17

nr 22 (458) 29.11.­16.12.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

O Drugiej Jesieni 2024 w Drohobyczu opowiadają:

Dr Wiera Meniok,

musi być widziana przez nas taką, jaką ona

seansem kilka piosenek. Kupowaly bilety

pracowniczka naukowa

jest, czyli ze swoją glębią, z tym że nie jest

do kina, a szly, żeby tylko popatrzeć na

i akademicka w Zakladzie

tylko plaskim miejscem takim jakimś z pla-

przystojnego Pana Alfreda, posluchać jak

Literatury Powszechnej

nu miasta, na przyklad. Że jest miejscem,

śpiewa. Chodzę ulicą dawniej Szewczenki,

i Polonistyki Uniwersytetu

nad którym otwiera się nieskończoność nie-

teraz Mickiewicza, przy której mieszkal,

w Drohobyczu, kierowniczka

ba, pod którym zawsze otwiera się jakaś ot-

odwiedzam jego grób. Ale w mojej pamię-

Polonistycznego

chlań. Takie widzenie nazywam patrzeniem

ci pozostal jego glos, jego uśmiech trwa

Centrum Naukowo-

okiem wyobraźni, które pozwala odslaniać

w moim pamiętaniu. Pamiętam, jak opo-

Informacyjnego im. Igora

coś, co jest kontynentem wyobraźni, konty-

wiadal: szkoda, że nie bylo żadnego sprzę-

Menioka w tejże uczelni.

nentem Drohobycz.

tu, by nagrać jak pięknie Schulz opowiadal

Inicjatorka i dyrektorka

Kilka dni temu prezydent Zelenski,

swoje bajki gimnazjalistom. ,,Specjalnie ha-

Międzynarodowego

kreśląc zarysy tego planu dla Ukrainy na

lasowaliśmy na lekcjach robót ręcznych,

Festiwalu Brunona Schulza

najbliższy czas, powiązal ze sobą trzy ele-

żeby Schulz jak najszybciej powiedzial: no

ANDRIJ PAWLYSZYN (OD LEWEJ), GRZEGORZ GAUDEN, JAROSLAW

w Drohobyczu, prezeska

menty. Powiedzial: energia, broń i kultura.

dobra, już poskladajcie swoje narzędzia,

KURSKI, PAWEL PRÓCHNIAK

Fundacji ,,Muzeum

Wlaśnie te trzy elementy razem spięte, po-

posprzątajcie. I wtedy opowiadal bajki" ­

i Festiwal Brunona Schulza"

wiązane ze sobą, tworzą fundament tego,

Gaudenem wokól jego nowej książki, na-

Zawsze wiem, jakie wydarzenia odbędą się

wspominal. Alfred Schreyer również pozo-

(Drohobycz).

co może sprawić i sprawi na pewno, że

stępnie spotkanie z Jaroslawem Kurskim

za rok, ale nigdy nie wiem, jaka ona będzie.

stal w tych bajkach opowiadanych przez

,,Schulzowska Druga Jesień odbywa

w końcu dobro przezwycięży zlo. Zlo zo-

na temat szeroko rozumianej wielokultu-

Dlatego że w tej aurze i w tych horyzon-

Schulza."

się już po raz 23. Inicjalnym i kluczowym

stanie pokonane. I ten element kultury, ten

rowości oraz dramatów, gdy stykają się

tach schulzowskiej wyobraźni zdarzają się

Prof. Pawel Próchniak,

wydarzeniem tego projektu jest spotkanie

element widzenia kontynentu wyobraźni ­

ze sobą różne energie, różne tożsamości,

cuda. Porą listopadową ­ dramatyczną, bo

Uniwersytet Komisji

ekumeniczne i wspólna modlitwa w miej-

w Drohobyczu na przyklad ­ wydaje mi się

archetypy różnych kultur. Po raz pierwszy

to wtedy Schulz zginąl i nasze spotkania

Edukacji Narodowej

scu śmierci Brunona Schulza. Mówimy

niezwykle ważny.

przyjechal do nas Ariel Rosé ­ ciekawy

dedykujemy rocznicy jego śmierci. Ale ta

w Krakowie, Polski PEN Club,

też o ,,drugiej jesieni" jako powrotach

Dzisiaj rozmawialiśmy w Ratuszu z me-

poeta, tlumacz. Spaceruje Drohobyczem,

pora też jest piękna, bo otwiera się na nie-

Komitet Nauk o Literaturze

artysty po śmierci do jego jedynego na

rem Drohobycza, który powiedzial tak: je-

przygląda się miastu, widzę, że jest szczę-

skończoność, na życie po śmierci. I na tym

PAN

świecie miejsca, do jego miasta, bez któ-

śli nasi chlopcy i nasi dziewczęta giną na

śliwy, domyślam się, że przyjedzie jeszcze.

polega schulzowska Druga Jesień.

rego nie mógl żyć i tworzyć. Powraca do

,,Wymieniam wszystkie trzy te insty-

froncie, to my powinniśmy budować tę

Bo na tym też polega cud ,,drugojesienny",

W te dni listopadowe zawsze wspomi-

nas i przypomina nam, że Drohobycz mial

tucje, bo one wspóltworzą to, co dzieje się

przestrzeń kultury po to, żeby ich ofiara

że jeśli ktoś raz przyjedzie, to powraca.

namy o Alfredzie Schreyerze. Byl kimś nie-

swoje czasy szczęśliwe i mial też czasy

w Drohobyczu w związku z Drugą Jesienią,

nie byla czymś plaskim, żeby ich ofiara

W kijowskim wydawnictwie ,,Duch i Lite-

zwyklym. Bardzo cennym skarbem. Space-

dramatyczne, mial swoje wzloty i kata-

w związku z SchulzFestem ­ Międzynarodo-

miala swoją glębię, a w tej glębi można

ra" ukazala się dwujęzyczna książka jego

rowalam z nim ulicami Drohobycza i zawsze

strofy. I w tych wzlotach i katastrofach, na

wym Festiwalem Brunona Schulza. Wspól-

rozwijać życie. W tej glębi może rozwijać

wierszy, na język ukraiński przetlumaczy-

chcialam, by opowiadal kto w jakiej kamie-

pograniczu życia i śmierci, spotykamy się

tworzą to, co staramy się robić, organizując

się nasza wyobraźnia i nasz świat ­ i we-

la ją Natalia Belczenko, rozmawiać z poetą

nicy mieszkal, jakie historie kryją te miejsca.

w tym miejscu, gdzie zostal zamordowany

i Drugą Jesień, i SchulzFest, czyli odslania-

wnętrzny, i nasz świat codzienności.

i tlumaczką będzie Kateryna Hladka ­ po-

W tych prześwitach ,,drugojesiennych"

19 listopada 1942 roku. Zostal zamordo-

nie czegoś, co można i trzeba nazwać konty-

Mówiąc inaczej, jest ten front, któ-

etka i dziennikarka z Kijowa.

zawsze jest ktoś, kto byl kiedyś, kogo już

wany przez kogoś, kto uważal, że nie po-

nentem wyobraźni, którym jest Drohobycz.

ry wiąże się po prostu z walką, z bronią.

Jutro odbędzie się bardzo ciekawe po-

z nami nie ma, a jednak nadal jest. Ktoś, kto

winien żyć, bo jest Żydem. To jedyna przy-

Schulz bardzo pięknie, w niezwykly sposób

Jest ten front, który wiąże się z funkcjo-

etyckie spotkanie polsko-ukraińskie. Roz-

odkrywal Schulza, odkrywal Drohobycz,

czyna dlaczego Schulz zginąl, dlaczego byl

umial to pokazać. Umial pokazać, że te ulicz-

nowaniem państwa. To jest ta kwestia

mawiać i czytać swoje wiersze będą Hry-

pokazywal jego tajne zakamarki, ukry-

Holokaust. Zginąl dlatego, że byl Żydem,

ki Drohobycza, jego place, jego zaulki, przej-

energii, rozprowadzania energii, ciepla

horij Semenczuk ­ poeta i muzyk ze Lwowa

te miejsca. Takim czlowiekiem byl Alfred

tak jak Ukraińcy giną dzisiaj tylko dlatego,

ścia w gruncie rzeczy są osnową wlaśnie

itd. I wreszcie jest ten front kultury. Ta

i Jacek Podsiadlo ­ jeden z najwybitniej-

Schreyer. Ostatni żyjący w Drohobyczu

że są Ukraińcami. Nie ma żadnej innej przy-

czegoś, co jest kontynentem wyobraźni.

walka, jaka toczy się w przestrzeniach,

szych obecnie poetów polskich, bez które-

rdzenny Żyd drohobycki. Integrowany

czyny. I już trzeci rok z kolei podczas na-

Jeżeli umie się patrzeć, jeśli patrzy się okiem

które latwo zlekceważyć, ale one są nie

go żadna Druga Jesień już się nie odbywa.

w kulturę polską. Mówil o sobie: jestem pol-

szych ,,drugojesiennych" spotkań modlimy

wyobraźni, to widać dużo więcej niż to, co

mniej ważne niż kwestie broni i energii. To

Rozmawiać z nimi będzie Pawel Próchniak.

skim Żydem. Mówiący po polsku, mówią-

się także w intencji wszystkich obrończyń

widzimy na co dzień. I Drugą Jesień, i Schul-

wlaśnie przestrzenie kultury są tym trze-

Mamy kilka performatywnych poetyc-

cy też znakomicie po ukraińsku. Śpiewal

i obrońców Ukrainy, którzy zginęli na fron-

zFest są wlaśnie po to, żebyśmy mieli czas

cim elementem, absolutnie niezbędnym

ko-muzycznych projektów poświęconych

przedwojenne tanga po polsku i też pieśni

cie oraz w intencji niewinnych ofiar, którą

na zobaczenie w codzienności Drohobycza

dla trwania i zwycięstwa. I w tym trwa-

kobietom, w tym też glosom poetyckim

ukraińskie, m.in. do slów Iwana Franki. Al-

kiedyś tak samo byl Schulz.

jego niecodzienności, jego niezwyklości.

niu w kulturze, w tym przypominaniu, że

kobiet. Debora Vogel, która mieszkala we

fred Schreyer byl uczniem Brunona Schul-

Wyobraźnia Schulza też jest ,,drugo-

ona jest absolutnie niezbędna dla zwycię-

Żebyśmy mieli czas i możliwość dostrzeże-

Lwowie i tam zginęla wraz z matką, mę-

za i ostatnim strażnikiem pamięci o swoim

jesienna", żyje po śmierci swojego autora.

nia, że w gruncie rzeczy żyjemy zawsze, na

stwa, również w tym my ­ ludzie kultury

żem i nieletnim synem podczas likwidacji

nauczycielu w Drohobyczu. Nie ma z nami

W tej jego wyobraźni przebywamy pod-

co dzień każdy w swoim miejscu we wnę-

z Polski ­ staramy się przy Ukrainie trwać.

getta. Znali się z Brunonem Schulzem, ko-

Alfreda Schreyera od 2015 roku, ale pozo-

czas Drugiej Jesieni. Tworzy dla nas róż-

trzu metafory. W takiej przestrzeni, która

I dlatego jestem tutaj jako przedstawiciel

respondowali ze sobą. Jest piękna legenda,

stal z nami w naszej wspólnej Drugiej Jesie-

przenosi nas gdzie indziej, a jednocześnie

mojej uczelni, mojego uniwersytetu. Ale

ne akty literatury, poezji, teatru, muzyki.

że wlaściwie z tych listów, które Schulz pi-

ni, w naszej pamięci i w naszym pamiętaniu.

sprawia, że stoimy twardo na ziemi, że to

Przez dwa dni odbywają się prezentacje

też jako przedstawiciel Polskiego PEN

sal do Debory, wylonily się jego ,,Sklepy

W tym, co jest już rzeczą niezaprzeczalną

są te konkretne ulice: te ulice, które można

Clubu i jako przedstawiciel Polskiej Aka-

literackie, dyskusje, rozmowy, czytania

cynamonowe". Chce się wierzyć w tę le-

­ nasza pamięć, ale też w procesie pamię-

przedstawić na planie Drohobycza i te ulice,

demii Nauk. Wszystkie te trzy środowiska

poetyckie i też tradycyjne już ,,Czytania

gendę. Debora Vogel, Zuzanna Ginczanka,

tania, gdy dokonuje się pewnego wysilku.

które przeradzają się w to, co widać w opo-

symbolicznie przeze mnie, a realnie przez

Listopadowe" ­ cykl esejów mówionych:

Papusza ­ trzy poetyckie imiona i glosy

Bo pamięć nie jest taka oczywista jak by,

wiele różnych dzialań wspóltworzą tę

spotkanie  literaturoznawczo-literac-

wiadaniach Schulza, co widać w jego grafi-

kobiet zabrzmią na tegorocznej Drugiej Je-

być może, każdy z nas chcial. A pamiętanie

przestrzeń walki na froncie kultury. Jest

kach. Czy takie odslanianie kontynentu wy-

kie, gdzie mówimy dla Schulza, mówimy

sieni glosami innych kobiet ­ uczestniczek

zależy od nas. Zależy w tym sensie, czy je-

obraźni, czy to odslanianie tej innej strony

dla nas ważne to, że stoimy ramię w ramię.

o Schulzu, mówimy też o nas. Odbywają

naszego projektu ­ Diany Horbań, Luby-

steśmy w stanie, czy jesteśmy gotowi, czy

I cenne jest dla nas również to, że Ukraina

miejsc, w których żyjemy, jest ważne? Tak.

się koncerty, projekty teatralne, perfor-

-Paraskewii Strynadiuk i Ewy Rajskiej.

potrafimy być w pamiętaniu. Czy potrafimy

pamięta o swojej kulturze i że pamięta nie

Wydaje mi się, że jest szczególnie ważne,

matywne ­ wszystko to, co potrafi się

I wspomniany już przeze mnie lwowski

nie zatracić się w zapomnieniu, nie pozwolić

tylko o kulturze rozumianej w porządku

także w sytuacji, w której jesteśmy teraz

zmieścić i mieści w wyobraźni Schulza

poeta i muzyk Hryhorij Semenczuk zapro-

na zacieranie śladów. I w naszym schulzow-

narodowym. Że Ukraińcy są wielkim na-

w Europie. W Ukrainie jest front i trwają

i w jego Drugiej Jesieni, którą z nim wspól-

ponuje bardzo ciekawy projekt, również

skim ,,drugojesiennym" pamiętaniu zawsze

rodem i są takim narodem dlatego, że pa-

tworzymy i którą tworzymy dla niego.

bezpośrednie dzialania wojenne, ale tak na-

performatywny. Jego muzyka elektronicz-

będzie Alfred Schreyer, jego glos, jego

miętają o mozaice kulturowej, jaka wspól-

prawdę to Europa stoi w obliczu tej wojny.

1000 dni trwa wojna, będzie dobrze,

na w polączeniu z autentycznymi glosa-

uśmiech i to jak potrafil mówić: ,,A teraz

tworzy tę przestrzeń, która dzisiaj nazywa

I to wlaśnie wtedy trzeba pamiętać, o co to-

kiedy będziemy mogli powiedzieć, że minę-

mi ukraińskich poetów ­ Pawla Tyczyny,

zaśpiewam Państwu retro piosenki mię-

się ­ i slusznie ­ Ukrainą. Ale to wlaśnie

czy się walka. Ona toczy się o życie, to jest

lo już 1000 dni, jak wojny nie ma. Ale wojna

Jewhena Plużnyka, Mykoly Wingranow-

dzywojenne, bo sam już trochę jestem re-

jest mozaika kulturowa i ta wielość wąt-

oczywiste. Ale toczy się też o to, w jakim

trwa, a pomimo tego przyjeżdżają do nas

skiego, Bohdana Igora Antonycza.

tro". Legendy do tej pory krążą w Drohoby-

ków, doplywów, języków, sposobów

miejscu żyjemy, w jakiej przestrzeni spo-

uczestnicy, z którymi tworzymy już rodzinę.

Nigdy nie wiemy, jak potoczy się każda

czu, jak kobiety przychodzily na koncerty

widzenia świata, również wielość religii

lecznej, kulturowej żyjemy. I ta przestrzeń

Glównie są to osoby z Polski. Między innymi

kolejna Druga Jesień, każda ma swoje tory.

Pana Alfreda do kina, gdzie śpiewal przed

jest ogromną silą. Warto o tym pamiętać

Profesor Pawel Próchniak z Uniwersytetu

również z tej prostej przyczyny, że wojnę

Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie,

przegrywa się albo wygrywa w glowie,

który wspiera Drugą Jesień od kilku już lat,

w wyobraźni. Oczywiście rakiety, czolgi,

dzięki czemu mogą przyjeżdżać uczestnicy

samoloty, broń, energia ­ to wszystko jest

z Ukrainy, z innych krajów, bo istnieje wymiar

ważne. Ale kluczowa jest wyobraźnia. Klu-

wsparcia realnego. Na każdej Drugiej Jesieni

czowa jest ta przestrzeń, którą wyobraźnia

jest obecny Grzegorz Gauden, byly redaktor

wspóltworzy i przemienia. To jest wlaśnie

naczelny ,,Rzeczypospolitej", byly dyrektor

przestrzeń kultury, więc raz jeszcze: ow-

Instytutu Książki w Krakowie. Za jego dyrek-

szem, broń, owszem, energia, ale także

torstwa Polskiego Instytutu Książki Festiwal

kultura. I dopiero te trzy elementy razem

Schulzowski rozwinąl się najbardziej, nabral

polączone w jedną calość stanowią mocny

obrotów, rozszerzyly się jego horyzonty,

fundament dla trwania i dla zwycięstwa.

gościliśmy uczestników z ponad 20 krajów.

I również dlatego tu jesteśmy ­ ja, Pani, inne

Sama obecność każdego uczestnika z Polski

osoby, które przyjechaly z Polski na Drugą

jest teraz wsparciem, jest wyrazem wspólno-

Jesień, a kilka miesięcy temu byly w Dro-

ty myśli i bycia razem z Ukrainą, z Ukraińca-

hobyczu na Festiwalu Brunona Schulza. Je-

mi, z nami wszystkimi.

steśmy tutaj po to by stać ramię w ramię, bo

Na tegorocznej Drugiej Jesieni mamy

to jest oczywiście także nasza sprawa ­ to,

kilka bardzo ciekawych spotkań. Za chwi-

co dzieje się dzisiaj w Ukrainie."

lę odbędzie się rozmowa z Grzegorzem

CZYTANIA LISTOPADOWE W CENTRUM POLONISTYCZNYM