28

nr 22 (458) 29.11.­16.12.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Ostatnie lata J. H. Rosena we Lwowie 1934­1937 (cz. 1)

Od maja 1933 roku profesor

W 1935 roku artysta wyjechal do

Józef Birkenmajer, znana publicystka

Jan Henryk Rosen na

oddalonego od Lwowa Przytyka kolo

Helena Morawska, powieściopisarka

zamówienie Ojca Świętego

Radomia, gdzie ozdobil polichromią

Anna Zahorska, dziennikarka Wan-

ściany miejscowej świątyni katolickiej.

da Brzeska, katolicki historyk Ludomil

Piusa XI pracowal

Kościól w Przytyku zostal zbudowany

Czarnecki. Postanowiono również, że

w Watykanie. Razem ze

w latach 1932­1936 wedlug projek-

szata artystyczna, zwlaszcza okladki

swoim pomocnikiem

książeczek, powinna odpowiadać wy-

tu warszawskiego architekta Stefana

Kazimierzem Smuczakiem

Szyllera, który nadal mu formy baro-

sokiemu literackiemu poziomowi tek-

wykonywal polichromie

kowo-renesansowe. Świątynia zostala

stów. Dlatego zaproszono znanych arty-

w prywatnej kaplicy

poświęcona pw. Podwyższenia Krzyża

stów. Lista wydanych pozycji wykazuje,

Świętego. W tychże latach prowadzo-

że w pierwszych latach wydania serii

papieża w Castel Gandolfo,

wlaśnie Jan Henryk Rosen byl glównym

no ozdobienie i wyposażenie kościola.

letniej rezydencji

projektantem okladek, z których każda

Odpowiednio do wezwania zamówiony

papieskiej niedaleko

skladala się z postaci świętego (lub gru-

Rosenowi obraz oltarzowy mial być po-

Rzymu. Wykonanie

święcony temu wydarzeniu i umiesz-

py świętych) i napisów. Obok Rosena

owej zaszczytnej

część okladek wykonali znana artyst-

czony zamiast nadścienia glównego

i odpowiedzialnej pracy

oltarza. Tak powstalo malowidlo ścien-

ka Lela Pawlikowska ze Lwowa i Wa-

ne ,,Rozpoznanie prawdziwego Krzyża

claw Boratyński z Poznania. W latach

trwalo do lipca 1934

przez św. Helenę". W swojej twórczo-

1937­1939 zapraszano też innych arty-

OKLADKA KSIĄŻECZKI ,,ŚW.

roku. W czasie pobytu

ści artysta niejednokrotnie powracal

stów, na przyklad, Waclawa Świerczyń-

JAN VIANNEY"

w Rzymie artysta również

OKLADKA KSIĄŻECZKI ,,ŚW.

do tego tematu. Jeszcze w 1925 roku na

skiego i profesora Piotra Stachiewicza.

BLAŻEJ"

zglosil się calkiem

względu na popularność ich imion, a co

wystawie w ,,Zachęcie" pokazal ob-

Można domyślić się, że wydawnictwo

bezinteresownie do

więcej ­ bez względu na dostępność lub

skontaktowalo się z J. H. Rosenem już

raz ,,Św. Helena Cesarzowa" wykonany

uniknąć ,,szablonu w treści i tandety

ambasady RP z propozycją

obecność źródel, traktujących o nich...

w 1929 roku na Wystawie Powszechnej

temperą, o wymiarach 60x80 cm. Rów-

w formie, które ciążyly tak dlugo nad

urządzenia Sekcji Polskiej

Niektóre eseje są po prostu próbami

w Poznaniu. Wtedy też zostala ulożona

nież w 1934 roku wydawnictwo ,,Księ-

żywotami i żywocikami świętych

artystycznej czy psychologicznej kon-

lista pierwszych książek cyklu. Jeszcze

Pańskich w wydaniach popularnych".

garnia św. Wojciecha" wydala kolejną

na saIi Międzynarodowej

przedwojenni autorzy zwracali uwagę,

W czasopiśmie ,,Tęcza" wydawnictwo

książkę z cyklu ,,Postacie świętych",

strukcji ludzi świętych... Chcemy pod-

Wystawy Sztuki Religijnej.

że niekoniecznie byly w tej serii świę-

objaśnilo, że ,, Postacie świętych", które

mianowicie ,,Święta Helena Cesarzowa"

kreślić pionierski trud tej odbudowy

instytucja nasza wydaje, stanowią cykl

z kolorową okladką autorstwa Rosena

postaci świętych spod anachronizmów

ci najpopularniejsi w Polsce. Odwrotnie,

calkiem odrębny, nie mający odpowied-

o wymiarach 13,5x8 cm.

legendarnych, spod uproszczeń i prze-

bylo wiele postaci malo znanych wśród

JURIJ SMIRNOW

We wszystkich trzech obrazach

ludu polskiego. Wydawnictwo świado-

nika w obcych literaturach i precedensu

niesień ludowych, trud mający zawsze

schemat umiejscowienia św. Heleny

w literaturze polskiej. Cykl ten z niczy-

na celu prawdę konkretną dla każdego

Prasa polska pisala: ,,Polak, arty-

mie wybieralo autorów, którzy mogliby

jest podobny. Cesarzowa zostala ukaza-

świętego, jego prawdę życia, a więc rze-

napisać ścisly, lecz treściwy tekst prze-

sta, profesor Politechniki Lwowskiej

im wydawnictwem nie wspólzawodni-

i autor malowidel w katedrze Ormiań-

znaczony nie dla dewotek kościelnych,

na w pomieszczeniu na tle zawieszonej

czy, a z nim żaden inny, podobny niby,

telny obraz jego samego". Wydawnictwo

lecz dla warstw bardziej wyksztalco-

draperii i dwu kolumn. Obok ­ fron-

nie może się mierzyć. Jest to cykl esejów,

też zapowiadalo, że każda z książek ,,na

skiej, malarz religijny, zaszczycony za-

wymaga pióra eseistów, a więc wy-

okladce mieścić będzie artystyczną

mówieniem dla Castel Gandolfo przez

talnie umieszczona figura patriarchy

nych, dla osób doroslych oraz dorasta-

wielobarwną reprodukcję wizerunku

samego Papieża". Ambasada chętnie

Jerozolimy z paliuszem, zaś po drugiej

trawniejszego w osądzaniu ludzi i wy-

jącej mlodzieży. Wynika też pytanie, kto

omawianych postaci pędzla najlepszych

skorzystala z tej propozycji. Na tej wy-

stronie rycerza z wlócznią. W środku

i w jaki sposób wybieral kolejność wy-

razistszego w ich odmalowaniu... Cykl

wspólczesnych malarzy-hagiografów".

leży mlody umarly czlowiek spowi-

,,Postacie świętych" nie ugania się za

dawanych żywotów świętych? Można

stawie J. H. Rosen wystawil też swoje

Wśród autorów zaproszonych do wspól-

czytelnikami, o czym świadczy dobór

sugerować, że wydawcy przysluchiwali

kartony do fresków w papieskiej ka-

ty opaskami. Rosen na pewno cenil to

imion, bynajmniej nie pospolitych i nie

się również do propozycji J. H. Rosena

dzielo, dlatego foto polichromii razem

plicy w Castel Gandolfo. Tymczasem

pracy z wydawnictwem byl arcybiskup

używanych w Polsce... Chodzi o ludzi,

i dopiero mając już jego projekty okladek

z biletem wizytowym przekazal do

we wrześniu 1933 roku we Lwowie li-

Józef Teodorowicz, wybitny tomista

ich indywidualności, ich sylwetki, bez

zamawiali teksty.

wiadomości papieża Piusa XI. Razem

dominikanin o. Jacek Woroniecki, prof.

kwidowano Wydzial Ogólny Politech-

W latach 1931­1934 artysta lwow-

z albumem zdjęć polichromii Katedry

niki Lwowskiej i rektor Politechniki

Ormiańskiej pamiątka ta znajduje się do

Otto Nadolski zawiadomil J. H. Rosena

ski wykonal szesnaście kolorowych

dziś w Fototece Watykańskiej. Fakt ten

o likwidacji Wydzialu Ogólnego i prze-

okladek, mianowicie, wizerunki św.

świadczy również o zainteresowaniu

Antoniego, św. Jana Vianneya, św.

niesieniu go do stanu nieczynnego.

Ojca Świętego Piusa XI twórczością Ro-

Bernarda, św. Jana od Krzyża, św. Józe-

Rok później profesor Rosen zostal ofi-

cjalnie zwolniony ze slużby państwo-

sena także po zakończeniu oficjalnych

fa Oblubieńca, św. Karola Boromeusza,

prac w Castel Gandolfo.

św. Augustyna doktora kościola, św.

wej i stanowiska profesorskiego na

Jana Chrzciciela, św. Ludwika króla

Politechnice.

W tymże 1935 roku Jan

francuskiego, św. Katarzyny, św. Bla-

Pośpieszne zwolnienie Rosena nie

Henryk Rosen wziąl

bylo pozbawione intrygi, tym nie-

żeja, św. Heleny Cesarzowej, św. Bene-

mniej trzeba bylo ulożyć swoje życie

dykta, św. Idziego opata, św. Marcina.

udzial w wystawie

prawie od nowa. Latem 1934 roku J. H

Wszystkie okladki mialy wymiary

TZSP w Warszawie,

Rosen wrócil z Watykanu do Lwowa.

13,5x8 cm. Nie jest trudno skojarzyć,

gdzie pokazal obraz

Profesorskie mieszkanie przy ulicy

że znaczną część postaci tych świę-

,,Legenda o męczeństwie

Nabielaka zwrócil i znalazl dla siebie

tych można znaleźć w malowidlach

św. Juliana". Byl to

nowe przy ulicy Potockiego 56. Nowe

artysty na ścianach Katedry Ormiań-

kolejny obraz z serii

mieszkanie znajdowalo się blisko sta-

skiej, kaplicy Seminarium Duchow-

,,Postacie świętych",

rego i pracowni artysty przy Nabiela-

nego we Lwowie, kościola w Przytyku

i kaplicy króla Jana III Sobieskiego na

ka 27. Ze Lwowem byl już mocno zwią-

nad którą z przerwami

Kahlenbergu. Niektóre z nich są bardzo

zany ­ tutaj mieszkali ojciec i matka,

artysta pracowal

bliskie kompozycyjnie lub ukladem

niezamężna siostra, wielu serdecz-

już z 1930 roku. Cykl

tematycznym postaciom rosenow-

nych przyjaciól. Ale też nie bylo stalej

malych książeczek

pracy, a ewentualnie nawet konkret-

skich świętych z monumentalnych

,,Postacie świętych"

polichromii ściennych. Inne przed-

nych zamówień. Jego pomocnik Kazi-

powstal staraniem

mierz Smuczak okazal się w podobnej

stawiają calkiem oryginalne kompo-

sytuacji i postanowil szukać dla siebie

zycje. Na przyklad, św. Jana Vianneya

poznańskiego

skromnej posady praktykanta, a póź-

proboszcza z Ars Rosen przedstawil

wydawnictwa

na okladce w konfesjonale podczas

niej nauczyciela rysunków na Wy-

,,Księgarnia św.

spowiedzi. Ta kompozycja w detalach

dziale Sztuk Zdobniczych i Przemyslu

Wojciecha". Byl

powtarzala scenę sakramentu ,,Poku-

Artystycznego Państwowej Szkoly

on pomyślany

Technicznej.

ty" w kaplicy Seminarium Duchow-

i realizowany na

Nie mając zamówień we Lwowie,

nego we Lwowie. Św. Idzi razem z sa-

Rosen byl zmuszony przyjmować za-

renką byl repliką odpowiedniej sceny

wysokim poziomie

polichromii w Katedrze Ormiańskiej.

proszenia do ozdobienia parafialnych

tak treści, jak i szaty

Brak miejsca na okladce nie pozwolil

świątyń w niewielkich miejscowo-

graficznej.

artyście rozwinąć kompozycję, na-

ściach prowincjonalnych. Wiadomo

również, że nie żądal za tę pracę wielkie-

Male książeczki z żywotami świę-

malować pejzaż i trzech myśliwych;

w rezultacie pozostal tylko jeden

go wynagrodzenia, zgadzal się malować

tych byly zawsze popularne wśród

z nich. Można też pokusić się o domysl,

za skromne pieniądze. W 1934 roku J.

wiernych, można je bylo nabyć w każ-

że św. Augustyn również byl repliką

H. Rosen zostal zaproszony do Podkowy

dym kościele. Niestety niski poziom

kompozycji witraża tegoż świętego

Leśnej okolo Warszawy i dostal zamó-

wydawniczy i prymitywna treść orien-

w Katedrze Ormiańskiej. Jest to ważne

towane na ludzi malo wyksztalconych

wienie na wykonanie czterech witraży

przypuszczenie z powodu utraty wi-

i dewotki, towarzyszyly takim wyda-

do prezbiterium świątyni oraz wielkiego

ŚW. KRZYSZTOF ­ OBRAZ OLTARZOWY W KOŚCIELE W PODKOWIE

obrazu oltarzowego świętego Krzyszto-

traża i kartonu wykonawczego, rów-

niom jeszcze od XIX wieku. W redakcji

LEŚNEJ

,,Księgarniśw.Wojciecha"postanowiono

fa, patrona kościola.

nież braku odpowiednich zdjęć.