15

nr 24 (460) 31.12.2024­16.01.2025

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

tak się trochę gotowal jak w kotle, ale

tych schodkach.

dziecko zapamiętuje pewne momenty,

Widzę wówczas siebie

i zapamiętalem straszny moment, bo

malego, z tekturowym

to bylo blisko domu w którym myśmy

tornistrem na plecach,

mieszkali. Po ulicy Krakowskiej roz-

z kalamarzem, który

niosla się wieść, że jest tam pogrom ży-

dowski i że wieszają Żydów. W grupie

w takim woreczku się

dzieciarni pobiegliśmy na ulicę Kra-

nosilo. Ubranie bylo

kowską i z daleka tylko widzieliśmy

ciągle poplamione

ogromny tlum, i że z balkonów kamie-

atramentem i wszystko

nicy zwisają jakieś ciala. Szybko ucie-

dookola mnie. Ale

kliśmy stamtąd, widok byl przerażają-

to nie bylo ważne.

cy, choć do końca nie mówil nam o calej

tej tragedii, która w różnych dzielni-

Najważniejsze bylo

cach miasta Lwowa i w getcie za torami

to, że wchodzilo się na

kolejowymi miala miejsce. Pamiętam

dziedziniec klasztoru

również dramatyczne chwile, kiedy

benedyktynek, i dalej

do domu prowadzila Pana przez

Za mną byl ten przepiękny, jeden

w czasie bombardowania Lwowa kry-

byla... moja pierwsza

Rynek, znajdujący się obok?

z najpiękniejszych budynków Lwo-

liśmy się w piwnicach. Te piwnice byly

klasa.

Jeżeli chodzi o Rynek, to przede

wa, ale nie tylko Lwowa, bo i w skali

naszym mieszkaniem podczas nalotów,

wszystkim tamtędy chodzilem do

europejskiej, czyli Teatr Wielki, do

bombardowania. Myśmy schodzili do

Ten piękny zakątek Lwowa ja

swojego ulubionego kościola domi-

którego kiedyś po latach ­ nigdy nie

tak zwanych schronów, i tam byly na-

również bardzo lubię, jest on

nikanów, do kościola Bożego Ciala,

myślalem ­ przyjdę już jako reżyser,

sze noclegi, tam można bylo kilka dni

uroczy, bo za kościolem Mat-

jednego z najpiękniejszych kościo-

jako realizator przedstawień.

nawet dla bezpieczeństwa się znaj-

ki Boskiej Śnieżnej jest ta wą-

lów Lwowa, do dziś funkcjonującego.

dować. Mieliśmy swoją piwnicę i tam

ska uliczka, jest dobrze za-

Jak babcia wyglądala, w co się

W późniejszych latach, kiedy, nieste-

jakieś takie, powiedzialbym, niby tak

chowany dawny kościól sióstr

ubierala?

ty, nie pelnil już swej roli sakralnej,

zwane wojenne okopy. I pamiętam,

benedyktynek.

często organizowalem w tym koście-

Babcia byla już wtedy kobietą bar-

że pewnego razu zostaliśmy, wszy-

A propos, to byl kościól Wszystkich

le, już jako pracownik i reżyser tele-

dzo wiekową, pamiętam, że miala na

scy mieszkańcy, wyciągnięci z tych

Świętych.

wizji, koncerty muzyki kameralnej,

sobie bardzo dlugą spódnicę, jakąś

piwnic.

klasycznej. Oskarżono mnie później

chusteczkę. Babcia urodzila pięcioro

Tak, teraz jest tam greckokato-

Ale gdzie byly te piwnice?

o to, że propaguję obiekty i wartości

dzieci, czwórkę synów i jedną córkę,

licka cerkiew.

sakralne.

więc byla na pewno kobietą spraco-

Te piwnice byly od strony dziedziń-

Tak, ale bardzo pięknie zachowana

waną w życiu. Byla bardzo pogod-

ców tej ogromnej kamienicy. Byly dwa,

Chcialabym jeszcze zapytać

i odrestaurowana.

na, zawsze mówila do mnie ,,Zbysiu,

z prawej i z lewej strony, w kilku miej-

Pana o szczęśliwe fragmenty

Zbysiu, zaczekaj chwileczkę, bo nie

scach, wejścia do piwnic, które kiedyś

Przez Instytut ,,Polonika". Do-

dzieciństwa, bo przecież byl to

nadążam", a ja biegalem już dooko-

byly skladami towarów, win czy czegoś

brze, że strona polska tak dba

Lwów przedwojenny, który Pan

la. Do dziś zostalo mi w pamięci,

innego, a później slużyly mieszkańcom

o te piękne zabytki Lwowa.

pamięta.

jak babcia mnie uczyla, że gdybym

po prostu jako podręczne magazyny.

Ale to byla tylko pierwsza klasa, to

Jeżeli chodzi o ten przedwojenny

się gdzieś na Walach Hetmańskich

W czasie wojny to się przeistoczylo

byl 1941 rok, czas okupacji. A później

Lwów, to wlaściwie byl to dla mnie

zgubil, to żebym wiedzial co mam

w schron i ucieczkę przed bombardo-

okazalo się, rodzice otrzymali infor-

bardzo krótki okres. Proszę sobie wy-

powiedzieć.

waniem. Pewnego razu myśmy wszy-

mację, że już w klasztorze benedyk-

obrazić, że jako czteroletnie dziecko

scy zostali wywolani stamtąd i usta-

I co mial Pan powiedzieć?

tynek nie będzie nauki, że zostaliśmy

urodzone w 1935 roku, już w 1939

wieni pod murem, bo okazalo się, że

przeniesieni do malej kamienicy za

roku przeżylem wojnę, czyli tak zwa-

Mialem powiedzieć, że nazywam się

ktoś z dachu naszej kamienicy strzelal

dawnym arsenalem, która zachowala

ny akt rzekomego wyzwolenia Lwo-

Zbysio Chrzanowski z ulicy Skarb-

do żolnierzy. Stanęliśmy pod murem

się do dziś dnia. Okupacja miala swo-

wa i tak dalej... Potem byla okupacja.

kowskiej, bo lokalizacja gmachu Te-

i wszedl żolnierz sowiecki, bo to bylo po

je ponure i straszne strony. Pamiętam

Lącznie czas zamknięty w granicach

atru Skarbkowskiego to byla wlaści-

zajęciu Lwowa przez sowietów, i żol-

jak dziś, jak do klasy wszedl oficer

okolo dziewięciu lat. Najszczęśliw-

wie ulica Skarbkowska.

nierz sowiecki zapytal - "Kto strzelal?".

niemiecki w towarzystwie naszej

szym momentem, do którego często

Bezbronni ludzie ­ wlaściwie, kobiety

Ale Pan się nigdy nie zgubil?

nauczycielki i wytlumaczyl jej coś

wracam, byly moje spacery z babcią

i dzieci ­ zostaly ustawione pod tym

po niemiecku. Nauczycielka zwró-

Basią z tegoż starego mieszkanka

Nie, ja się nie gubilem nigdy, ale na-

murem. Wlaściwie, ja nie zdawalem

cila się do nas ze slowami: ,,Dzieci,

z ulicy Skarbkowskiej. Babcia Basia

uczylem się tych slów, jako maly

sobie sprawy z tego, że on nam grozi,

proszę sobie mocno paluszki wlożyć

prowadzila mnie powolutku przez

chlopczyk. A brzmialo to mniej wię-

że on nas może wszystkich rozstrze-

do uszu i otworzyć buzię, bo będzie

jezdnię na Waly Hetmańskie. Przed

cej tak: ,,Bysio Śloski, z ulicy Pośki".

w zakamarkach mych wspomnień do

lać. Ale okazalo się, że czlowieka, który

wybuch". Ten wybuch nastąpil. Teraz

Teatrem Wielkim, bo tak się wtedy

dziś.

strzelal z tego dachu, gdzieś prawdo-

Nikt by nic nie zrozumial.

wiemy co tam bylo, co za tą kamienicą

nazywal, byl ogromny kwietnik, taki

podobnie ujęto i zostaliśmy zwolnieni,

Może Pan pamięta w co byl

wybuchlo...

klomb, i babcia prowadzila mnie do-

Nikt by nie zrozumial, a jed-

a później kazali nam zejść z powrotem

ubrany?

okola. Te spacery pamiętam do dziś.

nak. I tak mi ta ulica Pośka zostala

do schronu. Dopiero teraz sobie uświa-

Tam byla piękna synagoga Zlo-

Mam fotografie.

domilem, kiedy przypuśćmy, ogląda się

ta Róża....

filmy z czasów wojny, jak odbywaly się

To proszę opisać.

Pozostalość, wlaśnie pozostalość, ale

te egzekucje cywilnej ludności. Teraz

nikt z nas wtedy nie wiedzial, jak

Mam fotografie, na których jestem

dopiero można to sobie uświadomić,

cenny zabytek Lwów traci. Ta sy-

w krótkich spodenkach na szelkach

wtedy po prostu nie zdawaliśmy sobie

nagoga byla przecież historycznym,

granatowych,  prawdopodobnie,

sprawy, czym to wszystko moglo się

jednym z najwspanialszych obiektów

a powiem dlaczego granatowych,

zakończyć. Ponure czasy przeżylem,

starego Lwowa.

i koszulka z krótkimi rękawkami,

jak to się mówi, i początek drugiej woj-

podkolanówki, jakieś buciczki, na

ny, i koniec drugiej wojny światowej,

Czyli można powiedzieć, że

glowie nic nie mialem ­ i taka jest

czy tak zwane `zwycięstwo' które prze-

wszedl Pan do szkoly, a wy-

jedna z moich pierwszych fotogra-

żylem również we Lwowie.

szedl Pan i zobaczyl zrujnowa-

fii. Dlaczego pamiętam, że granatowe

ną synagogę?

Przypomnialam sobie moment

spodenki byly? Dlatego, że malarz,

jak kiedyś staliśmy na tym po-

To znaczy, zobaczylem ruiny, ale do

który pracowal w ówczesnym kinie

dwórku z Panem, kiedy już roz-

późnych lat nie wiedzieliśmy, co to

i malowal po prostu reklamy kina,

poczęla się inwazja rosyjska na

byly za ruiny, później oczywiście się

namalowal mój portret na plótnie,

Ukrainę, na początku tej woj-

dowiedzialem, że to byla synagoga, że

więc zapamiętalem te kolory. Opie-

ny. Byly tam uchylone drzwi

tam byla dzielnica żydowska.

ram się na metalowej barierce, za mną

i przygotowany schron w piw-

jest jeden z tych pięknych kasztanów

Dotychczas istnieje tam ulica

nicy, czyli do dziś sluży on jako

na Walach Hetmańskich. Dlatego też

o nazwie Starożydowska.

schron. Pan wspominal wla-

zapamiętalem kolor tego ubranka.

śnie te czasy, kiedy byl malym

Starożydowska, prawda, do dziś dnia.

To byly te szczęśliwe dni dzie-

chlopczykiem.

Te wspomnienia z dzieciństwa nie

ciństwa.  Później  nastąpila

opuszczają mnie. Chodzę tymi ulicami,

Tak, zaczęlo się od wojny i teraz wra-

okupacja Lwowa.

to są moje ulubione dzielnice i z jednej

camy jakby do czasów, powiedzial-

strony jest to spacer, a z drugiej strony

Tak, okupacja Lwowa, druga wojna

bym, trudnych, zaś rola tych podzie-

docelowe podążanie dokądś.

światowa, Lwów, który zmienial zdo-

mi gmachu Skarbkowskiego wraca do

bywców przychodzących i odchodzą-

swojej wojennej historii.

Czyli możemy powiedzieć, że

cych. Mówimy o 1939 roku i wejściu

Pan zataczal kolo, bo kościól

Bardzo Panu serdecznie dzięku-

wojsk sowieckich do Lwowa, później

Matki Boskiej Śnieżnej byl nie-

ję za opowieść o tych zakamar-

odwrót i wkroczenie armii hitlerow-

daleko Pana domu. A czy droga

kach wspomnień z dzieciństwa.

skiej. W tym wszystkim czlowiek jakoś