21

nr 24 (460) 31.12.2024­16.01.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Zamek w Buczaczu

Zamki kojarzą się nam

przeważnie z czymś

romantycznym. Wiele

ich jest zwlaszcza na

wschodnich terenach

dawnej Galicji, ich zaś

największą liczbą może

poszczycić się Ziemia

Tarnopolska. Przedstawię

dziś naszym Czytelnikom

dość stary i nieslusznie

nieco zapomniany zamek

w miejscowości Buczacz,

leżącej na zachodnim

MAKIETA BUCZACKIEGO ZAMKU W MUZEUM KRAJOZNAWCZYM.

pograniczu Podola.

AUTOR ROMAN ZACHARIJ, 2004 R.

PETRO HAWRYLYSZYN

W mieście są ruiny zamku, cerkiew

obronna pw. św. Mikolaja z ok. 1610 r., licz-

ne zabytki w stylu barokowym, m.in. ra-

tusz, kościól parafialny, klasztor i cerkiew

bazylianów, cerkiew Opieki (Pokrowy)

NAROŻNIK MURÓW ZAMKOWYCH, 2013 R.

NMP figury przydrożne św. Jana Nepomu-

cena i Niepokalanego Poczęcia Marii Pan-

ny fundacji Mikolaja Bazylego Potockiego.

wojsk tatarsko-tureckie pod dowództwem

lamanego na wapiennej zaprawie. Rzut

Ruiny slynnego buczackiego zamku po-

bejlerbeja Damaszku Ibrahima Paszy, na

ich poziomy tworzyl jajowaty owal, któ-

lożone są w centralnym punkcie miastecz-

przezwisko ,,Szantan". Kolejny wlaściciel

rego przód, na cyplu wzgórza, kończyla

ka na prawym brzegu rzeki Strypy. Swego

Buczacza, Jan Potocki (lub jego syn Stefan

widocznie potężna, pólokrągla baszta, tyl

czasu byly to potężne fortyfikacje, bronią-

Aleksander) odbudowal fortecę, o czym

zaś, od strony dostępnej, a wiele szerszy

ce miasto i okolice przed najazdami. Miejsce

świadczy zapis z 1684 r. Za czasów pa-

zamykal regularny pięciobok ścian z wiel-

pod budowę zamku wybrano idealne ­ na

nowania w Buczaczu Mikolaja Bazylego

ką pólokrąglą basztą od wschodu. Mury

skalistej wyżynie, której strome urwiste

Potockiego w jednej z baszt byl magazyn

tych ścian i baszty grube do 4 m., sięgają

brzegi z trzech stron omywaly wody nie-

prochu.

miejscami jeszcze do wysokości drugiego

wielkiego potoku, doplywu Strypy.

Źródla pisemne z polowy XVIII w.

piętra i mają trzy kondygnacje strzelnic,

WIDOK NA ZAMEK, 2008 R.

Polski historyk Stanislaw Nicieja

wspominają, że fortyfikacje Buczacza

każda dla ognia krzyżowego. Od wnętrza

uważa, że pierwszy ­ drewniany ­ zamek

dowodzila obroną zamku przed wojskami

Mury fortyfikacji sięgaly 4 m grubo-

byly już opuszczone i zaniedbane. W 1772

pod każdą kondygnacją, ślady kamien-

wybudowano w XII w. Natomiast Świa-

Jana Jerzego Radziwilla, wspieranego

ści. Od strony wewnętrznej zachowaly

roku miasteczko przechodzi pod wladzę

nych kroksztynów, na których opieraly

toslaw Hordyński twierdzi, że początki

przez sily Stanislawa Wlodka, który wy-

się kamienne wsporniki- kroksztyny, wy-

Austro-Węgier. W tym czasie zamek bu-

się ganki dla obrońców. Część mieszkalna

zamku sięgają co najmniej XIV w., bowiem

robil sobie prawo intromisji na Buczacz.

korzystywane jako podstawy ganków

czacki ostatecznie popada w ruinę. W XIX

zamku, niewątpliwie piętrowa, zlożona

z tego okresu pochodzą odnalezione pod

Po przekupieniu żolnierzy z zalogi zamek

strzeleckich. Strzelnice przystosowane

w. zamek zaczęto rozbierać na budulec

z szeregu ubikacyj, mieścila się w przodo-

jego murami fragmenty gotyckich kolumn

zostal szybko zdobyty.

byly do prowadzenae ognia krzyżowego.

i jego mury poszly na sprzedaż.

wej części w sąsiedztwie bramy. Świadczą

i kapiteli.

Po przejęciu Buczacza na wlasność

Na górnych piętrach murów wybudowano

Pod koniec XIX w., dzięki inicjatywie

o tem pozostale otwory okien w ścianach

Pisemne notowania o zamku pocho-

okolo 1620 r., Stefan Potocki z malżon-

drewniane galerie bojowe. Legendy mó-

dr Edwarda Krzyżanowskiego, prowadzo-

zewnętrznych, pozbawione wszelkich

dzą z 1373 lub 1379 r. gdy Buczacz nale-

ką Marią Mogilanką wspierali rozbudowę

wią o licznych korytarzach podziemnych,

no na zamku wykopaliska archeologiczne.

ozdób. Obramienia kamienne powydzie-

żal do rodu Buczackich. Wiadomo, że za-

zamku. Wówczas poszerzono jego polu-

dających możliwość wyjścia poza mury

Wydobyto wówczas kulę armatnią o wa-

rane. Gdzieniegdzie resztki jeszcze tynku,

mek powstal na ruinach wcześniejszych

dniową stronę, wystawiono dwie pól-

zamkowe. W XVII w. zamek przetrzy-

dze 200 funtów, 2 kule po 50 funtów, 2

a w narożnikach zachowaly się ślady ka-

umocnień. Michal Awdaniec otrzymal od

okrągle basteje od wschodu i zachodu

mal wiele oblężeń tatarskich, tureckich

kule po 15 funtów (te ostatnie wmurowano

miennych ciosów".

księcia Wladyslawa Opolczyka Buczacz,

(wedlug innych danych ­ od poludnia).

i kozackich, broniąc mieszkańców miasta

w mury kościola Wniebowzięcia NMP pod

Do września 1939 r. wlaścicielami

więc i okolice tego miasta, prawdopodob-

Dzięki tej przebudowie, tzw. ,,angulowej",

(przeważnie Polaków i Żydów). W 1672

tablicą z napisem ,,Z napadów tatarskich".

zamku byli kolejni potomkowie Potoc-

nie w kilku etapach. W latach 1372­1379,

zamek byl podobny do innych podolskich

r. Buczacz oblegaly wojska turecko-ta-

Wśród badaczy zamku byli Aleksander

kich. Ostatni z nich, Artur hrabia Potocki

po uzyskaniu nadania, ufundowal w Bu-

twierdz ­ w Jazlowcu, Brzeżanach, Trem-

tarskie pod dowództwem Mahometa IV.

Czolowski i Bogdan Janusz:

w latach 1930, jako przewodniczący Rady

czaczu kościól parafialny, następnie far-

bowli czy Sydorowie, które umacniano

Wlaściciela zamku w tym czasie nie bylo

,,Sam zamek przedstawial ciężką bu-

powiatu buczackiego, często zapraszal

ny (dzisiaj na jego miejscu jest Kościól

w ten sam sposób. Prawdopodobnie roz-

na miejscu i dowodzenia obroną podjęla

dowę typu średniowiecznego, otoczoną

archeologów i ludność miejską do prac

Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

budowy jego części mieszkalnej dokonali

się jego malżonka, Teresa (lub druga żona,

i bronioną wysokiemi ścianami z ślada-

w podziemiach zamku, ale nic szczególne-

w Buczaczu). Zaś w r. 1393 (?) r. uzyskal

ci sami budowniczy, co na zamku w Zlo-

Urszula z Danilowiczów). Dowiedziawszy

mi wielu przeróbek. Wnętrze zupelnie

go nie udalo się wówczas znaleźć.

zgodę króla Wladyslawa Jagielly na za-

tym Potoku. Wskazuje na to ten sam spo-

się, że obroną zamku kieruje kobieta, na-

zniszczone. Utrzymaly się tylko resztki

Zdaniem Jana Sas-Zubrzyckiego, byly

lożenie miasta Buczacza na niemieckim

sób rekonstrukcji części palacowej w obu

jeźdźcy odstąpili od oblężenia. W 1676

poszczerbionych ścian obwodowych,

dwa zamki w Buczaczu. Ruiny drugiego

prawie magdeburskim. Od nazwy miasta

zamkach.

r. forteca jednak padla pod oblężeniem

zbudowane w polowie XVI w. z kamienia

zamku znajdują się na wzniesieniu 200 m

ta galąź rodu Awdańców przybrala nazwę

na poludniowy zachód od kościola Wnie-

Buczackich.

bowzięcia NMP.

Zamek wielokrotnie byl niszczony,

Polecamy wszystkim chętnym zwie-

następnie odbudowywany. Szczególnie

dzić to urocze miejsce. Do zamku dojść

często dzialo się to w XVI w. w czasie

można ul. Zamkową.

tatarskich, tureckich czy moldawskich

Na podstawie:

najazdów. Wspólczesne ruiny są pozosta-

lościami po wybudowanej w polowie XVI

1. Бучач [Текст] // Мороз В. Замки

w. warowni dzięki wsparciu ówczesnych

і фортеці Тернопілля / В. Мороз. ­

wladców Buczacza ­ Buczackich-Tworow-

Тернопіль: Підручники і посібники. ­

skich herbu Pilawa. W 1580 r. ukończono

2011. ­ С. 16­19.

kolejną przebudowę fortecy. Francuz F.

2. Замок XVII-XVIII ст. м. Бучач

Daleirac, będąc na zamku w 1584 r. tak go

Тернопільської [Текст] // Замки та

opisuje: ,,Wybudowany z kamienia na kilka

фортеці. ­ Київ, 2007. ­ С. 228­231.

wysokich pięter na bardzo grubych i moc-

3. Камʼяна сторожа Бучача [Текст]

nych murach stoi nad miastem na szczycie

// Бурма В. Привиди старих замків

wysokiej góry. Dziedziniec zamkowy, de-

(Тернопільщина) / В. Бурма. ­ Тернопіль,

korowany szeregiem galerii i wieloma in-

2011. ­ С. 189­200.

nymi detalami architektury, kryje w sobie

4. Лещишин А. Бучацька облога

piękną fontannę, bijącą źródlem czystej

1672 року [Текст] / А. Лещишин // Місто.

i chlodnej wody".

­ 2010. ­ 5 трав. ­ С. 13.

Na początku XVII w. buczacki zamek

5. Aleksander Czolowski, Bohdan Ja-

byl jednym z najważniejszych zamków

nusz: Przeszlość i zabytki województwa

Podola w stylu ,,antemurale". Po śmierci

Tarnopolskiego. Tarnopol, 1926, s. 67­70.

męża jego wlaścicielką zostala Zofia Za-

6. Dwa rody podolskie. Miejsce Piasto-

WYGLĄD ZAMKU Z LOTU PTAKA, 2008 R.

miechowska. Na początku 1614 r. osobiście

we, 1932, s. 123.