29

nr 22 (458) 29.11.­16.12.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Wystawa o braciach Gilowskich, artystach i żolnierzach z Jaremcza

W ciągu ostatnich

Ankonę i Bolonię. Za męstwo i poświęce-

siedemnastu lat

nie odznaczony zostal Krzyżem Walecz-

nych i innymi honorowymi symbolami

Spotkaniom Polsko-

bojowymi. W ciągu kilku lat wojennych

Ukraińskim w Jaremczu

zmagań malowal akwarele dokumentują-

towarzyszą wystawy

ce codzienne życie żolnierzy, trudy walki,

o tematach historycznych.

doznawane cierpienia czy kontakty z oko-

W tym roku plk Tadeusz

liczną ludnością. W sumie powstalo 96

Krząstek ze Studium

akwareli. Stanowily one dla Gilowskiego

Europy Wschodniej

cenną pamiątkę, którą zabral ze sobą do

Argentyny, dokąd wyemigrowal w 1949

Uniwersytetu

roku, bo nie mial możliwości powrotu do

Warszawskiego

Ojczyzny i ukochanego Jaremcza. W Ar-

zaprezentowal wystawę

gentynie zamieszkal w Merlo w obwodzie

fotograficzną pod tytulem

Buenos Aires. Tam z bratem Romualdem

,,Bracia Gilowscy ­ artyści

zalożyli fabrykę porcelany, w której wy-

i żolnierze z Jaremcza".

twarzano wyroby przypominające te z Ja-

remcza. Obaj oni oraz inni artyści malarze

Potem eksponowano

odtwarzali huculskie motywy na porcela-

ją w Jaremczańskim

nie, kaflach. Jan zmarl w Merlo 7 lutego

Muzeum Etnogafii

1991 roku i tam zostal pochowany. Już

i Ekologii Kraju

nigdy po wojnie nie odwiedzil Polski i Kar-

TADEUSZ KRZĄSTEK

Karpackiego ­ filii

pat wcielonych do Związku Sowieckiego.

Narodowego Muzeum

zdemobilizowany. Po kilku miesiącach

Jego akwarele, obrazy, ceramika, zdjęcia

z bratem Janem poplynąl do Argentyny

i pamiątki osobiste z Jaremcza oraz wojen-

Huculszczyzny i Pokucia

żeby rozpocząć nowe życie. Tam w Marlo

nych szlaków zostaly przekazane do Mu-

w Kolomyi.

na przedmieściach Buenos Aires zalożyl

zeum Wojska Polskiego im. Antoniego So-

fabrykę GILPI ceramiki zdobionej hucul-

lowieja przy Polskim Ośrodku Katolickim

TEKST I ZDJĘCIA

skimi wzorami, piękną karpacką orna-

w Martin Coronado. Stanowią one cenne

KONSTANTY CZAWAGA

mentyką. Wyroby cieszyly się uznaniem

pamiątki dla historii karpackiej kultury,

spoleczności nie tylko w stanie Gram Bu-

­ Pomysl tej wystawy zrodzil się pod-

dla Jaremcza, tradycji narodu polskiego

enos Aires, ale i w Mar del Plata, Cordoba,

czas mojego pobytu w Studium Europy

i ukraińskiego. Pierwszy raz pokazano

Misiones. Tradycje Karpat, Huculszczyzny

Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego

je dopiero w 2013 roku w albumie ,,Kar-

byly ich glównym motywem twórczym.

oraz spotkania tam z naszym wykladowcą

patczycy na obrazach Jana Gilowskiego".

Pielęgnowali także chlubne tradycje orę-

pulkownikiem Tadeuszem Krząstkiem, hi-

Bracia Jan, Romuald i Stanislaw Gilowscy

ża polskiego, zwlaszcza swojej 3 Dywizji

storykiem i dokumentalistą ­ powiedziala

życiem i pracą twórczą związani byli kil-

Strzelców Karpackich. Romuald zmarl

Weronika Fastryga.

ka lat w czasach II Rzeczypospolitej z Ja-

w Merlo 3 kwietnia 1988 roku i zostal tam

­ Kiedy córka mi o tym powiedziala,

remczem. W tym wspanialym karpackim

pochowany. Byl kawalerem, podobnie jak

nie moglam uwierzyć, że to możliwe ­ nie

kurorcie żyli i tworzyli kafle huculskie,

do centralnej Polski. Po wojnie żyl pod

brat Jan. Pamiątki po Janie i Romualdzie

ukrywa Bogdana Fastryga, która jest kie-

piękną ceramikę zdobiąc je tradycyjnymi

bolszewicką przydzielono go do 2 Pulku

przybranymi nazwiskami w Brzegu, By-

Gilowskim zostaly zachowane w Muzeum

rowniczką Muzeum w Jaremczu. ­ Wysta-

huculskimi ornamentami. W Jaremczu zbu-

tomiu, Wielbarku. Zmarl 17 czerwca 1974

i Archiwum przy Polskim Ośrodku Katolic-

wa wywolala sensację w Jaremczu, ponie-

Szwoleżerów Rokitniańskich. Wkrótce

dowali oprócz fabryki ceramiki i domów

roku i pochowany zostal w Brwinowie pod

kim w Martin Corondo pod Buenos Aires.

przeszedl do rezerwy, pracowal w górnic-

waż a większość obecnych mieszkańców

wypoczynkowych także piękną willę.

Warszawą. Za zaslugi wojenne byl awan-

Obecnie ta polska placówka kulturalna

twie naftowym w Boryslawiu i Drohoby-

to ludność naplywowa i w ogóle nawet nie

W latach drugiej wojny światowej bronili

sowany do stopnia majora, odznaczony

nosi nazwę: Muzeum Wojska Polskiego

czu. W 1925 r. osiadl w Jaremczu gdzie

slyszala o tych polskich postaciach powią-

Ojczyzny we wrześniu 1939 roku, walczyli

Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego

z bratem Janem zalożyl fabrykę ceramiki

im. por. dra Antoniego Solowieja. Spopula-

zanych z karpackim miastem uzdrowisko-

później na frontach w Afryce Pólnocnej,

Virtuti Militari oraz trzykrotnie Krzyżem

ryzowaly je prof. dr hab. Elżbieta Barbara

wym przed II wojną światową ­ wyjaśnila

i kafli huculskich. Uruchomil kamieniolom

na Pólwyspie Apenińskim, we Francji,

Walecznych ­ najwyższymi orderami wo-

Zybert i mgr Elżbieta Maruszak.

w Jamnej. Wybudowal następnie dwa pen-

Bogdana Fastryga, kierowniczka muzeum.

Wielkiej Brytanii i okupowanym kraju. Ich

jennymi Wojska Polskiego.

­ Moi dziadkowie zakorzenili się tu w okre-

sjonaty uzdrowiskowe. Byl powszechnie

męstwo na polu chwaly nagrodzono naj-

Jan Gilowski

sie międzywojennym. W naszej rodzinie

szanowanym mieszkańcem Jaremcza, se-

wyższymi polskimi orderami wojennymi ­

Romuald Gilowski

kretarzem gminy, czlonkiem Rady Powia-

zachowala się niewielka kolekcja wyro-

Wybitny przedstawiciel ziemi hucul-

Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari i Krzy-

tu w Nadwórnej i kilku organizacji spolecz-

bów ceramicznych z pracowni braci Gilow-

Urodzil się 1 sierpnia 1905 roku w Za-

skiej. żolnierz, artysta, dzialacz spoleczny

żami Walecznych, nawet trzykrotnie.

skich. W dzieciństwie bawilam się tymi

nych, paramilitarnych. Wpisany zostal do

dorowie kolo Buczacza w województwie

urodzil się 26 czerwca 1904 roku w Zado-

Jan i Romuald po wojnie osiedlili się

historii Jaremcza na zawsze.

dzielami sztuki. Wtedy bardzo zaintrygo-

Stanislawowskim. Międzywojenny roz-

rowie. W czasie wojny z Rosją bolszewicką

w Argentynie. Utworzyli w Merlo pod

wal mnie ceramiczny kalamarz z siedzącą

1 wrzesnia 1939 roku zostal wyznaczo-

dzial jego życia i pracy nie jest szerzej

w 1920 roku walczyl pod Zamościem, na

Buenos Aires ponownie fabrykę cera-

ny na stanowisko wojennego burmistrza

na nim malą żabką. Kolorystyka byla nie-

znany. Z zawodu byl leśnikiem. Związany

przedpolach Zadwórza i Lwowa z konnicą

miki zdobionej huculską ornamentyką.

w Nadwórnej. Po kampanii wrześniowej

biesko-fioletowo-czarna z ciekawym mo-

byl z braćmi, którzy żyli i tworzyli w Ja-

S. Budionnego. Od polowy lat 20. XX wie-

Cieszyla się ona ogromną popularnością.

przez Karpaty przedostal się na Węgry,

tywem huculskim, jak to teraz rozumiem.

remczu, z Karpatami. Po agresji ZSRR na

ku mieszkal w Jaremczu, gdzie wraz z bra-

Jan dalej malowal akwarele, obrazy olej-

następnie przez Zagrzeb i Split do Mar-

W tym stylu są popielniczka i wazon.

Polskę zostal deportowany do sowiec-

tem Romualdem zalożyl fabrykę porcela-

ne dokumentujące przywiązanie braci do

sylii. We Francji stąpil do odradzających

kich lagrów na Syberii. Gdy w 1941 roku

Organizatorzy wystawy przybliżyli

ny. Wyroby ceramiczne z ich manufaktury

Jaremcza, Karpat. Nigdy już nie odwiedzili

się Polskich Sil Zbrojnych. W 1940 roku

po ukladzie Sikorski ­ Majski rozpoczęlo

sylwetki braci Gilowskich.

ksztaltem i kolorystyką oraz ornamen-

Polski, Karpat i ukochanego uzdrowiska

w czerwcu ewakuowal się do Wielkiej

się formowanie Armii Polskiej gen. W. An-

tami utrwalaly i popularyzowaly piękno

w Jaremczu. Wszystkie pamiątki pozosta-

Major Stanistaw Gilowski

Brytanii. Byl oficerem w 1 Samodzielnej

dersa zostal zwolniony z lagru i dotarl do

Karpat i sztuki huculskiej. W 1939 roku po

ly po nich w Argentynie. Stanislaw, major

Brygadzie Spadochronowej gen. S. Sosa-

Urodzil się 1 kwietnia 1900 roku

rejonu formowania oddzialów przyszlej

agresji ZSRR na Polskę Gilowski zmuszony

Cichociemny, który walczyl w szeregach

w Zadorowie kolo Buczacza. Od 1908 roku

bowskiego. Po ukończeniu elitarnego kur-

trzeciej dywizji. Po przebazowaniu armii

byl opuścić rodzinne strony. Przez prze-

Armii Krajowej we Lwowie i Stanislawo-

su Cichociemnych zostal w nocy z 30 na

mieszkal w Kolomyi, gdzie skończyl szko-

Andersa z ZSRR do Iraku spotkal brata

lęcz Tatarską /Jablonicką/ w Jablonicy 18

wie, dlugo po wojnie ukrywal swoją wa-

31 marca 1942 r. zrzucony na spadochronie

Jana, żolnierza oslawionej bojami pod To-

lę powszechną i gimnazjum. Maturę w Wil-

września 1939 roku przekroczyl granicę

leczną drogę życia, zaslugi dla Armii Kra-

kolo Tluszcza z grupą oficerów dywersji

brukiem Karpackiej Brygady. Później już

nie. W lutym 1918 r. zostal wcielony do 24

z Węgrami i rozpocząl wielomiesięczną

jowej. Żyl pod zmienionymi nazwiskami

i sabotażu. Byla to operacja ,,Belt". W oku-

Pulku Piechoty armii austriackiej w Kolo-

w ramach 3 Dywizji Strzelców Karpackich

wędrówkę przez Jugoslawię, Grecję, Egipt

bojąc się represji wladz komunistycznych.

myi. Walczyl na froncie wloskim. Wstąpil

powanej Polsce byl dowódcą Odcinka ,,Wa-

walczącej w skladzie II Korpusu Polskiego

do Samodzielnej Brygady Strzelców Kar-

Dla wielu pokoleń Polaków bracia dlugo

chlarza" ­ wydzielonej organizacji dywer-

walczyl w 1944 roku pod Monte Cassino,

do dzialającej w konspiracji Polskiej Orga-

packich tworzonej w Syrii na rozkaz gen.

pozostawali w mrokach historii. Należy

syjnej ZWZ-AK, która prowadzila akcje

Ankona i w końcowym okresie wojny pod

nizacji Wojskowej i bral udzial w bojach

Wladyslawa Sikorskiego. Brygada wal-

sądzić, że są także absolutnie nieznani

dywersyjno-sabotażowe na tylach armii

Bolonią. Za zaslugi wojenne odznaczony

o granicę II Rzeczypospolitej ­ w obronie

czyla w skladzie wojsk brytyjskich pod

dla spoleczności dzisiejszego Jaremcza.

niemieckiej na wschodzie. W lutym1943

Kowla, Zamościa. W 1920 r. pelnil slużbę

byl Krzyżem Walecznych, Krzyżem Monte

Tobrukiem, El Ghazalą i Bardią. W 1944

Intencją twórców wystawy jest przywró-

na froncie w 19 Pulku Ulanów Wolyńskich.

roku zostal szefem Kierownictw Dywersji

Cassino, Krzyżem Italii, Odznaką 3 Dywizji

roku w skladzie 3 Dywizji Strzelców Kar-

cenie wspólczesnym pokoleniom Polaków

Obszaru Lwów Armii Krajowej. Po zajęciu

Strzelców Karpackich. W 1948 roku zostal

Za zaslugi wojenne awansowany zostal do

packich walczyl na Pólwyspie Apenińskim

i Ukraińców ich dorobku twórczego oraz

Lwowa w lipcu1944 roku przedostal się

z Wloch przetransportowany do Anglii,

stopnia podporucznika. Po wojnie z Rosją

w krwawych bitwach o Monte Cassino,

zaslug dla ukochanych Karpat i Ojczyzny.

Partnerzy medialni