25

nr 23 (459) 17­30.12.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

dzisiejsza Ukraina, zaś Rosja

Afryki i Azji), ulożona przez

oznaczona jest na mapie jako

Caspara Vopeliusza, wydana

,,Moscovia". Po kilku latach

przez Bernarda van der Putte

(1513 r.) w Lotaryngii prawie

w 1566 r. w Antwerpii, o któ-

analogiczną mapę pod nazwą

rej warto jedynie wspomnieć,

,,Tabvla Moderna Sarmatiæ, Evr

jest dość potężnym projektem.

Sive Hvngariæ, Poloniæ, Rvs-

Sklada się ona z dwudziestu

siæ, Prvssiæ et Valachiæ" opu-

dużych arkuszy. I również tu

blikowal Marcin Waldzemüller.

mamy Gródek! Jak i wcześniej ­

na brzegu Amadoki. Na terenach

W ramach naszej

Ukrainy zlokalizowano okolo

opowieści te mapy są

dwadzieścia miejscowości.

Mapa Caspara Vopeliusza in-

interesujące z powodu

teresująca jest jeszcze tym, że

szeregu okoliczności.

kartograf umieścil na niej sporą

Gródek oznaczony jest

liczbę alegorycznych rysunków.

na nich jako ,,Hrodlo".

Na przedstawionym fragmencie

Na następnych mapach

widzimy alegorię panowania

mamy już Grodek,

osmańskiego na Morzu Czar-

nym ­ sultan turecki wierzchem

Grodec czy Grodecks. Na

na ,,zlotym delfinie", (motyw byl

tych mapach ukazane są

dość popularny w okresie Re-

jedynie cztery miasta ­

nesansu). Podobny wizerunek

Kamieniec, Smotrycz,

możemy oglądać we Lwowie na

Skala i Gródek.

kamienicy przy Rynku 2.

W  jednym  ręku  sultan

Są tu też ciekawe blędy,

trzyma zdobyty jako trofeum

wskazujące na bardzo mgli-

sztandar w herbem Paleologów

ste pojęcie zachodnioeuropej-

­ ostatnich wladców Wschod-

skich kartografów o tych tere-

niego Imperium Rzymskie-

nach. Na przyklad: Skala (dziś

go. Palcem ręki, trzymającej

Skala Podolska) czemuś zostala

berlo, wskazuje na pochylo-

tu przeniesiona na wschód od

ny sztandar podbitego Bizan-

Gródka, chociaż leży na zacho-

cjum. Symbolizuje to wladzę

dzie. Kamieniec dziwnym spo-

osmańską, która zamienila by-

sobem przemieścil się z brzegów

lych rzymskich wladców tych

MAPA ,,O KRÓLESTWIE POLSKIM, LEŻĄCYM W SARMACJI, Z PRZEDSTAWIENIEM INNYCH ZIEM,

Smotrycza nad brzegi Dniestru

terenów.

NALEŻĄCYCH DO TEGO KRÓLESTWA" SEBASTIANA MÜNSTERA, BAZYLEA, 1544 R. MALEŃKI GRÓDEK

­ przy tym na prawy, w miejsce

Nie mniej interesującą jest

ZNALAZL SIĘ WŚRÓD 19 NAJZNACZNIEJSZYCH MIAST RZECZYPOSPOLITEJ

Chocimia. Miasteczko Smotrycz

alegoria  chana  krymskiego

kartograficznej Gródka chcę

Przemyśl, Kamienic, Luck i...

na tych terenach nie bylo. Mógl

(pierwszą stolicę Podola) geo-

(również na ,,zlotym delfinie").

wyodrębnić mapę ,,Sarmacji"

Gródek ­ i tyle!

to być również bląd wydaw-

grafowie w ogóle przenieśli na

Ten wesolo przygrywa sobie

Sebastiana Münstera, znaną pod

Najbardziej zadziwia jed-

cy mapy. Klisze do druku map

tereny Bukowiny (lub co naj-

na ,,kemencze" ­ tureckim in-

nazwą ,,VON DEM KÖNIGSRE-

nak mapa Rusi i Moskowii au-

rzeźbiono ręcznie na plytach

mniej Pokucia).

strumencie smyczkowym. Aby

ICH POLAND das In Sarmatia

torstwa znanego kartografa

miedzianych, a byla to ciężka

Mamy tu jeszcze jedną dziw-

przedstawić dzikość Tatarów

auch Begriffenwirt samtande-

Gerarda Merkatora, ulożona

praca. Na podobnej mapie, wy-

ną rzecz. Na wszystkich prawie

Caspar Vopeliusz przedstawil go

ren Landern diesem Königsre-

przez niego w 1596 r. i wydana

danej również przez Hondiusa,

mapach przelomu XVI-XVII ww.

calkowicie nagim, owiniętym

ich zügehörig" (O Królestwie

w 1625 r. w Amsterdamie przez

ale już w 1633 r., liczba miast na

Gródek przedstawiano na brze-

jedynie w plaszcz. Interesują-

Polskim, leżącym w Sarmacji,

Hendrica Hondiusa. Merkator

tych terenach znacznie wzrasta.

gu olbrzymiego jeziora Amado-

co przedstawil moskiewskiego

z przedstawieniem innych ziem,

glówny akcent zrobil na tere-

Wprawdzie nie tak kardynalnie,

ka. O tym legendarnym jeziorze

cara ­ malutka figurka w turec-

należących do tego Królestwa),

nach Moskowii, gęsto wypel-

ale do okolo piętnastu. W tym

(prawie slodkowodnym morzu)

kim turbanie i tatarskim chala-

a wydanej w Bazylei w 1544 r.

nionej nazwami miejscowości.

wydaniu na Podolu mamy już

opowiadalem już na lamach

cie. Tak widziala moskowitów

na tej mapie, oprócz Amadoki,

Przedstawiając ziemie Rusi,

Bakotę, Trembowlę, Braclaw,

,,Nowego Kuriera Galicyjskie-

Europa. Mapa Caspara Vopeliu-

widzimy jeszcze jeden spadek

w sposób oczywisty wprowa-

Bar i Gródek. Natomiast Kamie-

go". Przypomnę jedynie: po raz

sza jest najpiękniejsza mapą, na

po Ptolomeuszu ­ zaznaczone

dzil balagan. Jaką logiką kie-

niec zostal zignorowany. Zresz-

pierwszy w V p.n.e. w 4 tomie

której widnieje Gródek.

dawno już nie istniejące Sar-

rowal się ­ dziś już nikt się nie

tą podobnie jak Satanów i inne

swojej historii to olbrzymie je-

Zadziwia uwaga

macja, Scytia i Kremania. Po-

dowie, ale na terenach dzisiej-

miejscowości.

zioro wspomina Herodot.

dawnych kartografów

śród ówczesnych ruskich miast

szej Ukrainy przedstawil je-

Jeżeli przedstawione mapy

W II w., już naszej ery, slynny

wskazane są na niej jedynie naj-

dynie Kijów, Sokal i... Gródek!

są do pewnego stopnia lokal-

astronom, matematyk i geograf

do malego miasteczka

ważniejsze grody: Kijów, Lwów,

Wedlug tej mapy, innych miast

ne, to mapa Europy (z częściami

Klaudiusz Ptolomeusz wska-

na Smotryczu. Jest to

zuje na swej mapie dokladne

swego rodzaju zagadka.

wspólrzędne  wspomnianego

Swymi rozmiarami ­

przez Herodota jeziora (siatki

jak już pisalem ­ miasto

wspólrzędnych na mapach są

pochwalić się nie

jego wynalazkiem). Wówczas

też narodzila się nazwa ,,Ama-

moglo. Przypuszczam,

doka". Wedlug Ptolomeusza na

że obecność Gródka

jego brzegach mieszkalo plemię

na dawnych mapach

Amadoków, zaś Towty-Mio-

związana jest w jakiś

dobory, ciągnące się wzdluż

sposób z zagadkową

jego brzegów nazwano Amadoci

Amadoką. Gdy

montes ­ Amadockie kurhany.

legendarne jezioro

Prawie póltora tysiąclecia

Ptolemeusz pozostawal nie-

,,wyparowuje" z map,

podważalnym

autorytetem

znika i Gródek, który

w dziedzinie matematyki, geo-

od razu uważany jest za

grafii i astronomii, a jego ge-

trzeciorzędną mieścinę,

ocentryczna teoria (wedlug

nie wartą uwagi.

której Ziemia jest centrum

Wszechświata) do narodzin he-

liocentrycznej teorii Kopernika

Po raz pierwszy widzimy

miala wszechstronne uznanie

to na mapie Stanislawa Sar-

w świecie zachodnim i arab-

nickiego ,,Descriptio veteriset

skim. Odpowiednio, przedsta-

novae Poloniae" z roku 1585 ­

wiona przez niego na mapie

jednej z pierwszych map euro-

Europy Amadoka, koczowala po

pejskich z końca XVI w., gdzie

różnych późniejszych mapach

brak już Amadoki. Ale na póź-

do początku XVII w. Amadoki

niejszych mapach znów widzi-

na mapach z 1507 i 1513 roku

my wymyślone przez Herodota

nie ma ­ co nie dziwi.

jezioro i znów widzimy Gródek

FRAGMENT MAPY POLSKI I WĘGIER SEBASTIANA MÜNSTERA, BAZYLEA 1560 R. OPRÓCZ GRÓDKA

Pośród dość licznej (ponad

w towarzystwie najważniej-

NA PODOLU ZAZNACZONE SĄ JEDYNIE BAKOTA I RÓW (BAR). PRZY TYM KARTOGRAF UMIEŚCIL

dwudziestu map) ,,spuścizny"

szych miast tej części Europy.

GRÓDEK NA WYSPIE