24
nr 23 (459) 1730.12.2024
Okruchy historii
www.kuriergalicyjski.com
Jak renesansowi kartografowie zmienili Gródek Podolski
na jedno z najważniejszych miast Rzeczypospolitej
Wielka geograficzna zagadka malego miasta
na brzegach Smotrycza
Kartografowie
z przelomu XVI-XVII
ww. przedstawiali
na swoich mapach
wylącznie najważniejsze
i najbardziej znaczące
punkty geograficzne.
Zwlaszcza, gdy dotyczylo
to najbardziej oddalonych
obszarów Europy, jak
na przyklad Podola.
Odpowiednio, większość
miast i miasteczek (nie
mówiąc już o wioskach)
nie mialy zaszczytu trafić
na mapy, które w tych
czasach wyglądaly raczej
jak schematyczne plany.
DMYTRO POLUCHOWYCZ
T
a sytuacja zawiera je-
den wyjątek male mia-
steczko nad Smotryczem
o nazwie Gródek, co wymow-
nie wskazuje na jego rozmia-
ry. Wśród spoleczności polskiej
Ukrainy do dziś nosi ono nazwę
,,mala Warszawa". Wiadomo, że
trudno je porównać z najbar-
dziej nawet oddalonymi obrze-
żami stolicy. Ale to określenie
byle centrum rejonu w obw.
chmielnickim zawdzięcza swo-
jej bardzo prężnej polskiej spo-
leczności stanowiącej liczebnie
1/3 jego mieszkańców. Ponad-
OLBRZYMIA MAPA CASPRA VOPELIUSZA (NA 20 ARKUSZACH), OBEJMUJĄCA EUROPE, PÓLNOCNĄ AFRYKĘ I ZNACZNĄ CZĘŚĆ AZJI. NA
to mamy w tym miasteczku
NIEJ TEŻ ZNALAZLO SIĘ MIEJSCE DLA MALEŃKIEGO GRÓDKA
trzy kościoly katolickie, jeden
z XVI w. ukazujących
z nich zostal niedawno pod-
zrozumieć, gdyby geografowie
(budynków), z tym, że nie byly
wspaniale ornamentowane ka-
niesiony do rangi sanktuarium,
oznaczali na nich setki podob-
to wcale piętrowe kamienice. Jak
fle piecowe. Pobliski Satanów,
wschodnie tereny
Instytutu Teologicznego Nie-
nych miejscowości. Ale nie!
wykazaly wykopaliska z 2021 r.
który byl prawie pięciokrotnie
Rzeczypospolitej.
pokalanej oraz szkoly o poglę-
Nawet na najbardziej doklad-
byly to zwykle wiejskie chaty
większy, na mapach oznaczany
bionym poziomie nauczania
nych mapach wschodnich ziem
Faktycznie jest to zadzi-
gliniane ściany na drewnianym
jest epizodycznie.
języka polskiego. Do niedawna
Rzeczypospolitej wskazywa-
wiające w 1570 r. Gródek li-
szkielecie. Z elementów miej-
Obecność Gródka na ma-
w Gródku znajdowalo się jesz-
no przeważnie nie więcej niż
czyl zaledwie 196 ,,dymów"
skich byly tam chyba jedynie
pach można byloby jeszcze jakoś
cze seminarium rzymskokato-
trzydzieści miejscowości (po-
lickie pierwsze na terenach
siadlości Osmanów i Chana-
Ukrainy. Obecnie zostalo ono
tu Krymskiego nie wchodzą tu
przeniesione do Centrum św.
w rachubę). Najczęściej wska-
Jana Pawla II do Szaroweczki
zana jest lokalizacja okolo dzie-
w obw. chmielnickim.
sięciu miejscowości... Na nie-
których sześć. Na jednej z map
Jeżeli wierzyć
z końca XVI w. ukazane są jedy-
kartografom
nie Kijów, Sokal i... Gródek! Dla-
czego tak się dzialo możemy tu
z przelomu XVI
jedynie puścić wodze fantazji.
i XVII ww., ówczesny
Gródek można bylo
Po raz pierwszy nasz
umieścić na jednym
Gródek (jako Hrodlo)
poziomie z Warszawą
zaznaczyl na mapie
lub przynajmniej
Marco Beneventano
obok. Gdzieś obok
w ,,Tabula moderna
Lwowa... Mamy
Polonie, Vngarie,
zadziwiającą i trudną
Boemie, Germanie,
do pojęcia sytuację
Russie, Lithvanie"
niewielkie podolskie
(Mapa nowoczesna
miasteczko, które
Polski, Węgier, Bohemii,
nigdy nie wyróżnialo
Niemiec, Rusi i Litwy).
się rozmiarami czy
Jest ona ilustracją rzym-
wplywami, figuruje
skiego wydania ,,Geogra-
FRAGMENT MAPY MARCA BENEVENTANO Z 1507 R. DOBRZE WIDAĆ, ŻE EUROPEJSCY KARTOGRAFOWIE
na absolutnej
fii" Ptolomeusza z 1507 r.
DOŚĆ MGLIŚCIE PRZEDSTAWIALI TERENY PODOLA. KAMIENIEC (WYDZIELONY NIEBIESKIM KOLOREM)
większości map
Ruś w tym przypadku to
LEŻY NA PRAWYM BRZEGU DNIESTRU, A SMOTRYCZ (KOLOR ZIELONY) W GLĘBI BUKOWINY
