17

nr 2 (462) 31.01.­13.02.2025

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

inna na terenie bylych Kresów Poludnio-

dopiero 19 stycznia 1999 roku. Pamiętam,

w Krakowie 2006 roku. Wcześniej relacje

z tych wydarzeń, ale także innych dotyczą-

wo-Wschodnich nie doczekala się tak rze-

że wówczas wyruszaliśmy z Przemyśla za

wschodnią granicę bardzo niepewni jak to

cych Kresów, wlaśnie jako listy, wysylal

telnych i tak bardzo wnikliwych badań jak

Rumno. Praca ta, trwająca kilka dziesiąt-

się wszystko na miejscu potoczy, jaki bę-

do rodzin przesiedleńców zamieszkalych

dzie final tych uroczystości.

glównie na Śląsku. Między innymi w ten

ków lat, budzi szczególny podziw i wielki

szacunek. Świadczy bowiem o tym, że dla

Na zawsze we wdzięcznej pamięci

sposób nawiązywal z nimi bliskie relacje. Po

nas są ważni nie tylko ludzie wybitni, slaw-

zachowam bliską obecność ks. Tadeusza

2000 roku na moją prośbę, jako ówczesne-

ni, uczeni i politycy, święci, hetmani i arcy-

Patera i jego modlitewną opiekę na zaini-

go dyrektora Muzeum Narodowego Ziemi

biskupi. Ale też chlopi polscy uprawiający

Przemyskiej ksiądz Tadeusz Pater pozyskal

cjowanych i wspólorganizowanych prze-

ze mnie w latach 90. wydarzeniach kul-

i zgromadzil unikalną kolekcję liczącą okolo

przez setki lat swą ojcowiznę, wszyscy inni

turalnych o dużym wówczas znaczeniu:

dwu tysięcy obiektów, glównie o charakte-

zwykli zjadacze chleba z Kresów.

rze etnograficznym, z miejscowości Rumno

Za swą wybitną dzialalność ks. Tade-

Festiwalach Kultury Polskiej we Lwowie,

usz Pater w 2017 roku zostal odznaczony

Dniach Zbigniewa Herberta we Lwowie,

i okolic. Następnie przekazal ją do zbiorów

Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia

Dniach Franciszka Karpińskiego na Poku-

muzeum. Aktowi darowizny towarzyszyla

ciu i w Iwano-Frankiwsku (Stanislawowie)

okolicznościowa wystawa ciesząca się dużą

Polski nadanym przez prezydenta PR An-

drzeja Dudę. Posiadal także Odznakę Ho-

i wielu innych. Ta jego obecność zaowoco-

frekwencją zwiedzających.

Dzialania dokumentacyjne ks. Tade-

norową Sybiraka.

wala, również szczególowym opisem tych

Cześć Jego Pamięci! Wieczny odpoczy-

wydarzeń w jego książce ,,Listy o Kre-

usza Patera koncentrowaly się glównie

na jednej miejscowości, ale chyba żadna

nek racz Mu dać Panie!

sach Poludniowo-Wschodnich", wydanej

Lusterko, lustereczko, powiedz przecie, w jakim języku śpiewają?

O tym, kto będzie

nowego mikrojęzyka.

6 stycznia 2005 r. o mniejszościach na-

gwary bialoruskie. Zainteresowanych

i polski (kolejność wedlug strony).

reprezentowal Polskę

Nie sposób też zauważyć,

rodowych i etnicznych oraz o języku re-

dokladnym przebiegiem tej granicy

W kontekście tego, co wiemy o ge-

gionalnym (Dz.U.2017.0.823).

że na obszarze między

w tegorocznym konkursie

odsylam do opracowań lingwistycz-

nezie podlaskiego mikrojęzyka lite-

Z kolei terminu mikrojęzyk (ukr.

nych, przede wszystkim do prac prof.

rackiego, dobór języków przekladów

Narwią na pólnocy

Eurowizji, dowiemy się

мікромова) używa się w bada-

Michala Sajewicza z UMCS. Gwary te

wydaje się ­ jak sądzę ­ zmanipulo-

a Bugiem na poludniu

14 lutego, gdy odbędzie

nazywa się potocznie mową chachlac-

wany, tj. brakuje tu tekstu ,,Lusterka"

niach slawistycznych mniej więcej

odradza się (rodzi się)

się Wielki Final

ką bądź językiem chachlackim. Choć

w przekladzie na ukraiński. Myślę,

od pól wieku. Przyjąl się latwo w ję-

świadomość ukraińska.

Polskich Kwalifikacji.

że nie bez znaczenia jest także fakt,

gwary ,,chachlackie", szczególnie te

zykoznawstwie, gdyż pozwala opisać

Sluży jej np. dzialający

W eliminacyjnym

że nastawienie do Ukraińców w Pol-

między pólnocną Narwią a Bugiem, lą-

relację między uznanymi i używa-

w Bielsku Podlaskim

koncercie uslyszymy 10

nymi przez duże wspólnoty komu-

czą w sobie elementy ukraińskie i bia-

sce pod koniec trzeciego roku wojny

Podlaski Instytut

zmienia się na ich niekorzyść. Czyż-

nikacyjne językami, jak np. rosyjski,

loruskie, ich ukraińskość jest ­ przy-

utworów. Jeden z nich,

Naukowy, który jest

polski czy bulgarski, a mikrojęzyka-

najmniej dla mnie ­ dość oczywista.

by wydawca strony ­ a private fan

piosenka ,,Lusterka",

,,organizacją pozarządową

Natomiast ich niepolski rodowód jest

community for everyone who has

mi wlaśnie (doslownie: malymi ję-

którą wykona duet Sw@

o charakterze naukowym,

bezdyskusyjny.

a passion for Eurovision Song Contest

zykami), tj. narzędziami komunika-

a także edukacyjnym,

da x Niczos, wzbudza

­ zdawal sobie sprawę z tych nastro-

cji o ograniczonym zakresie użycia,

kulturalnym

pewne kontrowersje.

Wspólcześnie na Podlasiu

którymi poslugują się male, czasami

jów i nie chce ukraińskiego w znacz-

i oświatowym, pelniącym

podejmuje się próby

Dziennikarze zauważyli,

rozproszone grupy etniczne, często

nej mierze charakteru ,,języka podla-

rolę zakladu naukowo-

skodyfikowania tych gwar,

na geograficznych i spolecznych pe-

skiego" eksponować?

że ,,większość Polaków

badawczego, edukacyjnego

stworzenia podlaskiego

Wszystko to prowadzi do prostej

ryferiach. Ponieważ mikrojęzyki są

nie zrozumie tekstu

i oświatowego spoleczności

konkluzji. Problemem nie jest, kto

używane przez niewielkie spolecz-

mikrojęzyka literackiego.

do piosenki ,,Lusterka",

ukraińskiej Podlasia".

śpiewa ani co śpiewa. Nie jest także

ności, nie mają wyksztalconych nie-

Wśród dzialaczy tego

ponieważ tekst napisany

ważne, czy podlaski (mikro)język pio-

których stylów funkcjonalnych (np.

nurtu wyróżnia się

jest w malo popularnym

stylu urzędowego czy naukowego). Są

Teledysk ,,Lusterka" można znaleźć

senki ,,Lusterka" jest poprawny, gdyż

m.in. Jan Maksymiuk,

języku regionalnym.

często slabo skodyfikowane, tzn. nie

w sieci, m.in. w serwisie Youtube pod

­ jak pamiętamy ­ tego typu języki są

bialoruski dziennikarz

posiadają ustalonej ortografii, brak

adresem: https://www.youtube.com/

slabo skodyfikowane, slabo znormali-

z Podlasia. W natloku

jest poradników językowych czy

watch?v=Dc35Yutsfl8, albo w serwi-

zowane, są w pewnym sensie językami

HENRYK DUDA

dzialań osobom spoza

slowników poprawnościowych. Lite-

in statu nascendi, rodzą się jako języki

sie Eurovision.org. pod adresem: ht-

środowiska ­ sam należę

literackie. Z drugiej strony są często

Z kolei Tymoteusz Holysz w serwi-

ratura piękna, także piśmiennictwo

tps://eurovisionworld.com/national/

do tej grupy ­ trudno się

językami kontestowanymi, a przez

użytkowe, są slabo rozwinięte, twór-

poland/2025/swda-niczos-lusterka.

sie Interia pisze: ,,W sieci wzbudzil on

zorientować, jaki jest

fakt, że są peryferyjne, używane przez

Opublikowano także teksty przekla-

duże zainteresowanie oraz falę nega-

czość jest albo bardzo niewielka, albo

stan kodyfikacji tego

niewielką wspólnotę komunikacyjną

szerzej nieznana.

dów na język angielski, bialoruski

tywnych komentarzy. Internauci spie-

­ językami zagrożonymi wymarciem.

Jeśli czytamy, że tekst ,,Lusterek"

rają się co do poprawności użytego mi-

Pokazuje to także, jak marna jest edu-

jest napisany w ,,malo popularnym

krojęzyka podlaskiego".

języku regionalnym", to z pewnością

W przytoczonych opiniach poja-

kacja regionalna w Polsce. W dyskusji

autor tej wypowiedzi nie myśli o ję-

nad wyborem polskiego reprezentanta

wiają się dwa terminy, których znacze-

na Eurowizję budzą się ,,upiory prze-

zyku regionalnym w znaczeniu praw-

nie ­ jak sądzę ­ nie jest dla wszystkich

jasne: język regionalny oraz mikrojęzyk

nym, gdyż ­ jak pamiętamy ­ jedynym

szlości". Jestem przeciw. Jako badacz

podlaski. Zacznijmy więc ten komen-

językiem regionalnym w Polsce jest

wiem jednak, że koncepty kulturowe

kaszubski. Sama informacja o ,,malo

żyją dlugo. Nie można ich nie dostrze-

tarz od ich wyjaśnienia.

popularnym języku regionalnym" nie

Termin język regionalny ma dwa

gać. A tych, którzy się ich boją, trakto-

jest wystarczająco precyzyjna. W tym

znaczenia. W znaczeniu potocznym jest

wać jak ciemną masę, zaścianek. Oni

wypadku trzeba koniecznie wskazać

to język jakiegoś regionu, który w spo-

też mają swoje racje, choć nie zawsze

region, o który chodzi. Jak się zaraz

potrafią je wyartykulować.

lecznym odczuciu różni się od języka

przekonamy, to również nie wystar-

Prywatnie dziwi mnie coś zupelnie

innych regionów. Gdy w naszych co-

innego ­ po roku 2000 większość na-

czy. Gdy z kolei slyszymy o ,,mikro-

dziennych sporach o język mówimy

języku  podlaskim"  (підляської

o regionalizmach (porównaj np. ogólno-

szych reprezentantów śpiewala po an-

мікромови), to nie wnikając na razie

polskie na dworze, krakowskie, polu-

gielsku. Osobiście uważam, ze wlaśnie

w szczególy, możemy się domyślać, ze

to jest zagrożeniem dla kultury polskiej,

dniowopolskie na polu), to zakladamy,

chodzi o język jakiejś niezbyt licznej

a nie piosenka w (mikro)języku / języku

że język ­ jeden język! ­ jest regionalnie

grupy mieszkańców Podlasia.

regionalnym / dialekcie.

zróżnicowany. Prawnie, zgodnie z Eu-

Oba wykorzystane przez dzien-

Dla pelności obrazu dodajmy, że re-

ropejską Kartą Języków Regionalnych

lub Mniejszościowych, język regional-

nikarzy terminy nie dotykają istoty

gulamin konkursu dopuszcza utwory

problemu, tzn. dlaczego tekst piosen-

ny to język autochtonów, tzn. używany

w językach regionalnych i mniejszo-

ki jest niezrozumialy. To wymaga bo-

tradycyjnie na danym terytorium. Ję-

ściowych. W związku z czym, nie-

wiem napisania wprost ­ piosenka

zykiem regionalnym nie może więc być

którzy przewidują, że to dopiero po-

,,Lusterka" nie jest utworem w języku

dialekt języka dominującego, państwo-

czątek. Na jednym z portali czytam:

polskim! Sw@da x Niczos nie śpiewa-

,,Większość Polaków nie będzie jednak

wego, narodowego, np. dialekty i gwary

w stanie zrozumieć tekstu utworu.

polskie nie są w tym sensie językiem

ją także w żadnym z dialektów języka

Dlaczego? Czy to szansa na to, by za rok

regionalnym. Języków imigrantów

polskiego!

wystawić piosenkę po kaszubsku?".

również nie uznaje się za języki regio-

W calym pasie wzdluż wschodniej

I dziwię się bardzo. Rozumiem, że

granicy wspólczesnej Polski spoty-

nalne, gdyż nie są językami używany-

dla Kaszubów bylaby to wspaniala

kamy gwary ukraińskie i bialoru-

mi tradycyjnie na danym terytorium.

promocja ich języka i kultury. Ale nie

Jedynym prawnie uznanym językiem

skie. Na Podlasiu od poludnia są to

przesadzajmy. Polak spoza Kaszub,

regionalnym jest w Polsce język ka-

gwary ukraińskie. Gwary te, z czego

nieosluchany z kaszubszczyzną, pio-

czasem nie zdają sobie sprawy nawet

szubski. O zmianę statusu prawnego

językoznawcy, sięgają aż po Narew na

swojego języka walczą Ślązacy. Spra-

senki po kaszubsku też nie zrozumie.

wy te w Polsce reguluje Ustawa z dnia

pólnocy. Dalej na pólnoc występują

Kaszëbóm ­ wszëtczégò bëlnégò!