12

nr 1 (461) 17­30.01.2025

Wydarzenia

www.kuriergalicyjski.com

Polsko-ukraińskie prace konserwatorskie

na terenie Lwowa w 2024 roku  (cz. 3)

O realizacji planów ratowania

Hanulak powiedziala na temat pierwszego

Na obrzeżu kopuly postacie ludzi różnych

cennych zabytków wspólnej

zapoznania się z problemem: ­ Jest to pra-

stanów (szlachta, mieszczanie), którzy

polsko-ukraińskiej historii

ca ratunkowo-konserwatorska. Dzialania

modlą się i sluchają anielskiego śpiewu. Na

i kultury na terenie Lwowa

mają na celu dokladne rozpoznanie kon-

filarach, które podtrzymują kopulę, nama-

i Ziemi Lwowskiej pisaliśmy

serwatorskie elementów wystroju malar-

lowano muszlę w otoczeniu kwiatów i na-

w ,,Nowym Kurierze

skiego kościola, w tym wykonanie inter-

pisy (wiersze poświęcone cudom św. Jana

Galicyjskim" (nr 22 i 23).

dyscyplinarnych badań konserwatorskich

z Dukli). Napisy udalo się odczytać, odno-

Jednak prace konserwatorskie

wraz z odpowiednią inwentaryzacją kon-

wić i uzupelnić brakujące miejsca. Między

przez caly sezon trwają na

serwatorską (skaning laserowy wnętrza,

innymi, jeden z wierszy świadczy, że w tym

wielu obiektach i o kolejnych

pomiar fotograficzny malowidel i opraco-

miejscu wierni często podczas modlów sly-

z nich rozmawiamy z Aleksym

wanie ortofotomap oraz sporządzenie do-

szeli śpiewy anielskie.

Lozińskim, koordynatorem

kumentacji rysunkowej i fotograficznej).

Nasze poprzednie publikację w ,,Nowym

projektów warszawskiego

Przygotowana zostanie także ekspertyza

Kurierze Galicyjskim" o pracach konserwa-

Narodowego Instytutu

historyczno-artystyczna.

torskich przy studni św. Jana z Dukli zain-

Polskiego Dziedzictwa za

Lesia Hanulak w 2024 roku razem z gru-

teresowaly licznych milośników lwowskich

Granicą ,,Polonika" oraz

pą konserwatorów pracowala przy konser-

zabytków i krajoznawców. Dlatego na za-

konserwatorkami dziel

wacji polichromii w prezbiterium kościola

kończenie artykulu podajemy krótką infor-

sztuki Lesią Hanulak i Ireną

oo. jezuitów. O problemach związanych

mację historyczną o rotundzie nad studnią

Dutkiewicz.

z konserwacją polichromii w prezbiterium

świętego. Otóż wedlug prof. Andrzeja Be-

i konserwacją oltarza glównego prof. Pa-

tleja, rotunda nad studnią św. Jana z Dukli

wel Boliński powiedzial: ­ Przy konserwa-

zostala zbudowana w latach 1748­1755.

TEKST I ZDJĘCIA

MALOWIDLA W KOPULE ROTUNDY

cji struktury oltarza glównego jest jeszcze

Murowana z bloków kamienia (piaskowca)

JURIJ SMIRNOW

jeden bardzo poważny problem. Mianowi-

na rzucie zbliżonym do okręgu. ,,Cztery sze-

Aleksy Loziński przypomina, że wszyst-

cie, obok oltarza w prezbiterium są partie

sklada się z kwalifikowanych fachowców.

gorszy byl stan farby, która odpadala od

rokie prostokątne filary podtrzymują kopulę

kie wspólne prace konserwatorskie są fi-

fresków, które też trzeba poddać konser-

Mianowicie, przy realizacji projektu praco-

tynku, zaś tynk odpadal od cegly. Trzeba

o dzwonowatym ksztalcie. Pomiędzy filara-

nansowane ze środków polskiego Minister-

wacji. Technologicznie jest wskazane, żeby

wali przez wszystkie lata Dorota Miściuk-

mi ­ arkady z profilowanymi archiwoltami.

bylo stabilizować fresk, również tynk.

stwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

obydwie prace prowadzić równolegle, czyli

-Jędrzejczyk, Irena Dutkiewicz, Arkadiusz

Dzialania konserwatorskie obejmowaly

Od zewnątrz filary zdobią zdwojone pilastry

(MKiDN) i nadzorowane przez specjalistów

konserwację struktury oltarza i snycer-

Lemieszek, Lukasz Żywicki, Wolodymyr

m.in. oczyszczenie, dezynfekcję, odsalanie,

z kapitelami utworzonymi z motywów roca-

warszawskiego Instytutu ,,Polonika". Więk-

ki trzeba prowadzić w tym samym czasie

Oleszczuk, Taras Oleszczuk, Oleksij Szkra-

podklejanie farby. Używaliśmy materialów

ille, wspierającymi wylamane belkowanie.

szość prac konserwatorskich prowadzono

jak i konserwację polichromii. Malowidla

ba, Wasyl Karaczko, Witalij Kos, Iwan Kos,

tylko i wylącznie naturalnych, żadnej syn-

Kopula kryta blaszaną luską w ukladzie

przez kilku lat, są to projekty wymagające

nawet trzeba skończyć wcześniej i wtedy

Nazar Maca, Stepan Janiw, Ostap Kopecz-

tetyki. Malowidlo w kopule jest typowym

rombowym, zwieńczona postumentem

znacznego wysilku fachowego i inwestycji

przystąpić do montażu odnowionych ele-

ko, Walery Kolybaba. Wlaśnie Irena Dut-

z rzeźbą św. Jana z Dukli. U podstawy czaszy

freskiem, pochodzi najpóźniej z polowy XIX

finansowych. Wśród tych prac są dlugolet-

mentów snycerki. Prace przy polichromii

kiewicz i Walery Kolybaba pracowali przy

kopuly nad filarami kamienne wazony, zdo-

wieku, lecz nam nie udalo się ustalić nazwi-

nie projekty ratowania cennej polichromii,

będą również etapowe, nie na jeden rok.

konserwacji malowidel freskowych w ko-

ska autora. Podczas prac konserwatorskich

bione motywami rocaille. W czaszy kopuly

konserwacji oltarza wielkiego i innych dziel

Wykonanie wszystkich prac równolegle

pule rotundy i na filarach. Byly to niezwykle

okazalo się, że malowidlo bylo wcześniej

malowidlo". Na filarach znajdują się wiersze,

sztuki w dawnym kościele oo. jezuitów pw.

wymaga też dodatkowego finansowania,

skomplikowane prace z powodu stanu tych

poddawane restauracji, możliwie w latach

które po raz pierwszy w 1853 roku spisal

św. Apostolów Piotra i Pawla (obecnie cer-

zaś koszt prac jest znaczny. W sprawie fi-

malowidel, bardzo zniszczonych, zakopco-

30. XX wieku. Nie zważając na tak tragiczny

i opublikowal Felicjan Lobeski. Oto fragment

kiew garnizonowa UGKC).

nansowania wiele pomaga warszawski In-

nych (za czasów sowieckich barbarzyńcy

stan malowidla, sprawdziliśmy, że pierwot-

jego opisu: ,,Do calości nareszcie kościola,

Prace prowadzi doświadczony zespól

stytut ,,Polonika", z którym nawiązaliśmy

nie jeden raz palili w rotundzie śmieci), prze-

czyli jego obwodu, należy studnia z uzdra-

ny, oryginalny fresk z XIX wieku w znacznej

ukraińsko-polskich konserwatorów pod

bardzo dobrą wspólpracę". Lesia Hanulak

siąkniętych wilgocią.

wiającą wedlug tradycji wodą, znajdująca

mierze się zachowal, ubytki warstwy ma-

kierownictwem Pawla Bolińskiego, pro-

dodala: ­ W prezbiterium odnawiamy po-

O pracach przy malowidlach opowiada

larskiej byly nieznaczne. Malowidlo przed-

się na poludniowej stronie kościola w dzie-

fesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięk-

lichromię ścienną oraz dekorację pilastrów.

Irena Dutkiewicz: ­ Prace przy odnowie-

stawia moment przeniesienia trumny świę-

dzińcu klasztornym na tym miejscu, gdzie

nych im. Jana Matejki. W 2024 roku prof.

Powstala ona pod kierunkiem Sebastiana

niu malowidla w kopule rotundy św. Jana

tego Jana z Dukli przez dwóch aniolów. Nad

niegdyś zwloki św. Jana z Dukli spoczywa-

Boliński ze swoimi wspólpracownikami

Ecksteina. Wcześniej odnowiliśmy sklepie-

z Dukli rozpoczęliśmy na wiosnę 2023 roku,

ly. Świętobliwy bowiem ten mąż wstąpiw-

tą grupą, w centrum kopuly, autor usytu-

rozpocząl realizację ambitnego projektu

nie prezbiterium, nawy glównej i choru mu-

lecz przygotowania trwaly znacznie wcze-

owal postać Jezusa Chrystusa w zlotym tle

szy do tego klasztoru, tutaj w roku 1483

konserwacji polichromii ściennej we lwow-

zycznego. Glównym celem konserwacji jest

śniej. Jeszcze przed wojną prowadziliśmy

wśród chmur i w otoczeniu aniolków. Jezus

żywota dokonal i na tymże miejscu jako na

skim kościele karmelitów bosych pw. św.

wzmocnienie stanu technicznego baroko-

badania stanu malowidla, także badania

Chrystus blogoslawiąc zwloki świętego

cmentarzu kościelnym pochowany zostal.

Michala Archaniola.

wej XVIII-wiecznej polichromii i jej ponowna

laboratoryjne próbek farb i gruntów, kwe-

Które to zwloki 37 lat w grobie leżaly, po-

Jana z Dukli, przyjmuje na niebiosa jego du-

Kościól i klasztor zbudowano w XVII

ekspozycja.

rendę archiwalną. Wykonano też niezbęd-

czem za pozwoleniem papieża Innocentego

szę. Na fresku autor podkreślil ów moment

wieku na tzw. ,,Górze Goluszowskiej" obok

Omawiając inne wspólne polsko-ukra-

ną dokumentację konserwatorską. Prace

i namalowal zwloki świętego w trumnie,

VIII z uszanowaniem podjęte przez ks. Jana

obronnych walów i murów średniowiecz-

ińskie prace konserwatorskie, Aleksy

konserwatorskie prowadziliśmy we dwójkę

Dymitra Solikowskiego, arcybiskupa lwow-

zaś nad nimi jeszcze jedną postać świętego,

nego Lwowa. W 1948 roku prof. Tadeusz

Loziński, koordynator projektów war-

z konserwatorem Walerym Kolibabą. Malo-

skiego, naprzód do kościola przeniesione,

która jak gdyby oddziela się od pierwszej

Mańkowski, znany lwowski historyk

szawskiego Instytutu ,,Polonika", powie-

widlo znajdowalo się w bardzo zlym stanie,

czyli duszę św. Jana z Dukli, ulatującą do

a następnie do wielkiego oltarza ustawione

sztuki, wyrazil przypuszczenie, że świą-

dzial, że po trzech latach prac zakończo-

bylo cale czarne od brudu i kopcia. Jeszcze

zostaly. Studnię tę otaczają cztery kamien-

Jezusa. Niezwykle oryginalne malowidlo.

tynia zostala ozdobiona monumentalnymi

no konserwację zabytkowej rotundy nad

ne filary, nakryte miedzianym kopulastym

barokowymi kompozycjami freskowymi

studnią św. Jana z Dukli obok kościola oo.

dachem, na którego szczycie na osobnym

w latach 1731­1732, zaś autorem mial

bernardynów pw. św. Andrzeja Apostola.

postumencie znajduje się wyzlocona statua

być slynny malarz wloski Giuseppe Carlo

Prace konserwatorskie prowadzila grupa

klęczącego św. Jana z Dukli. Wewnątrz zaś

Pedretti, wraz ze swoim uczniem ­ lwow-

polskich i ukraińskich konserwatorów pod

na sklepieniu wyobrażenie al fresco trum-

skim zakonnikiem Benedyktem Mazurkie-

kierownictwem mgr Pawla Jędrzejczyka,

ny ze zwlokami tegoż świętego, strzeżone

wiczem. Wspólczesny polski autor prof.

prezesa zarządu warszawskiej firmy ,,Za-

przez dwóch aniolów i następujące liczbowe

Andrzej Betlej nie akceptuje tej atrybucji,

bytki, konserwacja, remonty" (ZKR). Wla-

wiersze dość pięknej kompozycji, rozdzie-

więc pytanie o autorstwo i czas powstania

śnie jego firma wygrala przetarg na reno-

lone na wszystkie cztery kolumny: Jezus

polichromii pozostaje otwarte.

wację zabytkowej studni i przez wszystkie

Chrystus wyrzekl te slowa: ,,trwać muszą

A. Betlej pisze: ,,wydaje się, że zarów-

lata prowadzila skomplikowane prace

na wieki, kto we mnie wierzy, wód żywych

no atrybucję na rzecz Pedrettiego, jak

konserwatorskie takie jak odwodnienie

wyjdą z niego rzeki". II. Stąd w Janie z Dukli

i datowanie na lata trzydzieste fresków

fundamentów, oczyszczenie i konserwacja

nikt lask źródla nie przybierze, w nich życie,

w kościele karmelitańskim należy odrzu-

elementów struktury rotundy, wykona-

zdrowie, każdy w żywej czerpie wierze. III.

cić". W latach 1867­1870 w kościele prowa-

nych z bloków piaskowca, konserwacja

To miejsce pierwej bylo Jana z Dukli grobem,

dzono prace restauracyjne i wtedy malarz

i pozlocenie figury świętego Jana z Dukli

teraz jest wielu życiem, nowych lask sposo-

Leonard Zacharski w większości przema-

na szczycie kopuly rotundy, konserwacja

bem. IV. Calym się sercem wylal dla ludzkiej

lowal dekorację malarską. Kolejne prace

malowidel freskowych w kopule i innych.

wygody Jan Duklan, kiedy z grobu toczy

konserwatorskie mialy miejsce w 1938

Kopulę pokryto blachą miedzianą. Rów-

żywe wody. V. Dlugo przed ludzkim Jana tail

roku, kiedy ,,nieznany z imienia Cieślik pod

nież uporządkowano otoczenie rotundy,

grób widokiem, pozbywszy skarbu, placze

kierunkiem Jerzego Janisza, odnowil freski

ulożono na nowo kostkę, usunięto stare

rzęsistym potokiem. VI. Zawsze Jan z laską,

na filarach międzynawowych". W latach

drzewa i wysadzono nowe drzewa i krza-

choć mu śmierć zawarla oczy, serce czule

osiemdziesiątych XX wieku podjęto wstęp-

ki. Wszystkie prace prowadzono wedlug

na pomoc, żywe zdroje toczy. VII. Wdzię-

ne prace restauracyjne dekoracji malar-

projektu, który powstal w firmie ZKR, zaś

ków anielskich nieraz tu slyszane pienie, nie

skiej, odslaniając między innym fragmenty

cale przedsięwzięcie finansuje i nadzoruje

dziw, że z grobu skacze wód żywych stru-

wcześniejszych malowidel.

warszawski Instytut ,,Polonika" we wspól-

mienie. VIII. Ze szczególną tą laską poświę-

W każdym bądź razie przed zespolem

pracy z Zarządem Ochrony Środowiska

cone wody, niebieskie światla daly widome

konserwatorów na czele z prof. Pawlem

Historycznego lwowskiej Rady Miejskiej.

dowody. IX. Stan wszelki i wiek każdy, plci

Bolińskim stoi bardzo skomplikowane

Polsko-ukraiński zespól konserwato-

różnej osoby, tu mają z mocną wiarą pomoc

ROTUNDA ŚW. JANA Z DUKLI

zadanie. Jedna z konserwatorek Lesia

rów pod kierownictwem Pawla Jędrzejczyka

na choroby".