29

nr 24 (460) 31.12.2024­16.01.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Odmiana pszenicy ,,Wygnanka" na cześć miejscowości Zaturce

Rok 2024 można nazwać

Witalijowi Kusznirowi i Natalii Gatalskiej,

rokiem pamięci wybitnego

inicjatorom utworzenia muzeum. Podstawą

XX-wiecznego agronoma,

ekspozycji staly się kopie rodzinnych zdjęć

urodzonego na Wolyniu,

i dokumentów z rodzinnego archiwum.

Stanislawa Lipińskiego. W tym

Przekazali oni również naczynia i drobne

roku mija 140. rocznica jego

przedmioty użytku codziennego. Syn Jan

urodzin i 70 rocznica jego

z malżonką kilkakrotnie odwiedzali Za-

śmierci. Aby dowiedzieć się

turce. Oprócz muzeum za każdym razem

więcej o tej postaci, jedziemy

odwiedzali kościól św. Trójcy, gdzie do

do niewielkiej miejscowości

dziś pamiętają o dobroczyńcach Lipińskich

­ Zaturce na Wolyniu. Tu

i wspominają ich w swoich modlitwach

mieszkal przez większą część

­ Tę murowaną świątynię wzniesiono

swego życia. Naszą wędrówkę

w XVII w. na miejscu poprzedniej, drew-

zaczynamy od rodzinnego

nianej, wystawionej dla zgromadzenia

majątku Lipińskich, którego

augustianów ­ wyjaśnia ks. Aleksander

pan Stanislaw byl ostatnim

Gamalijczuk, proboszcz kościola. ­ W cza-

wlaścicielem.

sie I wojny światowej kościól znacznie

STANISLAW LIPIŃSKI

ucierpial. Stanislaw Lipiński dolożyl się

do odbudowy kościola. Również rodzina

zawiera malżeństwo z Marią Lipską z miej-

TEKST I ZDJĘCIA

Lipińskich przeznaczyla znaczne koszty

scowości Szkleń z pow. luckiego. Tu też przy-

LUDMILA PRYJMACZUK

na nowe szaty dla cudownego obrazu MB

chodzi na świat ich starszy syn Julian. Po

Muzeum ­ pamiątka

Zaturczańskiej i na pozlocenie koron, któ-

zakończeniu dzialań wojennych Stanislaw

o szlacheckim rodzie

re przez wieki stracily blask.

powraca do rodzinnych Zaturców, ale już bez

Zainteresowanie postacią Wiaczesla-

Jak opowiada dalej ks. Aleksander,

rodziców. Oboje zmarli daleko od rodzinnego

wa Lipińskiego, starszego brata Stanisla-

wladza sowiecka zrobila wszystko, aby

domu. Dzialania wojenne calkowicie znisz-

wa, wybitnego ukraińskiego dzialacza

zniszczyć świątynię ­ umieszczono w ko-

czyly majątek i mloda rodzina zmuszona

państwowego i publicysty z początku XX

ściele magazyn nawozów, a z klasztoru

byla rozpoczynać życie praktycznie od zera.

w. pojawilo się na początku lat 90. XX w.

sowieci pozostawili jedynie ruiny.

­ Stanislaw natychmiast zająl się od-

­ wraz z uzyskaniem niezależności Ukra-

W 1992 r. świątynię zwrócono wier-

budową gospodarstwa ­ kontynuuje Wira.

iny. W maju 1995 r. Wolyński obwodowy

nym i wznowiono nabożeństwa. Dzięki

­ Pierwszą zimę rodzina spędzila w ziemian-

Wydzial Kultury podjąl decyzję, by na ba-

dobroczyńcom zjawila się tu kopia obrazu

ce i dopiero w kolejnym roku udalo sięwy-

zie rodzinnego majątku rodziny Lipińskich

MB Zaturczańskiej. Oryginal obrazu jest

ukończyć dla niej niewielki domek. Makietę

STANISLAW LIPIŃSKI Z RODZINĄ

utworzyć muzeum. Miala to być filia Wo-

obecnie w Polsce w miejscowości Tyratyn

obejścia przygotowali studenci Luckiego

lyńskiego Muzeum Krajoznawczego.

kolo Hrubieszowa, dokąd przed przyj-

Uniwersytetu. Przedstawiono tu rodzinny

Po dlugotrwalym remoncie, w 2011 r.,

ściem sowietów zdążyl wywieść ją ów-

wyhodowane przez agronoma. To takie ga-

­ Do Zaturców Stanislaw Lipiński już

dom, pomieszczenia gospodarcze, spichlerz,

dzięki wsparciu ówczesnego przewodni-

czesny proboszcz. Niestety, mury kościola

tunki pszenicy, jak ,,Wolynianka wczesna",

nigdy nie powrócil ­ wyjaśnia Wira Czop-

suszarnię chmielu, gorzelnię i kuźnię. Odno-

czącego Administracji Obwodowej Borysa

w znacznym stopniu uszkodzily przecho-

,,Zaturecka" oraz ziemniaków ,,Woltman

ko. ­ W Polsce kontynuowal pracę nauko-

wiono natychmiast dzialalność tartaku, bo

Klimczuka, zamysl zostal zrealizowany.

wywane tu nawozy sztuczne, odnowienie

Zaturecki" i ,,Biala Zaturecka" ­ opowiada

deski i belki potrzebne byly do odbudowy

wą. Miedzy innymi z materialu nasiennego

Zgodnie z projektem, muzeum posiada

kościola wymagalo znacznych kosztów,

dalej Wira Czopko. ­ Oprócz roślin Lipiński

zniszczonych domów okolicznej ludności,

wywiezionego z rodzinnej ziemi wyselekcjo-

cztery sale ekspozycyjne, salę wystawową

dlatego prace w świątyni jeszcze trwają.

które też zostaly spalone przez dzialania

zajmuje się również hodowlą krów gatun-

nowal nowe odmiany pszenicy ,,Wygnanka"

i konferencyjną. Ekspozycja przedstawia

Ks. Aleksander opowiedzial, że podczas

ku ,,Polski Czerwony" i hodowlą owiec. Za

i ,,Stylowa". Dalsze prace skoncentrowal na

wojenne. Aby wznowić prace na polach,

środowisko spoleczne, w którym mieszka-

ostatniej przed swoją śmiercią wizytą do

swoje sukcesy selekcjonera i hodowlane

selekcji ziemniaków. Jego droga życiowa

Stanislaw Lipiński zakupil traktor, bowiem

la rodzina szlachciców Lipińskich, ich ży-

Zaturców, Jan Lipiński odwiedzil kościól

w 1932 r. zostal udekorowany najwyż-

skończyla się w 1954 r. w Sopocie. Dwójka

okolo 30% ziemi ornej bylo przecięte oko-

ciorysy, dzialalność kulturalną, polityczną

i zlożyl fundusze na odnowienie świątyni.

szym odznaczenie Rzeczypospolitej ­ Zlo-

z jego dzieci również zostala agronomami.

pami, umocnieniami wojennymi i lejami po

i naukową obu braci. Jedna z sal calkowicie

tym Krzyżem Zaslugi, a jego gospodar-

wybuchach bomb i pocisków.

Można śmialo powiedzieć, że Stanislaw

Sto wycieczek w ciągu roku

poświęcona jest Stanislawowi Lipińskie-

stwo rolnicze ,,Zaturce" w 1938 r. weszlo

Po odbudowie cegielni mlody gospo-

Lipiński byl zalożycielem dynastii agrono-

mu, jego rodzinie, prowadzeniu gospodarki

W ciągu 13 lat dzialalności muzeum ro-

darz zaczyna odbudowywać zabudowania

na listę 50 najbardziej oplacalnych gospo-

mów: jego córka Jadwiga i syn Jan z żoną

i dzialalności selekcyjnej.

dziny Lipińskich obejrzalo je tysiące zwie-

darstw w kraju.

Marią zajmowali się odmianami ziemnia-

gospodarcze i dom rodzinny. Na wszystko

dzających z Ukrainy i zza granicy: naukow-

ków. Kolejne pokolenie Lipińskich ­ wnuk

nie starczalo funduszy, przyszlo mu zacią-

Mieszkal w ziemiance,

Stanislaw ­ protoplasta

ców, uczestników konferencji naukowych

Andrzej z żoną i córką wyselekcjonowali

gać kredyty w bankach i towarzystwach

aby odrodzić gospodarstwo

dynastii uczonych

czy grup turystycznych. Jedni bardziej

nowe odmiany traw gazonowych.

kredytowych. W 1929 r. malżonkowie

z ruin

zainteresowani są dzialalnością politycz-

nareszcie przenieśli się do odbudowanego

Plany uczonego-agronoma przekreślila

Fundacja na kościól ­

ną Wiaczeslawa Lipińskiego, a innych

­ Urodzil się 9 (21 listopada) 1884 r.,

dworku. Zgodnie z opisem gospodarstwa,

II wojna światowa. W 1939 r., gdy Czerwo-

od ojca i syna

­ szczególnie rolników ­ interesowala se-

studiowal w Kijowskim męskim gimna-

odbudowa majątku kosztowala 250 tys.

na Armia przekroczyla Zbrucz, Stanislaw

Jak twierdzi pani Czopko, to wlaśnie

lekcyjna spuścizna jego brata Stanislawa.

zjum nr 1, a po jego ukończeniu ­ na wy-

zlotych.

Lipiński pożegnal groby najbliższych ­ bra-

potomkowie Stanislawa Lipińskiego pomo-

To wlaśnie w Zaturcach po II wojnie świa-

dziale rolniczym Kijowskiego Uniwersyte-

ta Wiaczeslawa, żony i maleńkiego syna ­

Zloty Krzyż Zaslugi

gli stworzyć ekspozycję muzeum. Potom-

towej zalożona zostala Wolyńska rolnicza

tu im. Św. Wlodzimierza ­ opowiada Wira

i wspólnie z pięciorgiem dzieci opuścil Zatur-

za dzialalność selekcyjną

ków Stanislawa i Wiaczeslawa Lipińskiego

stacja badawcza.

Czopko, dyrektor muzeum. ­ Dalszą naukę

ce. Udalo mu się wywieżć do Polski rodowe

udalo się odszukać dzięki krajoznawcom

Niestety epidemia covid19 i wybuch

kontynuowal w Lipsku, gdzie w 1910 r.

Równolegle z odbudowa gospodarki

archiwum i garść nasiennego materialu.

wojny mialy znaczny wplyw na dzialal-

uzyskal stopień doktora filozofii z agrono-

i rodzinnego gniazda Stanislaw Lipiński

ność muzeum w Zaturcach. Jednak, już

mii. Po zakończeniu nauki Stanislaw Lipiń-

zająl się aktywnie dzialalności nauko-

w tym roku ­ jak twierdzi dyrektor ­ pla-

ski powraca do Zaturców i tu gospodarzy

wą. Pracuje nad hodowlą nowych odmian

cówkę odwiedzilo już ponad sto wycie-

ze swym ojcem Kazimierzem do wybuchu

pszenicy i ziemniaków. W 1928 r. w Lucku

czek. Byla tu również grupa uczestników

I wojny światowej.

przebiegala Wolyńska Wystawa Przemy-

polsko-ukraińskich ,,Szkoleń pojednania",

Dzięki swemu fundamentalnemu wy-

slowa, zaś Stanislaw Lipiński byl wśród jej

przebiegających w Integracyjnym Cen-

ksztalceniu, stanąl na czele komisji, mają-

organizatorów i uczestników. Na Wystawie

trum w miejscowości Zamlynie.

cej na celu perspektywy poprawy hodowli

agronom prezentuje wlasne odnowione go-

­ Po raz pierwszy bylem w Zaturcach

krów, przy radzie Towarzystwa rolniczego

spodarstwo. Rok później rejestruje na jego

przed otwarciem muzeum ­ dzieli się wspo-

we Wlodzimierzu.

podstawie gospodarstwo nasiennicze.

mnieniami uczestnik spotkania Anatol Kur-

W czasie I wojny światowej rodzina Li-

­ Dyplom rejestracyjny zawiera wy-

nosow, ekspert stosunków polsko-ukraiń-

pińskich chroni się w Kijowie. Tu Stanislaw

kaz nazw odmian ziemniaków i pszenicy,

skich. ­ Z kolegami dowiedzieliśmy się, że

przetrwal tam majątek Lipińskich i przyje-

chaliśmy zimą, aby zobaczy co z niego zo-

stalo. Mieliśmy szczęście, że spotkaliśmy

miejscowego historyka Witalija Kusznira,

który pokazal nam ruiny dworku i opowie-

dzial jego historię. A już w następnym roku

przeczytalem, że na odnowienie dworku

przeznaczone zostaly fundusze państwo-

we. Bardzo dobrze, że muzeum posiada wla-

sne pomieszczenie i rozwija się. Wymaga

jednak stalego wsparcia. Dlatego, uważam,

że potrzebny jest tu program państwowy

na poziomie Ministerstwa kultury Ukrainy.

Potrzebne jest też opracowanie audio prze-

wodnika po ukraińsku i w językach obcych,

KOŚCIÓL W ZATURCACH

MUZEUM

przynamniej po polsku.