

poważne usterki. Również nie uznano za

wieżę zdobila galeria z narożnymi pinakla-

cenasa sztuki, wiceprezydenta miasta dr.

praktyczne przecięcia dziedzińca glównego

mi, wielkie cyferblaty zegarowe i wysoka

Tadeusza Rutowskiego. Do jury powolano

krużgankiem komunikacyjnym. Z powodu

iglica. Ratusz dominowal na placu, przygnia-

radcę budownictwa miejskiego W. Gorec-

wyżej przytoczonych motywów nadaje się

tając kamieniczki rynkowe. Jury uważalo, że

kiego, c.k. radcę ministerialnego z Wiednia

ten projekt najmniej do wykonania. Jakkol-

,,projekt caly odznacza się niepospolicie pod

E. Förstera, architektów lwowskich i bu-

wiek autor zużytkowal wiele motywów

względem artystycznym, wykazując nad-

downiczych, radnych miejskich W. Raw-

swojskich, jednakowoż nie osiągnąl w zu-

zwyczajną świeżość i wybitnie malowniczy

skiego, H. Śliwińskiego, J. Krocha, A. Lisie-

pelności artystycznej rodzimej cechy".

wygląd i jest na wskroś w duchu swojskim

wicza, A. Schleyena, radcę budownictwa

Jurorom wyraźnie chodzilo o nadanie

pomyślany". Rozplanowanie wewnętrzne

I NAGRODA - PROJEKT ROMANA BANDURSKIEGO Z KRAKOWA

z Krakowa J. Zawiejskiego, architektów

ratuszowi lwowskiemu ,,motywów swoj-

uznano za praktyczne, wymagające ,,tylko

S. Odrzywolskiego z Krakowa i S. Szyllera

tych zmian gmach ratusza nabieral monu-

Sylwester Pajzderski z Friedenau pod

skich", czyli rekonstrukcję gmachu w ,,sty-

pewnych malych zmian".

z Warszawy. Jak pisalo ,,Czasopismo Tech-

mentalności, a wieża ­ smuklości, górując

Berlinem jako jedyny proponowal na-

lu narodowym." Na początku XX wieku

II nagrodę otrzymal Józef Handzele-

niczne", bylo to ,,o tyle trudne zadanie, że

nad starówką lwowską. Jednocześnie każ-

danie wieży starych ,,kampianowskich"

pytanie, jaki ten styl ma być, o jakie for-

wicz z Darmstadtu. Opinia komisji konkur-

oprócz różnych warunków konkursowych,

dy z uczestników konkursu zadbal o roz-

ksztaltów. W jego zamyśle bylo, aby na

my architektoniczne opierać się, budzilo

sowej byla dla niego również pochlebna:

krępujących zwykle fantazję artystyczną,

maite ksztalty i malowniczość elewacji

dolnej czworobocznej kondygnacji zbudo-

ostre dyskusje teoretyczne tak w kręgach

,,rys poziomy, tak w zalożeniu sali repre-

występowaly tu także czynniki, wynikają-

zewnętrznych. Rada miejska zmienila kon-

wać ośmioboczną bardzo wysoką część

fachowców, jak polityków i duchownych.

zentacyjnej i sali posiedzeń Rady Miejskiej

ce z istniejącego starego, bardzo obszerne-

cepcję ulokowania sali posiedzeń i posta-

z galerią, zegarem i monumentalną kopulą

Wspólczesny historyk sztuki K. Stefański

z należącymi do nich westybulami i scho-

go budynku, któremu tylko przez nieliczne

nowila lokum już istniejące rozbudować

z glorietą, iglicą i zloconym lewkiem. Ten

uważa, że ,,w szerokim nurcie poszukiwań

dami... jak i w ogólnej dyspozycji projektu

wyburzenia i dobudowy należalo nadać

od strony poludniowej, wraz z westybu-

wariant wymagal rozbiórki znacznej części

stylu narodowego", zarówno w konkretnej

uznano za zupelnie jasny, dobry i zgodny

ksztalt harmonijnego tworu artystycz-

lem i klatką schodową. Pomysl umieszcze-

starej wieży, jednak odpowiadal tradycji

twórczości architektonicznej, jak i opra-

z programem... Co do strony zewnętrznej

nego". Na konkurs nadeslano 11 bardzo

nia nowego wejścia glównego od strony

historycznej i korespondowal z wieżą ko-

cowaniach teoretycznych na ten temat

projektu, podnosi się, jako zaletę dobry

starannie i dokladnie opracowanych pro-

pólnocnej nie uzyskal akceptacji. W tym

ściola oo. bernardynów, dzielem A. Beme-

zauważyć należy różne postawy, prze-

rozklad mas, charakterystyczny i har-

jektów, z opisami, rysunkami i tabelami.

punkcie zadanie na nowy konkurs zasad-

ra z pierwszej polowy XVII wieku. S. Paj-

wijające się przez caly omawiany okres.

monijny wygląd calości i piękne stosunki

Każdy projekt zawieral od 14 do 19 tabel

niczo różnilo się od eliminacji 1898 roku.

zderski proponowal również akcentować

Pierwsza i bardzo popularna ,,zadowala

architektoniczne, jednakowoż malo zazna-

i planów wielkiego formatu, wykonanych

Ze wszystkich odznaczonych projektów

glówne wejście rozbudowanym ryzalitem

się tworzeniem dziel ,,swojskich", jedynie

czony charakter swojski".

artystycznie, niektóre ­ w kolorach.

wlaśnie propozycja I. Kędzierskiego najbar-

z dwiema wieżyczkami. Podobne wieżycz-

przez wprowadzenie do nich elementów

Ze wszystkich projektów wyróżnia-

W dniach 14­16 stycznia 1908 roku

dziej uwzględniala już istniejące formy ar-

ki mialy zdobić pólnocne skrzydlo ratusza.

,,rodzimych", zaczerpniętych z zabytków

la się propozycja lwowskiego architekta

jury przeanalizowalo wstępne projekty

chitektoniczne gmachu i przewidywala jego

Zachodnią część akcentowano ryzalitem

wcześniejszych epok czy też budownic-

Józefa Piątkowskiego pod godlem ,,Nowa

i oglosilo swój werdykt. I miejsce i nagro-

minimalną przebudowę. Autor zaniechal

z loggią i malymi wieżyczkami. Wschod-

twa ludowego". Faktycznie nie bylo to

szata". Autor odstąpil od poszukiwania

dę 6 tys. koron otrzymal projekt ,,Twardy

bogatego plastycznego i rzeźbiarskiego

nie skrzydlo bylo pozbawione ozdób ar-

tworzeniem ,,stylu narodowego", a jedy-

formalnych, zewnętrznych ,,motywów

orzech" Romana Bandurskiego z Krakowa.

ozdobienia elewacji. Wedlug jego projektu,

chitektonicznych lub ornamentów. Ściany

nie tworzeniem budowli w duchu ,,rodzi-

swojskich". Stylowo jednolite traktowanie

II nagrodę w kwocie 4 tys. koron ­ projekt

istniejący budynek mial być podwyższony

boniowano tylko w części parterowej.

mym" metodą kompilacyjną. Wlaśnie do

wszystkich elewacji czworoboku ratusza

,,Trzy czerwone kólka" Józefa Hadzelewicza

o jedno piętro, wejście glówne od strony po-

Gmach ratuszowy prezentowal się jednoli-

takiego efektu dążyli prawie wszyscy

i wieży robilo wrażenie calości i dodawalo

z Darmstadtu. III nagrodę w wysokości 2,5

ludniowej akcentowano ryzalitem z dwoma

cie, monumentalnie, lecz malo malowniczo,

autorzy projektów rekonstrukcji lwow-

gmachowi powagi, niezbędnej dla siedziby

tys. koron ­ ,,Na naszej ziemi" Sylwestra

narożnymi wieżyczkami. Niewysokie wie-

a od strony pólnocno-wschodniej nadal

skiego ratusza. Pierwszeństwo oddawano

wladz miejskich. Wspólczesny lwowski

Pajzderskiego z Friedenau. Jeszcze trzy pro-

życzki zdobily również narożniki glównej

mial przyslowiowy ,,austriacko-koszaro-

formom architektonicznym i elementom

historyk sztuki dr J. Biriulow określil sty-

jekty autorstwa architektów krakowskich

bryly ratusza. W części parterowej dobu-

wy" wygląd. Jury konkursowe tak ocenilo

dekoracyjnym, pochodzącym przeważnie

lowe rozwiązania J. Piątkowskiego jako

­ Tadeusza Stryjeńskiego i Franciszka Mą-

dowano krużganki arkadowe. Wieża miala

projekt S. Pajzderskiego: ,,Myśl ogólnego za-

z epoki renesansu, czasem ­ gotyku. Na

,,transformowany renesans galicyjski"

czyńskiego (godlo ,,A. D. 1700), lwowskich

być nadbudowana i zwieńczona iglicą. I.

lożenia rysu poziomego jest dobra, jednak

to byl swój rezon. Otoczenie ratusza, ka-

i wyróżnil ten projekt ze wszystkich zlo-

­ Józefa Piątkowskiego (,,Nowa szata")

Kędzierski zaproponowal bardzo oryginal-

rozwiązanie nieosiowe, z jednego narożni-

mieniczki rynkowe zachowaly wyraźne

żonych na konkurs. Przeznaczając ten pro-

i Ignacego Kędzierskiego (,,Senatoribus")

ny wariant ­ wybudowanie sali posiedzeń

ka wejście do sali reprezentacyjnej, nieod-

elementy form architektonicznych z XVI

jekt do zakupu, jury konkursu podkreślilo

sąd konkursowy wyróżnil nagrodą specjal-

Rady Miasta na wewnętrznym dziedzińcu

powiednie usytuowanie klatki schodowej

i XVII wieku, czyli epoki renesansu. Sta-

,,artystycznie przeprowadzoną fasadę",

ną i zakupil ją w imieniu Lwowskiej Rady

ratuszowym.

glównej i brak w myśl żądań programu

ry ,,olbrachtowsko-kampianowski" ratusz

jednak ,,rozwiązanie rysu poziomego nie

Miejskiej. Oceniając projekty jurorzy zwra-

prezentowal kiedyś również formy rene-

uznalo za szczęśliwe".

cali uwagę nie tylko na zewnętrzne formy

sansowe ze śladami dawniejszego gotyku.

Szósty zakupiony projekt autorstwa

architektoniczne, ale także na funkcjonalne

Naśladowanie architektury epoki rene-

architektów krakowskich F. Mączyńskiego

rozplanowanie pomieszczeń wewnętrz-

sansu podkreślalo aluzje historyczne do

i T. Stryjeńskiego odznaczal się malowniczą

nych. W odniesieniu do projektów kon-

najświetniejszych czasów, które przeżyl

fasadą, oryginalnie traktowaną wieżą i cie-

kursu pierwszego, nowe projekty w 1898

Lwów i jego mieszczaństwo w XVI i XVII

kawym usytuowaniem ,,w podwórzu hali lu-

roku przewidywaly znacznie szerszą prze-

wieku. Wówczas po pożarach 1527 i 1572

dowej przy zabudowaniu calego podwórza,

budowę gmachu na zewnątrz i gruntowną

roku powstalo nowe renesansowe miasto,

którego w programie rekonstrukcji nie żą-

rekonstrukcję pomieszczeń wewnętrznych.

a mieszczaństwo slynęlo z bogactwa, kul-

dano". Jednak, sąd konkursowy przyznal, że

Redakcja ,,Czasopisma Technicznego", wy-

tury, a nawet ­ tytulów doktorskich, wy-

w calości przedstawiony projekt ,,nie posia-

rażając opinię środowiska architektów

sylając swoje dzieci na studia na uniwer-

dal charakteru ratuszowego" i nie nadawal

lwowskich, uznala na ogól ,,wynik konkur-

sytetach zagranicznych.

się do realizacji.

su za korzystny", jednak ,,nie we wszyst-

Wszystkie inne wyróżnione projekty,

Projektów zwycięskich drugiego kon-

kich kierunkach zgadzala się z ostatecznym

holdując formom ,,rodzimym, swojskim"

kursu z różnych powodów też nigdy nie

rozstrzygnięciem sądu". Jednym z powodów

proponowaly zakrojoną na znaczną skalę

zrealizowano. Obecnie nie ma mowy o ka-

takiego stanowiska mogla być dość niska

przebudowę gmachu, z wykorzystaniem

pitalnym przeksztalceniu, rekonstrukcji

ocena projektów architektów lwowskich.

najróżniejszych elementów dekoracyj-

lub rozbudowie lwowskiego ratusza. Ze

Oceniając tendencje ogólne wszystkich

nych. Zewnętrzna malowniczość, calkiem

wszystkimi swymi wadami gmach ten za-

projektów, zaznaczymy, że przewidywano

zmieniająca wygląd ratusza, byla wyraź-

jąl już swoje miejsce w historii architektu-

nadbudowę jeszcze jednego piętra lub

nie kompilacyjna, a realizacja projektów

ry lwowskiej i stal się jedną z wizytówek

mansardy i górnej części wieży. W wyniku

wymagala znacznych kosztów.

starówki.