20

nr 24 (460) 31.12.2024­16.01.2025

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

W poszukiwaniu lwowskich śladów poety Jana Mazura

Wywiad KONSTANTEGO

zgodnie z informacjami, które zyska-

lam w czasie lwowskiej kwerendy.

CZAWAGI z DR HAB.

Chcialabym także móc skorzystać

ANNĄ MLEKODAJ,

z archiwum historycznego, w którym

pracownikiem

udalo się mi przejrzeć wykaz zespo-

naukowym Akademii

lów. Mam wypisane sygnatury doku-

Nauk Stosowanych

mentów, które chcialabym przejrzeć.

w Nowym Targu, która

Niestety, w czasach wojny wszystko

gościla we Lwowie

jest znacznie trudniejsze, co zrozu-

miale. Ale też wojna byla towarzysz-

w poszukiwaniu śladów

ką ostatnich lat/miesięcy życia Jana

poety Jana Mazura (1915,

Mazura, więc widać tak już musi być.

Zawoja ­ 1939 lub 1940,

Czasy mojego poety są już bardzo od-

Związek Radziecki).

legle. Ostatnia koleżanka ze studenc-

kiej grupy Jana Mazura, której sklad

W encyklopediach polskich

widnial na wspomnianym dokumen-

ANNA MLEKODAJ

znajdziemy  jedynie  skąpe

cie z grudnia 1939 roku, zmarla w sę-

wzmianki o tym poecie. Skąd

O życiu Jana Mazura wciąż wiemy

się mi sprawdzić jeszcze wielu tro-

dziwym wieku w 2012 roku. Nie ma

zainteresowanie twórczością

niewiele. Urodzil się 3 lutego 1915

pów. Mam jednak nadzieję, że kiedy

już szans na spotkanie kogoś, kto by

Jana Mazura?

roku w Zawoi ­ dosyć dużej wsi u stóp

to tylko będzie możliwe, wrócę i zba-

go pamiętal. Ale żyją dzieci, wnuki

Od ponad 20 lat zajmuję się gwarową

Babiej Góry. Los sprawil, że jako

dam pozostale wątki. Marzę o tym,

przyjaciól, znajomych, kto wie, może

poezją szeroko rozumianego Podhala.

maly chlopiec trafil pod opiekę ciot-

aby znaleźć gdzieś fotografię Jana

znajdują się oni także w gronie czytel-

Jest to niezwykle interesujące zjawi-

ki ­ księżej gospodyni w Poroninie

Mazura. Żeby przywrócić mu twarz.

ników ,,Kuriera Galicyjskiego"? Może

sko, wychodzące często poza kanony

na Podhalu. Tu nad utalentowanym

Żeby z pewnej idei stal się na powrót

ktoś gdzieś o nim slyszal, może jego

myślenia o gwarze. Zwykle utożsamia

chlopcem prawdopodobnie rozto-

czlowiekiem. To byloby niezwykle ­

postać widnieje na jakimś zbiorowym

się ją z mową, do tego mocno ograni-

czyla opiekę znana z dobroczynno-

móc spojrzeć w jego oczy.

zdjęciu w rodzinnym albumie, choć-

czoną doświadczeniem rzeczywisto-

ści opiekunka sierot i nauczycielka

Z ustaleń czynionych za pośrednic-

by przez przypadek? Może ktoś koja-

ści życia. Dlugo panowalo przekona-

Antonina Tatar z sąsiedniego Suche-

twem materialów dostępnych online

rzy Marię Blachaczek? Kto wie? Będę

nie, że gwara nie nadaje się do tego,

go. Zapewne to dzięki jej wsparciu

wiem, że w konspiracyjnej antologii

wdzięczna za każdą, nawet najdrob-

aby stać się tworzywem poezji. Odma-

Jan mógl podjąć naukę w gimnazjum

pt. ,,Wierne plomienie", opubliko-

niejszą wskazówkę.

wiano jej nawet stylistycznego zróż-

w Nowym Targu, a następnie zostal

wanej najpierw we Lwowie (1943),

Czy są zamiary, aby jakoś upa-

nicowania. Dopiero Jerzy Bartmiński,

wyslany pod opiekę brata Antoni-

a następnie w Londynie (1946), gro-

miętnić Jana Mazura?

który zająl się analizą tekstów folklo-

ny ­ ks. Tatara do Poznania. Począt-

madzącej wiersze bezimiennych po-

ru, wykazal, że istnieje rodzaj ludowe-

kowo ksiądz lączyl przyszlość Jana

etów lwowskich, znalazl się wiersz

Najlepszym upamiętnieniem, a za-

go stylu artystycznego, z którym spo-

z zawodem organisty, skoro jednak

nadeslany z Kazachstanu przez Ma-

razem przywróceniem jego postaci

tykamy się np. w pieśni. Dlugo jednak

przekonal się, że chlopiec ma inne

rię Blachaczek-Maurową. Skądinąd

Mazur tego nie czynil. To byla dla

do historii literatury bylaby publi-

nie uznawano prawa gwary do poezji

talenty, wyslal go do braci zmar-

mam niepotwierdzoną jednak żad-

niego oczywiste.

kacja jego kompletnej biografii wraz

w znaczeniu, w jakim zwykle rozu-

twychwstańców, którzy we Lwowie

nym oficjalnym dokumentem infor-

Poezja gwarowa czy też w ogóle

ze wszystkimi tekstami. Także tymi,

miemy to pojęcie. Tymczasem przy-

na ul. Piekarskiej prowadzili bursę

mację, że Jan Mazur ożenil się jeszcze

wszelkie artystyczne jej użycie jest

które w 1938 roku byly już w druku.

klad Podhala pokazuje, że już w latach

dla ksztalcącej się mlodzieży. Tam też

przed wojną, więc może Maria byla

zawsze niezwykle ciekawym zjawi-

Oby się to udalo!

dwudziestolecia międzywojennego

Jan (a następnie także jego mlodszy

jego malżonką. Może sama napisala

skiem dla badaczy, jednak klasyczny

Dziękuję za rozmowę.

pojawili się twórcy, którzy świadomie

brat ­ Stanislaw) kontynuowal naukę

wiersz, a może byl to wiersz jej męża?

dialektolog woli zajmować się gwarą

wybierali gwarę na językowe tworzy-

w gimnazjum, by po maturze wstąpić

To wszystko są ciągle pytania, na któ-

jako językiem mówionym. W stylu

Z cyklu ,,Lwowskie tęsknice"

wa swoich wierszy. Byli wśród nich

na wydzial filologiczny Uniwersy-

re należy szukać odpowiedzi. Pobyt

artystycznym bowiem z samej jego

ludzie wyksztalceni, a więc poslugu-

tetu Jana Kazimierza, gdzie wybral

we Lwowie pomógl mi zorientować

natury użycie gwary jest szczególne

Hej, tak byk se posel teroz

jący się biegle zarówno gwarą ­ jako

polonistykę. Z jedynego zachowane-

się, gdzie moglabym je znaleźć. Za-

i wymaga odmiennego warsztatu ba-

z owieckami w hole,

mową pierwszą i domową, jak i polsz-

go listu, pisanego we Lwowie w 1938

owocowal także szeregiem bezcen-

dawczego. Oryginalna poezja gwaro-

ka se ino trowka mlodo

czyzną literacką. Co więcej ­ po gwarę

roku do ciotki (jak przypuszczam

nych kontaktów z niezwykle życzli-

wa, a do tego twórcza, niemotywowa-

i biolućkie skole,

sięgali poloniści ­ absolwenci studiów

­ Antoniny Tatar, ale może też do

wymi ludźmi, którzy obiecali mi swoją

na ludowym doświadczeniem życia,

uniwersyteckich, którzy byli w pel-

owej księżej gospodyni) wiadomo,

pomoc. Jestem im wszystkim bardzo

lecz będąca wynikiem poglębionej

ka se ino smereków rzędy

ni świadomi poetyckiego warsztatu,

że w czasie studiów doświadczal już

wdzięczna, kladę przed nimi serdecz-

refleksji nad światem, wciąż jest zja-

kolysom sie w śpiywie.

znali tajniki stylu retorycznego, a przy

pierwszych poetyckich sukcesów.

ne DZIĘKUJĘ, oświadczając zarazem,

wiskiem dosyć rzadko spotykanym.

Usiodbyk se ka na piocku

tym byli utalentowanymi literacko

Miewal spotkania autorskie, w czasie

że nie zawaham się skorzystać z ich

Tym cenniejsze są jej wszelkie teksty.

i cul sie scęśliwie.

artystami. Do ich ­ trzeba przyznać

których czytal swoją góralską poezję,

uprzejmości, ponieważ Jan Mazur jest

Jeśli zaś chodzi o to, czy Podhalanie

dosyć wąskiego grona ­ należal wla-

która ­ co może, ale nie musi dziwić

wart tego, aby przywrócić mu należne

interesują się poezją Jana Mazura,

I owiecki by sie pasly

śnie Jan Mazur, student Uniwersyte-

­ bardzo spodobala się jakiejś części

miejsce w historii. Jego osoba lącząca

odpowiedź na nie dala już Wislawa

dokole smerecków...

tu Jana Kazimierza w latach 1935 (?)

lwowiaków, skoro na nie przycho-

Podhale ze Lwowem jest swoistym fe-

Szymborska, pisząc w wierszu pt.

,,Niektórzy lubią poezję", że:

Ja byk ino sluchol, sluchol

­ 1939. W 1937 roku wydal we Lwo-

dzili. Jan donosi także o zaproszeniu

nomenem, a jego mlode, pelne nadziei,

Niektórzy ­

muzyki zwonecków.

wie, nakladem Książnicy Atlas swój

do radia oraz o tym, że do jego wiersza

twórcze życie, przerwane tak drama-

czyli nie wszyscy.

debiutancki tomik pt. ,,Z wysokik Ta-

(pt. ,,Muzyka") skomponowal muzykę

tycznie i niesprawiedliwie ­ zasluguje

Nawet nie większość wszystkich,

Roz kiela cos byk zaśpiywol

ter wiaterny sum", w którym znajduje

pochodzący ze Lwowa prof. krakow-

na szacunek.

ale mniejszość.

Sabalowom nute,

się m.in. cykl pt. ,,Lwowskie tęsknice".

skiego konserwatorium Boleslaw

Nie licząc szkól, gdzie się musi,

Dlaczego Jan Mazur używal

slysalyby mie chmureczki

W tym samym roku w Krakowie uka-

Wallek-Walewski. W 1938 roku ich

i samych poetów,

w swojej twórczości gwary

po niebie ozsute,

zala się także pierwsza antologia gwa-

wspólpraca dobrze rokowala. Pla-

będzie tych osób chyba dwie na tysiąc.

podhalańskiej? Czy on to w ja-

rowych wierszy pt. ,,Poezja mlodego

nowali wspólne przedsięwzięcia

kiś sposób wyjaśnial w swoich

i slysalyby mie turnie

Podhala", do której wstęp napisal prof.

artystyczne. Z tego też listu dowia-

listach? Czy poezja Mazura jest

nad skrowkami lasów,

Stanislaw Pigoń. Jako pierwszy jest

dujemy się, że w kwietniu 1938 roku

To samo dotyczy poezji gwarowej na

ciekawa dla wspólczesnych

bok jo juhas noświarniyjsy,

w niej prezentowany dość obszerny

już w druku byla druga książka Jana

Podhalu. Ale czy to powód, by rezy-

mieszkańców Podhala?

ze syćkik juhasów.

wybór wierszy Jana Mazura. Trudno

Mazura. Jak przypuszczam ­ drugi

gnować z dobrego poety?

więc bylo go przeoczyć, badając histo-

tomik poezji. Nie wiadomo jednak,

Gwara Jana Mazura może zaska-

Czy Pani będzie kontynuować

Hej, selbyk se teroz w hole,

rię literatury regionu. Kiedy w 2006

które wydawnictwo przyjęlo te tek-

kiwać. Urodzil się i pierwsze lata

poszukiwania w archiwum we

hej, selbyk se, Boze,

roku opracowalam antologię poezji

sty i czy w ogóle tomik się ukazal.

swego życia spędzil w Zawoi, której

Lwowie? (można zaapelować

aleś Ty mie tu do miasta

Podtatrza, obejmującą dorobek już

Nie ma go w zbiorach biblioteki uni-

mieszkańcy poslugują się nieco inną

też do czytelników ,,Nowego

prziwiązol powroze.

czterech pokoleń twórców piszących

wersyteckiej, być może jakieś śla-

gwarą niż podhalańska. Mimo to po

Kuriera Galicyjskiego", może

gwarą, nadalam jej tytul ,,Góralskie

dy odnajdą się we Wroclawiu. Nie

przeniesieniu się do Poronina, a póź-

ktoś coś wie?)

Tekst ukazal się w antolo-

serce w zielonym listku pieśni", który

wiadomo także co się stalo z samym

niej najprawdopodobniej do Suche-

gii pt. ,,Poezja mlodego Podha-

jest bezpośrednim cytatem z jednego

Janem Mazurem po 1939 roku. Dla-

go przyswoil sobie miejscową gwa-

Oczywiście. Z ogromną niecierpli-

la", wydanej w Krakowie także

z utworów Jana Mazura. Wiem o nim

tego też wybralam się do Lwowa na

rę w stopniu doskonalym. Świadczą

wością czekam na możliwość skorzy-

1937 roku. Cykl ,,Lwowskie tę-

od dawna i od dawna też intryguje

poszukiwania jakichkolwiek śladów

o tym nie tylko jego wiersze, ale także

stania ze zbiorów archiwum miasta

sknice" nie wszedl do wydanego

mnie zarówno jego tajemnicza postać,

po tym utalentowanym poecie. Udalo

ów zachowany list, napisany z wiel-

Lwowa na ul. Podwalnej. Krążylam

już wówczas autorskiego tomi-

jak i nieznany los.

się ustalić, że w grudniu 1939 roku fi-

ką swobodą w najczystszej gwarze

kolo tego budynku jak wilk wokól za-

ku Jana Mazura pt. ,,Z wyskokik

gurowal jeszcze na listach studentów

podhalańskiej. A to już świadczy o jej

grody z jagniętami. Choć to może nie

Proszę przybliżyć naszym czy-

Tater wiaterny sum". Zdaniem

wydzialu filologicznego zarządzane-

glębokim zinternalizowaniu. To zna-

jest najlepsze porównanie. Szukam

telnikom postać Jana Mazu-

Anny Mlekodaj ten cykl po-

go już przez sowietów uniwersyte-

czy, że czul, myślal i może nawet śnil

także możliwości pozyskania infor-

ra, który jest powiązany też ze

chodzi z drugiej, przygotowanej

tu, ale już w 1940 roku ginie po nim

gwarą. W takich okolicznościach nie

macji o wojennych losach Mazura,

Lwowem. W jaki sposób i gdzie

wówczas do druku książki. Być

wszelki ślad. Niestety, ze względu na

ma najmniejszej potrzeby w jakikol-

a może rodziny Jana i Marii Mazurów,

Pani poszukiwala materialy

może miala ona wlaśnie taki ty-

przerwę w dzialalności archiwum

wiek sposób uzasadniać wierność

z archiwum SBU w Kijowie. Będę tak-

o życiu Jana Mazura?

tul ,,Lwowskie tęsknice".

miejskiego na Podwalnej, nie udalo

gwarowemu slowu w poezji. I Jan

że prowadzila poszukiwania w Polsce,