14

nr 23 (459) 17­30.12.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

O niezwyklej książce Halszki Chmielowskiej-Guilley

,,To bylo tak"

Dawno nie czytalem tak

,,Slowo od autorki" napisane ­

jedno gdzie, wszystko jedno jak!

Jestem gotowa na wszystko. Ale

w kwietniu 1995 roku ­ które

przejmującej i świetnie

niesie zadziwienie losem i za-

użycz mi jeszcze życia na je-

napisanej książki

wiera slowa pelne wdzięczno-

den rok! Zdecydowal, że daru-

autobiograficznej. Opis

ści Wszechmocnemu za uwol-

je mi pięćdziesiąt lat życia. Pól

losów mlodej mieszkanki

nienie z niemieckiego obozu

wieku! Czyż to nie wspanialy

Lwowa przeplata się

przywilej?".

pracy w Arnstadt kolo Erfurtu,

w niej z historią II wojny

gdzie autorka w nieludzkich

W ,,To bylo tak" spotykamy

światowej; z wszystkimi

warunkach zmuszona byla ­

się z sugestywnie opisanymi

tak jak tysiące innych kobiet

realiami czasu wojny, wart-

jej tragediami, jakie

­ do morderczej, niewolniczej

kim tokiem narracji o przebie-

przyniosly miastu pod

gu poszczególnych wydarzeń.

pracy i gdzie przebywala przez

Wysokim Zamkiem

prawie trzy lata po wywiezie-

Opisy faktów są pelne dynami-

i jego mieszkańcom dwa

niu jej przez hitlerowców ze

ki, świetnie przedstawionych

totalitaryzmy ­ czerwony

Lwowa. Obóz zostal wyzwolo-

scen, zarazem są sugestyw-

i brunatny: komunizm

ny w kwietniu 1945 roku przez

nym przywolaniem ówcze-

snych odczuć, myśli autorki

wojska amerykańskie. Po woj-

sowiecki i hitleryzm. Mam

nie nie wrócila już na stale do

w odniesieniu do nich. Książ-

za sobą lekturę wielu

Polski, zamieszkala we Francji.

ka nie przedstawia zwarte-

wcześniejszych publikacji

Wspomniany jej wstęp do ,,To

go ciągu wydarzeń, nie jest

na ten temat zarówno

bylo tak..." jest zarazem kodą

dziennikiem pisanym dzień po

o charakterze literackim

dniu. Jest raczej mozaiką wspo-

zamykającą calość wspomnień

jak i historycznym.

od września 1939 roku do maja

mnień ukladających się jednak

1945. Czytamy w nim: ,,W tej

w przejmującą i wyrazistą ca-

Także wstrząsających

chwili, gdy piszę te slowa, mija

lość. Pierwszy rozdzial, zrazu

wspomnień Polaków,

równo pięćdziesiąt lat od chwi-

pisany z lekką ironią, przed-

które naplywaly na

li, gdy odzyskalam wolność.

stawia nastroje we Lwowie tuż

organizowane przeze

Bylo to wprost nieoczekiwane.

przed wybuchem wojny; miesz-

mnie w latach 90.

Nasz obóz znalazl się na pierw-

kańców czytających z niedo-

Konkursy Literackie dla

szej linii frontu. Nie mieliśmy

wierzaniem afisze o zbliżającej

Polaków na Ukrainie.

żadnych szans, by ujść z ży-

się wojnie na slupach oglosze-

ciem. A przecież jeszcze się tli-

niowych, pelne optymizmu co

A jednak lektura książki

la iskierka nadziei. W obliczu

do jej ewentualnego przebie-

,,To bylo tak" Halszki

nieuniknionej śmierci zwró-

gu, ich dialogi. Także domowe

Chmielowskiej-Guilley

cilam spojrzenie ku Bogu. Czy

przygotowania do wojny, czyli

porwala mnie i czytalem

jeszcze istnial? Czy glos mój

robienie konfitur i gromadzenie

ją z rosnącym z każdą

urzędnik państwowy, między

wtedy, tuż przed wybuchem II

zdola dotrzeć do Niego w tym

ich dużych zapasów przez bab-

stroną zainteresowaniem.

innymi pracując w urzędzie

wojny, zaczyna się jej niezwykla

piekielnym huku nieustan-

cie, bo wlaśnie lato 1939 roku

wojewódzkim w Tarnopolu.

opowieść.

nych eksplozji? Skądże moglam

bylo przepiękne. Sady i ogrody

Wczesne dzieciństwo Halszka

Książka ,,To bylo tak" po-

wiedzieć? Na wszelki wypadek,

obfitowaly w wyjątkowo do-

MARIUSZ OLBROMSKI

T

przeżyla w malowniczym i pel-

dzielona zostala na dwa duże

w pośpiechu, zwrócilam się

rodne i obfite zbiory. Wspomina

nym śladów wielkiej historii

rozdzialy: ,,Wrzesień 1939 ­

do Niego z desperacką prośbą:

też klejenie szyb okien paska-

o dzielo o dużych war-

tościach artystycznych,

Kamieńcu Podolskim, a lata

Lato 1941" oraz ,,Jesień 1941

Blagam Cię, pozwól mi żyć tyl-

mi z papieru, by nie wylecia-

a zarazem dokumentacyj-

mlodości w różnych miejsco-

­ Maj 1945". Poprzedza je

ko jeden, jedyny rok. Wszystko

ly w razie wybuchów poci-

nych, ukazujące poprzez pry-

wościach II Rzeczypospolitej,

sków opodal domów. Tak jakby

zmat poszczególnego, pojedyn-

między innymi w: Kaliszu, Wil-

to bylo najważniejsze. Ale to,

nie, Nowogródku, Brześciu nad

jak się okazalo, byly już ostat-

czego losu pelnię grozy tamtych

czasów. Także silę ducha, inte-

Bugiem, dziś na terenie Bialo-

nie chwile normalności przed

ligencji i milości, wolę prze-

rusi. Maturę uzyskala w 1935

kataklizmem i tragedią rozpo-

trwania, heroizm i patriotyzm

r. w liceum ogólnoksztalcącym

czętą barbarzyńskim atakiem

mlodej wtedy lwowianki pod-

w Brześciu. W 1936 r. zamiesz-

bombowców  hitlerowskich:

kala wraz z rodziną we Lwowie.

,,Pierwsze ciężkie bomby spa-

dawanej częstokroć najcięższej

próbie charakteru. Dobrze też

Jej charakter i postawę patrio-

dly w samo poludnie na han-

wiedzącej, że i tak nie wszystko

tyczną uksztaltowaly tradycje

dlową dzielnicę miasta, która

od niej samej wylącznie zależy.

rodzinne, wychowanie przez

roila się od mieszkańców, za-

Niezwyklym faktem i dodatko-

szkolę, ale także dzialalność

latwiających o tej porze dnia

w harcerstwie. Wlaśnie dzięki

spokojnie swoje zakupy. Stalo

wym walorem tej publikacji są

świetnie napisane, wnikliwe

udzialowi w zajęciach tej orga-

się tak nagle, że nie starczylo

komentarze, wstęp oraz obszer-

nizacji poznala Leszka Czarnika,

nawet czasu na ogloszenie alar-

ne poslowie pióra syna autorki,

lwowskiego lekarza, dzialacza

mu. Osiemdziesięciu zabitych,

Oskara Czarnika, prof. nauk

harcerskiego,  wspólredakto-

wielu rannych w ciągu kilku

ra czasopisma ,,Skaut", najstar-

minut piekielnego wstrząsu. Po

humanistycznych,  dzialacza

niepodleglościowego w okresie

szego czasopisma harcerskiego

krótkiej chwili miasto, jakby

PRL, czlonka Instytutu Lwow-

w Polsce. Zanim zrodzila się ich

sparaliżowane tym nieoczeki-

skiego i redaktora ,,Rocznika

milość, najpierw polączyly ich

wanym wydarzeniem, otrzą-

Lwowskiego." Zarazem przecież

wspólne pasje harcerskie, także

snęlo się z odrętwienia i za-

zamilowanie do fotografii arty-

częlo nagle powracać do życia.

jednej z najważniejszych po-

staci w książce ,,To bylo tak".

stycznej. Halszka wyszla za mąż

Akcja ratunkowa siala panikę

Halszka Chmielowska przy-

w wieku 21 lat, Leszek Czarnik

alarmując wzdluż ulic sygna-

szla na świat 9 grudnia 1915

byl od niej starszy o dziesięć

lami spiesznych ambulansów".

r. w Sumach na lewobrzeżnej

lat. We Lwowie rozpoczęla stu-

Następnie  podczas  lektury

dia w zakresie historii sztuki na

poznajemy opis walk polsko-

Ukrainie. Jej dziadek, Marian

Chmielowski, byl mlodszym

Uniwersytecie Jana Kazimie-

-niemieckich o Lwów, a póź-

bratem Adama Chmielowskie-

rza (1936/1937). Kiedy wybu-

niej, po ustąpieniu spod miasta

go, powstańca styczniowego

chla II wojna światowa i spadly

Niemców, chwile wkroczenia

i utalentowanego malarza, he-

na Lwów pierwsze bomby hi-

do centrum Lwowa sprzymie-

tlerowskie, miala 24 lata, byla

rzonych wtedy z Niemcami

roicznego i milosiernego opie-

kuna ubogich ­ dziś świętego

już wtedy matką malego Oska-

oddzialów sowieckich, obser-

Brata Alberta. Ojciec Halszki,

ra. Żyjąca w pięknym i bogatym

wowanych przez autorkę zza

Jan, byl przed I wojną świato-

kulturowo mieście, w szczę-

firanki okna domu na ulicy

wą administratorem majątków

śliwej rodzinie, z perspektywą

Zielonej, gdzie wówczas miesz-

rozwoju swych zainteresowań

kala wraz z mężem i dziec-

ziemskich na wschodnich zie-

miach dawnej Rzeczypospo-

sztuką, nie wiedziala, co wkrót-

kiem. Opis początków okupacji

litej, a później wspieral obu-

ce przyniesie jej, a także jej naj-

miasta zawiera, między inny-

dowę państwa polskiego jako

bliższym, okrutny los. I wlaśnie

mi, takie obrazy: (...) ,,na ulicy,