22

nr 23 (459) 17­30.12.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

,,...80 lat przeleżaly w ziemi, mogą przeleżeć jeszcze tyle..." (cz. 2)

Ocena prawna i gorzka prawda

Kolejność dzialań

również i placówki muzealne. ,,Wolyńskie

wedlug mnie, w tym przypadku by nie bylo.

(Turopin ­ pochówki rodziny polskiej 1943

zaprzeczają takiemu awaryjnemu zabezpie-

potrzebnych do otrzymania

starożytności" wspólnie z ukraińsko-polską

Ale caly, solidaryzujący się z nami naród,

r.), rejon Lubomlski (Równe, Ostrówki, Wola

czeniu pochówku w Kropiwnikach. Ważne

zezwolenia na prace

ekspedycją prowadzili badania na starym

znalazl się pod takim ohydnym zakazem.

Ostrowiecka ­ pochówki 1943 r.), rejon Ko-

jest tu i to, że w ciągu pól roku korespon-

poszukiwawcze i ekshumacje:

mieście we Wlodzimierzu (masowe groby

W 2015 r. podczas budowy leśnej drogi

welski (Werbka ­ pochówki polskich legioni-

dencji nareszcie wydzial kultury zwrócil się

1. Polska strona powinna wybrać sobie

Polaków-ofiar NKWD i Żydów ­ ofiar Ge-

kolo wolyńskiej miejscowości Kropiwniki, na

stów 1916 r. Do dziś niszczone są przez prace

do wladz rejonowych w Szacku, samorządu

partnera na Ukrainie ­ wyspecjalizowaną

stapo), w bylych wioskach Ostrówki i Wola

granicy z Bialorusią, koparka wykopala ludz-

ziemne), rejon Horohowa (Żurawniki ­ grób

Szacka i policji z prośbą o zabezpieczenie

firmę lub organizację, która zgodnie ze

Ostrowiecka (ofiary 1943 r.), bylej kolonii

kie szczątki. Grupa policyjna, przybyla na

ostatniego prezydenta Poznania, Tadeusza

nieznanego miejsca pochówku. Niestety nie

swym statutem ma prawo do prowadzenia

Gaj we wiosce Kaszówka (ofiary 1943 r.),

miejsce, zebrala wykopane szczątki. Eksper-

Rugge 1939 r.), rejon Szacki (Melniki, Kropiw-

widzialem ani tych listów, ani reakcji na nie.

tego rodzaju prac;

w wiosce Gaiki Syteńskie (żolnierzy po-

ci określili, że są to dawne pochówki i należą

niki, Prypeć ­ groby 1939 r.), rejon Lubeszowa

15 czerwca, gdy sytuacja wyszla już na

2. Organizacja partnerska podaje do

leglych w 1939 r.), na pojezierzu Szackim:

do kilku osób. Zebrane szczątki pochowano

(Derewok ­ pochówki 1943 r.), rejon Iwanicze

poziom międzynarodowy i zbadanie pochów-

obwodowego wydzialu kultury program

wioski Szack, Melnyki, Polożewo, Glinian-

później na wiejskim cmentarzu w miejsco-

(Pawlówka ­ pochówki 1943 r.).

ku zostalo wpisane do programu dzialań IPN

badań na rok, gdzie wskazane jest miejsce

ka, Piszcza, Grabowo (żolnierze KOP-u i po-

wości Prypeć. Jednak większość szczątków

W odpowiedzi na moją prośbę otrzyma-

na Ukrainie, o czym poinformowalo Minister-

i wymienieni są uczestnicy badań;

licjantów z 1939 r.), wiosce Tynne (żolnierze

pozostaje nadal w ziemi obok tej drogi.

lem z wydzialu kultury list z pogróżkami.

stwo kultury Ukrainy, ,,Wolyńskie starożyt-

3. Uzgodniony w obwodowym wydzia-

KOP-u z 1939 r.), wioski Kostiuchnówka,

Nikt wówczas nie zwrócil uwagi na to,

Mowa byla o tym, że wydzial kultury nie

ności" stosownie do umowy pomiędzy Polską

le kultury program skierowuje się do Mi-

Kukly, Wielka Jabluńka (żolnierze Legio-

że przy szczątkach natrafiono na polskie

może wziąć pod ochronę odnalezioną mogilę

i Ukrainą, nie mogly prowadzić prac w Kropiw-

nisterstwa kultury Ukrainy w celu otrzy-

nów z I wojny światowej), wioska Żuraw-

guziki wojskowe z 1939 r. Malo tego, polscy

polskich żolnierzy, ale zwróci się do organów

nikach bez specjalistów z Polski. Odpowiednie

mania zezwolenia na prace. Ministerstwo

niki ( poszukiwania szczątków prezydenta

żolnierze zostali zamordowani przez sowie-

ścigania w celu sprawdzenia faktu naruszenia

pismo odeslalem do wydzialu kultury z prośbą

kultury w ciągu miesiąca zatwierdza prace

Poznania Tadeusza Rugge z 1939 r.), bylej

tów i zakopani. Proszę wybaczyć mi emo-

przez ,,Wolyńskie starożytności" przebiegu

przesunięcia ekshumacji w terminie i wpisanie

lub odmawia w zezwoleniu;

wiosce Puźniki (ofiary 1943 r.).

cje, ale przez ten stosunek do nich zostali

prac poszukiwawczo-ziemnych. Czyli dzia-

swoją decyzją miejsca pochówku na oddzielną

4. W przypadku uzgodnienia, wniosek

Zaprzestanie prac polsko-ukraińskich

ponownie zamordowani. Tym razem nasi

lalność ,,czarnych archeologów" zupelnie nie

listę. Odpowiedzi nie otrzymalem.

rejestruje się w obwodowym wydziale kul-

ekspedycji poszukiwawczych zaczęlo się

sprytni ,,czarni archeolodzy" rozryli po-

wywolala reakcji Administracji wolyńskiej,

29 września na cmentarzu polskich żol-

tury poprzez centrum zezwoleniowe;

w kwietniu 2017 r. W tym czasie w stosun-

chówek i pozabierali wszystko co mialo dla

a fakt znalezienia mogily i zadbanie o jej

nierzy KOP-u w Melnikach w rej. szackim

5. Po otrzymaniu obwodowego ze-

kach polsko-ukraińskich na najwyższym

nich jakąś wartość materialną ­ nagrody,

ochronę ­ to uważane jest za przestępstwo!

odbyly się uroczystości ku czci poleglych,

zwolenia uzgadnia się prawo dostępu do

szczeblu wybuchl skandal wokól pomnika

naszywki, guziki, broń. W styczniu 2020

1 marca 2020 r. znów przeslalem do wy-

w których wzięly udzial delegacje wladz

terenu prac, skierowuje się pisma do ich

żolnierzom UPA w miejscowości Hruszowi-

r. jeden z takich ,,archeologów" zwrócil się

dzialu kultury prośbę o uzyskanie publicznej

polskich u ukraińskich na zaproszenie

wlaścicieli lub organów samorządowych;

ce w Przemyskim. Strona polska twierdzila,

do Szackiego archeologa Serhija Demediuka

informacji stosowno poprzedniej reakcji na

konsula generalnego w Lucku. Wspólnie

6. Po otrzymaniu obwodowego zezwo-

że pomnik wystawiony zostal nie na miejscu

z propozycją kupna znalezionych przedmio-

informację o odnalezieniu pochówki polskich

z Serhijem Demediukiem i przewodniczą-

lenia strony ukraińska i polska informują

pochówku, a na pustym, bowiem nie istnie-

tów. Wówczas na miejsce wydarzeń wyje-

żolnierzy KOP-u w miejscowości Kropiwniki

cym gminy Prypeć Iwanem Ginczukiem po-

Ministerstwo kultury i Państwowej mię-

je potwierdzonych danych archiwalnych

chalem ja, jako przedstawiciel ,,Wolyńskich

i konieczności jego zabezpieczenia przed de-

kazaliśmy delegacjom pochówek w Kropiw-

dzyresortowej komisji (PMK) o miejscu,

o istnieniu zbiorowej mogily w tym miejscu.

starożytności", a również przedstawiciel

wastacją. Na tego rodzaju prośbę, wedlug

nikach. O sytuacji wokól tego pochówku

terminie prac i skladzie ekspedycji;

Przeprowadzono badania archeologiczne pod

Konsulatu Generalnego RP w Lucku, wi-

ustawodawstwa Ukrainy, odpowiedź powin-

rozmawialem z konsulem generalnym RP

7. W przypadku natrafienia na pochówki

pomnikiem, do udzialu w którym zaproszona

cekonsul Marek Zapur. Serhij Demediuk

na nadejść w ciągu 5 dni. Uprzedzając fakty

w Lucku, wicekonsulem RP, wiceprzewodni-

sklada się odpowiedni Akt, podpisany przez

zostala strona ukraińska. Wyniki tych badań

pokazal nam zdjęcia znalezionych przed-

powiem, że urzędnicy wydzialu kultury tego

czącym Administracji wolyńskiej, przewod-

kierowników ekspedycji i przewodniczące-

przedlożono na dwóch oddzielnych konferen-

miotów, miejsce pochówku, rozmiary mogi-

terminu nie dotrzymali.

niczącym Rady obwodowej, urzędnikami

go organów samorządowych, a sekretarz

cjach prasowych. Strona polska twierdzila, że

ly i kości. 15 stycznia 2020 r. zwrócilem się

30 marca 2020 r. otrzymalem w końcu

w Szacku. Prosilem o udzielenie zezwolenia

obwodowej Komisji uczczenia ofiar wojny

wyjawiono cywilne pochówki z lat 1950-1960

w imieniu ,,Wolyńskich starożytności" do

odpowiedź na moją prośbę. W odpowiedzi

na ustawienie tymczasowego znaku, upa-

i represji politycznych go zatwierdza;

(świadczyl o tym sposób ulożenia szczątek

kierownika wydzialu kultury Administracji

dydaktycznie wyjaśniono mi, co powinie-

miętniającego pochówek. Przedstawiciele

8. Zatwierdzony Akt wraz z pismem

i materialy odnalezione przy szczątkach ­

wolyńskiej z informacją o pochówku i jego

nem zrobić, aby ten pochówek mógl zostać

wladz ukraińskich obiecali swe poparcie.

na zezwolenie na prowadzenie ekshumacji

helm motocyklisty). Strona polska zapropo-

lokalizacją. Detalizowalem, że prawdopo-

wniesiony na listę spuścizny kulturowej

Jest to wlaściwie niepelna chronologia

i ponowny pochówek skierowuje się PMK.

nowala ukraińskiej pobranie DNK ze szczątek,

dobnie jest to pochówek polskich żolnierzy

Ukrainy. Ale żadnej odpowiedzi na postawio-

wydarzeń dotyczących zniszczonego po-

PMK w ciągu miesiąca zatwierdza prace

by przekonać się, że nie ma wśród nich żolnie-

z 1939 r. Do informacji dodalem Akt o usta-

ne w prośbie konkretne pytania nie bylo. Ten

chówku polskich żolnierzy z 1939 r. w Kro-

lub odmawia zezwolenia;

rzy UPA. Strona ukraińska odmówila, bo, zro-

leniu miejsca pochówku (z mapą rozmiesz-

ostatni list potwierdzil jedynie, że cala moja

piwnikach. Niepelna, bo gdybym opisal

9. Partnerzy uzgadniają miejsce prac

zumiale, że bylo niemożliwością przeprowa-

czenia szcząków, ich zdjęciami i zdjęciami

korespondencja i apele o pochówki we wsi

wszystkie dzialania i wydarzenia wokól

i miejsce ponownego pochówku z lokalnym

dzenie takich badań. Prawdę powiedziawszy,

znalezisk). W liście zwrócilem się z prośbą,

Kropiwniki, ze strony urzędników są jedynie

tej malutkiej wioski na Ukrainie i zniszczo-

organem samorządowym. Ten rejestruje

przedstawiciele Ukrainy nie bardzo wiedzieli

zgodnie z istniejącym ustawodawstwem,

,,twórczością literacką". Ich odpowiedzi ,,Wo-

nej tu mogily, to można by przygotować

zezwolenie, a na swojej sesji uchwala decy-

nawet w jaki sposób można pobierać DNK.

o odnotowaniu pochówku i zabezpiecze-

lyńskim Starożytnością" byly tak sformulo-

potężną monografię. Powiem, że do dziś na

zję o konieczności ponownego pochówku,

Natomiast na swojej konferencji pra-

niu go. Równolegle poinformowalem IPN

wane, abym nie mial podstawy podać ich do

miejscu pochówku nie zrobiono nic, a bio-

gdzie określa się miejsce pochówku;

sowej przedstawiciele Ukrainy oglosili, że

w Warszawie o znalezionym pochówku.

sądu za brak dzialalności. A wstąpienie na

rąc pod uwagę bliskość granicy z Bialoru-

10. Ukraiński partner powinien przed-

znaleziono co najmniej trzy groby żolnierzy

Zgodnie z ustawami, podalem do Mini-

taką drogę sądową już rozpatrywalem.

sią ­ nie będzie robione jeszcze dlugo. Bo,

stawić Akt o ekshumacji, który zatwierdza

UPA, o czym ­ wedlug nich ­ świadczy nie-

sterstwa kultury Ukrainy program o plan

Kolejny list od wydzialu kultury otrzy-

wedlug niektórych ukraińskich ,,naukow-

sekretarz obwodowej Komisji uczczenia

typowa glębokość pochówku (1 m) trzech

prac poszukiwawczych, gdzie wskazalem

malem 12 maja 2020 r. Zawarta byla w nim

ców" jeżeli te szczątki ,,...80 lat przeleżaly

ofiar wojny i represji politycznych;

cial, charakter uszkodzenia czaszki (akurat

miejscowości Kropiwniki i Prypeć. IPN

informacja, że wydzial nie może zatwierdzić

w ziemi, mogą przeleżeć jeszcze tyle...".

11. W przypadku, gdy ponowny pochó-

u ,,motocyklisty") i... i ,,odnaleziony w po-

zwrócil się d Ministerstwa kultury Ukra-

program dzialań ,,Wolyńskich starożytno-

Dwukrotnie wladze Ukrainy dawaly po-

wek ma odbyć się na istniejącej nekropolii,

bliżu ludzkich szczątek guzik z niemieckiej

iny z prośbą o pozwolenie na prace ekshu-

ści" na rok 2020, bowiem otrzymano okól-

zwolenie na poszukiwanie szczątków na proś-

będącej zabytkiem historii i przebywa na

koszuli, którą nosili żolnierze UPA". Prawdę

macyjne w Kropiwnikach wspólnie z ,,Wo-

nik od Ministerstwa kultury Ukrainy. Same-

bę strony polskiej: w 2019 r. na poszukiwania

takiej liście, należy otrzymać zezwolenie na

powiedziawszy, nawet nie wiem jak sko-

lyńskimi starożytnościami".

go tekstu mi nie przytoczono, ale domyślam

pochówków żolnierzy z 1939 r na Zboiskach

prowadzenie stosownych prac na tej nekro-

mentować te trzy ,,argumenty", ale to od

24 lutego 2020 r. wydzial kultury Ad-

się, że mowa w nim o tym, że ja w 2017 r.

kolo Lwowa i po raz drugi ­ na poszukiwania

polii w obwodowym wydziale kultury;

nich wszystko się zaczęlo.

ministracji wolyńskiej odmówil uzgodnienia

prowadzilem prace poszukiwawczo arche-

pochówku osób cywilnych z 1944 r. w Puźni-

12. Po dokonaniu ponownego pochów-

Obecnie o Hruszowicach już nikt nie

programu prac w miejscach polskich po-

ologiczne ze stroną polską bez względu na

kach kolo Koropca w obw. tarnopolskim. Wią-

ku ukraiński partner sklada ,,Protokól po-

wspomina, a więcej uwagi poświęcono

chówków (w tym w Kropiwnikach). W odmo-

moratorium UIPN, wobec tego w 2020 r. nie

zano to z dlugo oczekiwanym ,,ociepleniem"

nownego pochówku osób", który przeka-

slynnemu pomnikowi na górze Monastyr

wie podkreślano, że decyzje podjęto ,,w celu

otrzymam zezwolenia na takie prace. Teraz

w stosunkach pomiędzy sąsiednimi narodami.

zuje do obwodowej PMK.

w woj. podkarpackim. Pomnik odnowila

przeprowadzenia prac poszukiwawczych

obawiam się, że taki zakaz będzie dla ,,Wo-

Dwukrotnie groby poleglych zostaly odnale-

Interesujący jest tu niemiecki przyklad

strona polska, ale bez 62 nazwisk poleglych.

i ziemnych na bardziej kwalifikowanym po-

lyńskich starożytności" już dożywotny,

zione i otwarte. Ale cynicznie dwukrotnie nie

prowadzenia tego rodzaju prac. W odróżnie-

Z innej strony, UIPN nalożyl moratorium na

ziomie". Rozumiemy ­ w przyszlości.

a przynajmniej do czasu, gdy w kijowskich

otrzymano zezwoleń na ekshumację. Podobna

niu od Polski strona niemiecka nadaje wy-

prowadzenie prac archeologiczno-poszuki-

25 lutego przepisalem na nowo program

kabinetach nie zmieni się polityka i ludzie.

sytuacja, jak w Kropiwnikach, ale gorsza przez

lączne prawo na poszukiwania, ekshumację

wawczych, ekshumacji i nawet sprzątanie

prac badawczych ,,Wolyńskich starożytno-

5 czerwca 2020 r. zwrócilem się do wy-

to, że antropologiczny material (szczątki), któ-

i ponowny pochówek organizacji ,,Niemiec-

polskich cmentarzy (taki zakaz wydaly

ści", wskazując jedynie punkty wspólnych

dzialu kultury o pozwolenie na ewakuację

re zetknęly się z powietrzem, ciągle zaznają

ki Związek Narodowy" lub upoważnionej

wladze Dubna). Pod zakaz trafily badania

prac z IPN (w tym w Kropiwnikach) i poda-

szczątów z pochówku w Kropiwnikach w try-

zmian w badaniach DNK poleglych, przyczyn

przez nią organizacji (osobie). Ta organizacja

wszystkich polskich pochówków, a nie jedy-

lem go do wydzialu kultury Administracji

bie awaryjnym. Należy tu podkreślić, że ukra-

ich śmierci i innych badań. Nie wykluczone jest

samodzielnie prowadzi pertraktacje z Mini-

nie pochówki z lat 1943-1944.

wolyńskiej. Równocześnie zwrócilem się

ińskie ustawodawstwo przewiduje trzy sposo-

i to, że szczątki mogą też ,,niepokoić" rabusie.

sterstwem kultury Ukrainy na otrzymanie

W taki sposób wstrzymane zostaly

do przewodniczącego Administracji wolyń-

by poszukiwania i ekshumacji szczątek. Często

W czasie, gdy pisalem ten material, roz-

zezwolenia na prace archeologiczno-ekshu-

badania pochówków żolnierzy Legionów

skiej p. Pogulajka z prośbą o wsparcie starań

lączone są one w jedno. Czasami dziala jednak

poczęla się nowa epopeja z przeciąganiem

macyjne i z PMK na otrzymanie zezwolenia

Polskich z lat 1914-1918, którzy, jak i ukra-

ukraińsko-polskich prac archeologiczno-hi-

wariant dolączenia do prac śledczej grupy poli-

liny nad mogilami. Na razie znany jest jeden

na ekshumację.

ińscy Strzelcy Siczowi, walczyli w armii au-

storycznych na Wolyniu. W liście przedsta-

cji. Jest w tym pewne ryzyko, bowiem w ukra-

z wariantów kontynuacji prac ekshumacyj-

striackiej. Nie ma możliwości zbadania po-

wilem problemy z uzgodnieniem programu

ińskiej policji nie ma praktycznie specjalistów

nych. Związany jest on z inicjatywą Karoliny

Gorzka praktyka

chówków żolnierzy ukraińskich i polskich,

i wylączenie prac na polskich pochówkach ­

od prac poszukiwawczych i ekshumacji. Dla

Romanowskiej. A więc... dalszy ciąg będzie.

Na Ukrainie prace archeologiczno-ekshu-

walczących wspólnie przeciwko bolszewi-

w tym i w Kropiwnikach. Do listu dolączylem

badacza stwarza to zagrożenie narażenia się

macyjne w ramach ustawodawstwa prowa-

kom w 1920 r. To samo dotyczy pochówków

wykaz wykreślonych punktów (wykreśla-

na oskarżenia kryminalne. Ale taki wariant ist-

Artykul przygotowany zostal w ramach projektu

dzi szereg organizacji, mających w statucie

żolnierzy polskich, żolnierzy KOP-u czy

lem osobiście, ale na podstawie realnych za-

nieje. Mając poparcie pewnych kól we wladzy

,,Przeszlość ukraińsko-polska: rekontekstualizacja

zapis o tej dzialalności. Są to: KP LOR ,,Dola",

policjantów poleglych w 1939 r. Już nawet

kazów): rejon Maniewicze (Kostiuchnówka,

(nie mogę zdradzić jakich) postanowilem sko-

i wyzwania czasu". Projekt wspólfinansowany

T. z OO ,,Wolyńskie starożytności", OS ,,Towa-

nie wspominam o tym, że równolegle moż-

Kukly, Jablonówka, Mala Jablonówka ­ po-

rzystać z tego wariantu. Wyjazd na ekshuma-

jest przez Centrum Mieroszewskiego w ramach II

rzystwo poszukiwania ofiar wojny ,,Pamięć".

na by badać i grzebać ponownie żolnierzy

chówki legionistów 1915-1916), rejon Kamień

cję zaplanowalem na 16 czerwca.

Konkursu Otwartego. Autor ­ Oleksyj Zlatohorski,

Partnerami w poszukiwaniach i ekshumacji

Armii Czerwonej, względem których istnie-

Kaszyrski (Male Goloby ­ pochówki księży

W liście wydzialu kultury z dnia 11

dyrektor Stowarzyszenia ,,Specjalistyczna instytu-

szczątek obywateli polskich występowaly

ją oddzielne ustalenia prawne. I nic zlego,

katolickich, ofiar UPA 1943 r.), rejon Turyjski

czerwca otrzymalem odpowiedź, że nie

cja ,,Wolyńskie starożytności", wojskowy ZSU.