11

nr 2 (462) 31.01.­13.02.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Groby powstańców styczniowych

na Cmentarzu Lyczakowskim  (cz. 1)

Liczne groby powstańców

Badeni, marszalek Sejmu Gali-

styczniowych rozsiane są na

cyjskiego. Biskup W. Bandurski

terenie calego Cmentarza

przemawial do zebranych jak

Lyczakowskiego. Na ,,Górce

zawsze niezwykle emocjonal-

powstańców 1863/1864 r."

nie: ,,W epoce przygnębienia,

pochowano 230 weteranów

w epoce, stojącej w lunie poża-

powstania, zaś w innych

rów, kurzawie krwi, w epoce

kwaterach cmentarza

męczeństwa, ofiar, stawiono na

znajduje się jeszcze 435

ziemi naszej, na cmentarzach,

grobów, wśród nich

dębowe wysokie krzyże z cier-

groby trzech generalów

niową koroną. Krzyże te już dziś

wojsk powstańczych,

poczernialy. Dziś stajemy u po-

mianowicie Antoniego

mnika, który przypominać nam

Jeziorańskiego (1831­1883),

ma tę epokę. Stajemy przed po-

Michala Heydenreich-

mnikiem wzniesionym na cześć

Kruka (1831­1886) i Józefa

tych, co padli w walce o niepod-

Śmiechowskiego (1798­1875).

leglość naszej Ojczyzny, tych

Wlaśnie ci generalowie,

co na Syberii na wygnaniu, na

również pulkownik Karol

tulaczce, w kazamatach ofiarą

Kalita-Rębajlo, czlonkowie

swego życia stwierdzili milość

Rządu Narodowego Bronislaw

Ojczyzny. Stajemy przed pomni-

Szwarce i Józef Janowski,

kiem tych, których imiona nie

jak napisal Aleksander

są zapisane na kartach historii,

Medyński, ,,przewodzą na

ale w sercach-księgach żyją-

tym cmentarzu tlumnej

cych w każdej epoce, w każdym

POMNIK SZYMONA WIZUNASA SZYDLOWSKIEGO

szarej rzeszy żolnierskiej

wieku... Radbym by na tym po-

z roku 1863/4".

symbolizuje wszystkich pole-

mniku wyryte byly i te slowa:

wszyscy, którym droga jest na-

odslonięto 4 lipca 1909 roku, zaś

glych i straconych bojowników

,,Tobie wrogu na postrach, to-

w ówczesnych relacjach praso-

sza przeszlość". Zbiórkę uczest-

powstania styczniowego.

bie przechodniu na wzór"... Nie

wych, a później w książce Stani-

ników wyznaczono pod po-

JURIJ SMIRNOW

N

Przy odslonięciu pomnika

z cierniową koroną ten pomnik,

mnikiem Adama Mickiewicza

slawa Slawomira Nicieji ,,Cmen-

a tak zwanym ,,drugim

przy licznym udziale publicz-

ale z chorążym, co trzyma sztan-

w centrum miasta. Stąd po-

tarz Lyczakowski we Lwowie"

rondzie" obok pomnika

ności przemawiali m.in.: wybit-

dar, do boju prowadzi, do pracy,

chód wśród szpalerów ludności

zostal przypisany dlutu Alek-

Juliana Konstantego Or-

ny patriota biskup Wladyslaw

wytrwalości, budzenia ducha.

sandra Zagórskiego. Jednak Za-

i przy dźwiękach kapeli ruszyl

dona, ku pamięci powstańców

Bandurski i prezydent Lwowa

Powstali mściciele aby budzić

górski faktycznie wykonal tylko

na Cmentarz Lyczakowski. Na

styczniowych byly ustawio-

Stanislaw Ciuchciński. Pomnik

i zapalać ducha. To posiew krwi

czele pochodu odzial konnego

podstawę pomnika oraz zreali-

ne trzy potężne dębowe krzy-

przedstawia Szymona Wizuna-

63 roku. Do przeszlości nam iść

,,Sokolu Macierzy", dalej piesze

zowal w kamieniu gipsowy mo-

że pamiątkowe. Tak oto pisal

sa Szydlowskiego w chlopskiej

i wzór brać... Ten pomnik tobie

drużyny ,,Sokola" ze sztandara-

del Józefa Chmielińskiego".

o nich krajoznawca lwowski

siermiędze, trzymającego hi-

przechodniu na wzór. Mlodzie-

Od samego początku spo-

mi, za nimi reprezentacja miasta

Aleksandr Medyński w ,,Ilu-

storyczną chorągiew z obrazem

ży na wzór. Te grobowce wolają

leczeństwo odbieralo pomnik

na czele z prezydentem Stani-

strowanym przewodniku po

Matki Boskiej otoczonym her-

do mlodzieży: naprzód iść, wciąż

jako wyraz holdu dla wszyst-

slawem Ciuchcińskim, ,,wete-

Cmentarzu  Lyczakowskim"

bami Polski, Litwy i Rusi (Orzel,

iść, nigdy wstecz, a na redutach

rani powstania z poszarpanym

kich powstańców pochowanych

(Lwów ­ 1937 r.): ,,Na obwodzie

Pogoń i Archaniol). Postać Szy-

stać". Przedstawiciel uczestni-

od kul sztandarem", delegacje

na Cmentarzu Lyczakowskim.

ronda widnieją trzy ogrom-

mona Wizunasa Szydlowskiego

ków powstania dr Bronislaw

cechów i stowarzyszeń, mię-

Uroczystości poświęcenia i od-

ne dębowe krzyże ­ dwa po

umieszczono na wysokim ka-

Dulęba przekazal pomnik pod

slonięcia pomnika, w których

dzy innymi ,,Gwiazdy" i ,,Skaly",

stronie prawej, jeden po lewej.

miennym cokole, w który wmu-

opiekę spoleczeństwa polskie-

bralo udzial cale miasto, mialy

ochotnicza drużyna strażacka,

Z prawej pierwszy od obelisku

rowano dwie granitowe tablice

go i reprezentacji miasta, w na-

charakter niezwykle podnio-

mlodzież szkolna. Tlum ludzi

Ordona wielki krzyż poświę-

pamiątkowe. Na jednej z nich

dzieji, że otoczą pomnik należną

wypelnil cmentarzyk powstań-

sly, patriotyczny. Wydarzenia

cony ,,Pamięci pomordowa-

napis-sentencja: ,,Z prochów

opieką, i pomnik i cmentarzy-

czy, stoki wzgórza i strome dro-

te tak opisuje ,,Kurier Lwowski"

nych za wiarę Braci w dniu 21

naszych powstaną mściciele".

sko powstańców. Wyrazil pew-

z dnia 5 lipca 1909 roku: ,,Od-

żyny prowadzące na szczyt.

listopada 1893 roku w Krożach

Historyczny sztandar Ziemi

ność, że odbywać się będą piel-

slonięcie i poświęcenie pomni-

Odegrano hymn narodowy, zaś

na Litwie". U stóp krzyża plyta

Witebskiej Szymon Wizunas

grzymki pod ten pomnik i do

biskup Wladyslaw Bandur-

ka roku 1863 bylo manifestacją

z odpowiednim napisem i ar-

Szydlowski pod koniec życia

tych grobów. Prezydent miasta

narodową, holdem dla wielkich

ski pomodlil się, poświęcil po-

tystycznie wykonany dużych

podarowal ,,Towarzystwu Wza-

Stanislaw Ciuchciński odbie-

mnik i przemówil do zebranych.

bohaterów ostatniej walki z cie-

rozmiarów wieniec cierniowy

jemnej Pomocy Uczestników

rając pomnik, zapewnil, że rada

mięzcami. Przybyli hold zlożyć

Obok niego stal hrabia Stanislaw

z metalu. Drugi krzyż po prawej

Powstania Polskiego z roku

miejska czci wszystkie pamiąt-

stronie poświęcony jest ,,Uni-

1863/1864", które czcilo go jak

ki narodowe, Tym większą czcią

tom pomordowanym przez Mo-

relikwię. W 1923 roku chorą-

otoczy i ten pomnik, wzniesio-

skwę". Po przeciwleglej stro-

giew zostala uroczyście prze-

ny ku pamięci tych, co haslem

nie wysoki krzyż dębowy nosi

kazana Korpusowi Kadetów nr

za naszą i waszą wolność poszli

w górze na tarczy napis: | ,,1863

1 we Lwowie.

w bój. Powiedzial: ,,Przyrzekam

rok", poświęcony zatem pa-

Przez lata projekt i wykonanie

więc w imieniu swojem i moich

mięci Uczestników powstania

pomnika przypisywano Alek-

następców, że będziemy opie-

styczniowego".

sandrowi Zagórskiemu, wla-

kować się tym pomnikiem". Na

Postacią bardzo we Lwowie

ścicielowi znanej firmy kamie-

zakończenie uroczystości chór

popularną, jak również tajem-

niarskiej. Jednak wspólczesny

,,Echo" odśpiewal piękny utwór

niczą (,,postać spowita mglą

lwowski profesor Jurij Biriulow

,,Pogrzeb Kościuszki", zaś pu-

tajemnicy") byl weteran po-

ustalil, że projekt pomnika wy-

bliczność jedną zwrotkę pieśni

wstania styczniowego Szymon

konal rzeźbiarz lwowski Józef

,,Boże, coś Polskę".

Wizunas Szydlowski, który

Chmieliński (1862­1941), uczeń

,,Kurier Lwowski" przypo-

otrzymal imię" chorążego Zie-

Leonarda Marconiego i Antonie-

mnial, że pomnik stanąl ofiar-

mi Witebskiej". W powstaniu

go Popiela. W swojej monografii

nością czlonków Towarzystwa

styczniowym walczyl z histo-

rzeźby lwowskiej profesor m.in.

Wzajemnej Pomocy Uczestni-

ryczną chorągwią Ziemi Wi-

pisze: ,,Józef Chmieliński wy-

ków Powstania Polskiego z roku

tebskiej, którą wyniósl z ko-

konal realistyczny, o dokladnie

1863/1864. Wśród ofiarodaw-

ściola w Surażu i nie rozstawal

oddanych szczególach gipsowy

ców wymieniono nazwiska

się z nią do końca życia. Zmarl

model posągu Szymona Wizuna-

Karola Lewakowskiego, byle-

we Lwowie w 1906 roku, zaś 4

sa Szydlowskiego, który następ-

go posla m. Lwowa, Józefa Wi-

lipca 1909 roku na jego grobie na

nie zostal wykuty w kamieniu

slockiego, aptekarza, Felicji hr.

,,Górce powstańców 1863/1864

w pracowni Aleksandra Zagór-

Skarbek i innych. Z wielkim

r." uroczyście odslonięto po-

skiego i ustawiony na piedestale

entuzjazmem udzielal się przy

mnik, usytuowany w najwyż-

w ksztalcie imitowanych zlomów

budowie  pomnika  pulkow-

szym punkcie Cmentarza Ly-

skalnych. Pomnik poświęcono 1

nik wojsk powstańczych Józef

czakowskiego, który niejako

listopada 1908 roku i uroczyście

Nieczuja-Miniewski.

RYSUNEK POMNIKA SZYMONA WIZUNASA SZYDLOWSKIEGO