23

nr 23 (459) 17­30.12.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Okopisko

przedstawiano kamienne lwy,

niedźwiedzie chronily wiecz-

ny odpoczynek Bera czy Dowa.

Wolfa przedstawial wilk, jeleń

­ Gersza lub Cwi, goląb ­ Jone,

ryba zaś ­ Fiszla. Badacz sym-

boliki żydowskich nagrobków

Dmytro Panajir pisze, że na na-

grobkach dziewic przedstawia-

no lanie lub jednorogi ­ symbo-

le czystości i cnoty. Pochówki

kobiet zamężnych można latwo

poznać po pięcioramiennych

świecznikach z ptakami po

bokach. Ptak bowiem to alegoria

rodzinnego gniazda.

Na starym okopisku znala-

zly wieczny spoczynek licz-

ne znane postacie. Pochowano

tu kilka pokoleń rabinackiej

dynastii Horowitzów, wlada-

jących darem przekleństwa.

Spoczęli tu burmistrz Stanisla-

ZA DRUGICH SOWIETÓW CMENTARZ ZACZĄL NISZCZEĆ

wowa Artur Nimgin, zaloży-

Cokolwiek byśmy mówili,

W latach późniejszych, gdy Ży-

ciel fabryki drożdży i spirytusu

ale Stanislawów byl

dów zmuszano do grzebania

Filip Liberman, posel do sejmu

zmarlych w trumnach, robili oni

austriackiego Karol Halpern.

miastem żydowskim.

w ich wieku niewielkie otwory

Do tej szacownej kompanii do-

Prawie polowę jego

lub wrzucali do trumny grudkę

lączylo dwóch wolnomularzy.

mieszkańców stanowili

FUNDAMENT POMNIKA CZEKISTOM ULOŻONY BYL Z MACEW

ziemi.

Czcigodni panowie Mejer Sager

mieszkańcy wyznania

W odróżnieniu od chrześci-

zaklócać spokoju zmarlych.

mogily byly rozkopane, a trupy

i Gedali Fejer byli czlonkami

mojżeszowego. Wcześniej

W soboty i wielkie święta re-

jan, Żydzi nie czekają z pogrze-

odkryte i rozszarpane. Przera-

lwowskiej loży ,,Szczera przy-

lub później wszyscy oni

bem trzy dni. Za optymalny

ligijne odwiedzanie cmentarzy

żona straż nocna mówila, że co

jaźń" i pierwszymi żydomaso-

znaleźli się w bejt olamie,

jest zabronione.

uważany jest pochówek jesz-

nocy z sąsiedniego cmentarza

nami Stanislawowa.

cze tego samego dnia przed za-

chrześcijańskiego przychodzą

Z czasem cmentarz zapel-

czyli ,,domu wieczności".

Owoce i upiory

chodem slońca. Żydzi omywają

dwa upiory, by znęcać się nad

nil się calkowicie i pod koniec

Tak nazywany jest po

W polowie XVIII w. zawalila

zmarlego, ubierają w specjal-

zwlokami. W końcu okopisko

1920 r. zostal zamknięty. Odtąd

żydowsku cmentarz.

nie przygotowane biale szaty ­

się stara synagoga. Gmina ży-

pozostalo bez straży, bo nikt

Żydzi grzebali swych zmarlych

Dziś opowiem o historii

dowska miasta zwrócila się do

spodnie, koszulę i kipę. Nie za-

z Żydów nie chcial mieć nic

na nowym cmentarzu, za dzi-

żydowskiego cmentarza

lwowskiego arcybiskupa ka-

pominają i o bialych pantoflach.

wspólnego z ciemnymi silami,

siejszym miejskim jeziorem. Na

w Stanislawowie

tolickiego Waclawa Sierakow-

Twarz zakrywana jest kawal-

a i chrześcijanie niezbyt się do

okopisku pozostalo jednak wie-

skiego z prośbą o zezwolenie na

kiem plótna. Mężczyzn zawi-

tego kwapili. Tymczasem znę-

le wykupionych (czyli zarezer-

­ niestety, dziś już

jają w tales ­ rytualną narzut-

wybudowanie nowej. Zgodzil

canie się nad zwlokami wciąż

wowanych) miejsc, pochówki

nieistniejącego.

się, ale wysunąl szereg warun-

kę z frędzlami, w której za życia

trwalo. Nareszcie sprawą zajęlo

więc odbywaly się tu do 1941 r.

ków, znacznie ograniczających

chodzili do synagogi. Przed po-

się stanislawowskie starostwo

IWAN BONDAREW

Kino może wszystko

i poniżających gminę żydow-

chówkiem rabin obcina jeden

­ ochronę cmentarza objęla au-

Zdążyć przed zachodem

ską. Niektóre punkty, odnosily

z frędzli na świadectwo, że zo-

striacka warta wojskowa.

Pierwsza masowa egzekucja

slońca

stala odmówiona ostatnia mo-

się również do stanislawow-

Pierwszej nocy żolnierze

ludności żydowskiej Stanisla-

W pierwszych miesiącach

skiego okopiska:

dlitwa. Kobiety grzebane są

zauważyli, jak od strony mia-

wowa miala miejsce wlaśnie na

istnienia Stanislawowa Żydów

,,Żeby ci Żydzi pościna-

w wielkich sześciokątnych ka-

sta dwie biale postacie szybko

okopisku. Świadek Wolodymyr

grzebano w Tyśmienicy. Trwalo

li wszystkie drzewa, zwlaszcza

walkach plótna koloru czarnego

przeskoczyly rów. Otworzono

Baran wspomina, jak we wrze-

to do 17 września 1662 r., kie-

owocowe, na swoim cmentarzu

z gwiazdą Dawida.

do nich ogień i oba potwory za-

śniu 1941 r. Niemcy spędzili tu

dy to Andrzej Potocki wydal

i żeby utrzymywali caly plac

Zmarly grzebany jest szybko,

bito. Okazalo się, że byly to dwa

okolo stu ludzi i z zimną krwią

gminie żydowskiej przywi-

cmentarza goly. To w tym celu, by

bez muzyki. Dzieciom i kobie-

biale psy panów Wirtelrmarcha

rozstrzelali ich z muru cmen-

lej. Pośród ich praw i obowiąz-

owoce nie kusily ludzi chrześci-

tom, bliskim zmarlego, nie po-

i Rotkegla. Prawdopodobnie

tarnego. Pozostala po nich na

ków Żydom: ,,...na groby swoich

jańskich godzić się na prace na

leca się uczestnictwa w pogrze-

wlaściciele slabo karmili swe

ziemi wielka krwawa plama,

przeznaczono okopisko, nie-

cmentarzu. Chalupę (tzn. tagorę ­

bie. Stypa jest skromna ­ wypija

pupile, więc szukaly one dodat-

która przez kilka dni świad-

opodal miasta". Leżalo ono przy

budynek, gdzie omywa się zmar-

się kieliszek wódki i przegryza

kowego pożywienia na okopi-

czyla o straszliwej tragedii.

drodze tyśmienickiej, w miej-

lych) przy cmentarzu zezwalamy

czymś slodkim ­ może być to

sku. Po tym incydencie cmen-

Na początku lat 60. XX w.

scu dzisiejszego kina ,,Kosmos".

posiadać, ale żeby do niej chrze-

leikich (coś w rodzaju placka

tarz otoczono wysokim murem.

wladze sowieckie przystąpily

,,Okopiskiem"

określano

ścijan nie wpuszczano.

miodowego) lub strudel.

do systematycznego niszczenia

Tu byli najlepsi ludzie

w Galicji żydowskie cmentarze.

Żeby na przyszlość terenu

Zmarlych wypomina się

cmentarza. Niebawem wybudo-

Na pewno dlatego, że okopane

tego cmentarza nie poszerzać

na 7 i 30 dzień. W kalenda-

Nagrobek na żydowskiej mo-

wano tu szerokoformatowe kino

byly rowem i otoczone niewiel-

i ziemi nie dolączać.

rzu żydowskim jest też spe-

gile nazywa się macewa lub ma-

,,Kosmos" ­ wprost na kościach.

kim walem ziemnym. Czyniono

Pogrzeby  żeby  czyniono

cjalny miesiąc na wypominki

cewot. Zrozumiale, że krzyży na

Mieszkańcy wspominają, jak

tak, aby świat żywych odgro-

przed wschodem lub po zacho-

­ Emul, przypadający na sier-

nich nie ma. Religia zabrania

przed pierwszym seansem byla

dzić od świata zmarlych, a tak-

dzie slońca".

pień-wrzesień. Wówczas przy

Żydom przedstawiać na mace-

ulewa i część sufitu w foyer za-

że, aby zwierzęta domowe nie

Ale najgorsze dopiero mialo

macewach na grobach stawia

wach postacie ludzkie. Stąd ży-

walila się. Wielu powiązywalo

bezcześcily uświęconej ziemi.

nadejść. W 1808 r. na cmentarzu

się świeczki. Palić papierosy,

dowscy rzeźbiarze starali się te

to wydarzenie z niewlaściwym

Żydowskie obrzędy pogrze-

pojawily się ...upiory. Historyk

jeść i śpiewać na cmentarzach

zakazy pominąć. Na przyklad,

wyborem miejsca budowli ­

bowe nieco różnily się od chrze-

Sadok Barącz pisze, że rankiem

zabrania się ­ nic nie powinno

na macewach Lwa czy Lejby

zmarli nie lubią, gdy się niepo-

ścijańskich i warto zatrzymać

koi ich wieczny sen.

się na nich dokladniej. Wedlug

Szczytem bluźnierstwa stal

legendy biblijnej pierwszego po-

się los starych macew. Wyko-

chówku dokonal znany wszyst-

rzystano je jako krawężniki na

kim Kain. Po zabójstwie swego

wielu ulicach miasta. Kamien-

brata Abla, zloczyńca nie namy-

nymi nagrobkami wybruko-

ślal się dlugo, co zrobić z cialem.

wano część ul. Króla Daniela.

Zobaczyl, jak kruk zakopuje do

Gdy w 1991 r. zwalono pomnik

ziemi martwego kruka. Powtó-

poleglym czekistom, okazalo

rzyl więc to co widzial i odtąd

się, że jego fundament w calości

grzebalna zasada narodu wy-

zlożony jest z macew.

branego to ,,proch do prochu,

Dziś stare okopisko poza ki-

ziemia do ziemi".

nem ,,Kosmos" już nic nie przy-

To wlaśnie dlatego Żydzi nie

pomina. Z wyjątkiem chyba za-

uznają trumien. Cialo owija-

chowanego fragmentu starego

ją w plótno i spuszczają do gro-

ogrodzenia, prawie niewidocz-

bu. Slynny Calun Turyński jest

nego zza kublów na śmieci.

wlaśnie zwojem takiego plót-

Może warto byloby usta-

na pogrzebowego ­ Chrystus

wić tu przynajmniej jakiś znak

byl bowiem po Matce Żydem.

upamiętniający to miejsce.

NAJSTARSZE ZDJĘCIE ŻYDOWSKIEGO CMENTARZA, LATA 30. XX W.