23

nr 2 (462) 31.01.­13.02.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

130-lecie Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie

30 lat temu 15

października 1894 roku

zamknięto oficjalnie

Powszechną Wystawę

Krajową, największą

imprezę XIX wieku

we Lwowie. Pawilony

wystawy byly usytuowane

w poludniowo-zachodniej

części wspólczesnego

parku Stryjskiego (po

wystawie zwanym Placem

Powystawowym, w latach

ELEKTRYCZNY TRAMWAJ

30. Placem Targów

PALAC SZTUKI

Wschodnich), na plaskim

Dokola alei centralnej wystawy zbudo-

metrów, szerokość ­ 20 metrów. Centrum

wodna wysokości 39 metrów, która zasi-

wano 129 pawilonów (z nich 59 publicznych

zamkowych", w tym slynnych zamków nad

zalożenia byly dwa owalne place (ronda),

wzgórzu nad jarami

lala wodą baseny, wodociągi i wodotryski

i 70 prywatnych) wystawowych, również

Loarą. Największym budynkiem wystawo-

na których umieszczono baseny wypelnio-

zarośniętymi drzewami

i oczywiście unikatową fontannę elek-

wym byl pawilon przemyslowy. Wielkie

mniejsze kioski, kawiarnie, restauracje.

ne wodą. Na jednym z nich po środku base-

i krzakami. Od starej

pawilony zbudowano dla wyższych uczelni

tryczną. Konstrukcję i formy architekto-

Aby ulatwić dogodny dojazd na wystawę,

nu zbudowano fontannę elektryczną, jeden

części parku prowadzą do

lwowskich ­ Uniwersytetu i Politechniki.

niczne wieży opracowal wedlug wlasnej

w mieście zbudowano linię tramwaju elek-

z ,,cudów" wspólczesnej techniki. Glówne

niego liczne ścieżki i alejki,

koncepcji profesor Julian Zachariewicz

trycznego, pierwszego na terenie Polski

Wyróżnial się też pawilon Namiestnika Ga-

wejście znajdowalo się od ulicy Poniatow-

zaś Plac Powystawowy

w stylu neogotyckim. Wieża przypomi-

i czwartego w Europie. Byl to projekt wy-

licji Kazimierza hr. Badeniego.

skiego. Na powitanie cesarza Franciszka

nala średniowieczną obronną Bramę Kra-

Wśród 70 pawilonów prywatnych

jątkowo udany i perspektywiczny. Tramwaj

Józefa zbudowano bramę triumfalną, ozdo-

mial swoją glówną

zwracal uwagę pawilon hrabiego An-

kowską średniowiecznego Lwowa. Wieża

dowozil publiczność na teren wystawy

bioną rzeźbami i stiukami ornamentalnymi

aleję i bramę od ulicy

drzeja Potockiego z Krzeszowic (projekt

zachowala się do dziś, ale nieco przebudo-

z dworca kolejowego i z centrum miasta.

autorstwa Antoniego Popiela, Stanislawa

Poniatowskiego (obecnie

wana i przystosowana na restaurację.

Na terenie wystawy odwiedzający mogli

Zygmunta Gorgolewskiego) i pawilon hr.

Lewandowskiego i Piotra Harasimowicza.

Samczuka).

Wśród atrakcji wystawy należy wy-

się poruszać wąskotorową koleją szynową

Romana Potockiego z Lańcuta (projekt

Brama zostala ustawiona u wylotu ulicy

mienić elektryczną fontannę świetlną,

Juliana Cybulskiego). Kolejną ,,nietypową"

napędzaną naftą oraz kolejką linową, któ-

Gródeckiej. Byla zbudowana na ksztalt

budowlą byl pawilion browaru Okocim-

usytuowaną na rondzie alei glównej. Pro-

ra okazala się bardzo popularną atrakcją.

rzymskich bram triumfalnych. Stronę ar-

JURIJ SMIRNOW

skiego (browaru barona Jana Gotza)". Za

jekt fontanny wykonal zaproszony z Pragi

Sprawny transport eksponatów do pawi-

chitektoniczną tej dwuarkadowej bramy

Wystawa byla wydarzeniem nie tylko

czeski inżynier-konstruktor Franciszek

lonów umożliwialy specjalnie zbudowane

najfantastyczniejszy" pawilon wysta-

zaprojektowal znany architekt lwowski

dla Lwowa, i nie tylko dla Galicji. Bylo to

Krizik, którego nazywano ,,czeskim Edi-

wowy uznano tzw. kawiarnieę arabską,

tory kolejowe z bocznicą zlokalizowaną

Karol Boublik. Na szczycie ustawiono gipso-

wydarzenie na skalę calego Imperium Au-

sonem". Podobna fontanna jego autorstwa

wzniesioną w stylu mauretańskim (pro-

w pólnocno-zachodniej części terenów wy-

we posągi: od strony Dworca Kolejowego ­

stro-węgierskiego, a nawet na skalę calej

byla zbudowana na wystawie czeskiej

jekt Jana Perosia). Pawilion Heleny Cień-

stawowych. W ciągu czterech i pól miesią-

,,Viktoria" dluta Stanislawa Lewandowskie-

Europy. 5 czerwca 1894 roku Wystawa

w Pradze i wzbudzila zachwyt w calej

skiej mial formę chińskiej pagody. Odwie-

ca, od 5 czerwca do 15 października 1894

go, z drugiej strony ­ ,,Viktoria" Antoniego

Krajowa zostala uroczyście otwarta, ale

Europie. Profesor Jurij Biriulow napisal,

dzający podziwiali pawilony kopalni soli

roku Wystawę Krajową odwiedzilo 1 milion

Popiela. Bardzo bogatą dekorację gipsową

przygotowania do niej trwaly kilka lat, zaś

że lwowska ,,fontanna uchodzila za cud

w Wieliczce i tzw. akwarium. Wystawę

150 tysięcy osób, czyli dziesięć razy więcej

luku (tarcze, herby, sztukateria ornamen-

od roku 1891 przystąpiono do konkretnych

techniki, lączący niezwykle nowocze-

kwiatów firmy ogrodniczej Wolińskiego

niż liczba mieszkańców ówczesnego Lwo-

talna, stiuki) oraz dwa wielkie popiersia

dzialań organizacyjnych. W organizację Po-

sne rozwiązanie inżynieryjne (zamknięty

i Kaczyńskiego zorganizowano w baroko-

wa. Budowa licznych pawilonów byla wiel-

cesarza wykonal artysta rzeźbiarz Piotr

wszechnej Wystawy Krajowej wlączyly się

obieg wody, spiętrzenie i podświetlenie

wo-rokokowej budowli nakrytej dużą ko-

kim wyzwaniem dla lwowskich architektów

Harasimowicz. Popiersia cesarza ustawio-

prawie wszystkie instytucje państwowe

wody przy użyciu elektryczności) z trady-

pulą. Profesor Jakub Lewicki uważal, że

i budowniczych, a ,,przegląd wzniesionych

no w centralnej części bramy, zaś nad nimi ­

i samorządowe, począwszy od Namiest-

cyjną formą rzeźbiarską". Fontannę zdo-

,,Pawilonik zwracal uwagę fantastyczno-

wówczas budowli pozwalal zaobserwować

herb miasta Lwowa. Z ową bramą związana

nictwa i Sejmu Galicyjskiego do profeso-

bilo osiem rzeźb-alegorii największych

ścią formy, niezwyklą konstrukcją i deko-

tendencje panujące we lwowskiej architek-

byla ciekawa historia. Otóż brama zostala

rów politechniki i uniwersytetu, również

rzek Galicji, których strumienie tworzyly

racją". W wielkim pawilonie, zwanym mau-

turze tego okresu". W rezultacie powstalo

zaprojektowana i wykonana dwa lata wcze-

stowarzyszenia naukowe, kulturalne, rę-

kolorowo podświetlone kielichy kwiatów.

zoleum Jana Matejki urządzono wystawę

romantyczne miasteczko, które po prostu

śniej, w 1892 roku. Wlaśnie wtedy planowa-

kodzielnicze i dobroczynne. Na przyklad,

Twórcą rzeźb byl profesor Leonard Mar-

dziel zmarlego w 1893 roku mistrza. Na tę

czarowalo lwowian i gości różnorodnością

no kolejną wizytę cesarza Franciszka Józefa

od inżynierów Towarzystwa Politechnicz-

coni. Wlaśnie dla uruchomienia fontan-

wystawę pośmiertną organizatorom uda-

stylów i kierunków, również wytwornym

I do Lwowa, ale groźna epidemia cholery

nego nadeszly cenne propozycje wartych

ny i innych cudów techniki (i nie tylko),

lo się zebrać tak znaczną liczbę obrazów

ozdobieniem fasad i wnętrz pawilonów ma-

w Galicji, uniemożliwila wizytę cesarską.

uwzględnienia nowinek technicznych,

na terenie wystawy zostala zbudowana

lowidlami, witrażami, mozaikowymi kom-

Jana Matejki, że po dzień dzisiejszy żadna

Brama zostala rozebrana i zlożona na dwa

a także atrakcji, które mialy zwiedzającym

elektrownia. Dzięki niej byl oświetlony

inna wystawa nie może jej dorównać. Jed-

pozycjami, ornamentalną sztukaterią i stiu-

lata w wewnętrznym podwórku ratusza,

urozmaicić pobyt na terenie wystawy. Wy-

w porze wieczorowej caly teren wystawy,

nym z największych murowanych pawilo-

gdzie czekala na odpowiednią chwilę, czyli

kami. Większość pawilonów wzniesiono

stawa zostala urządzona na terenie przyle-

a nawet caly park Stryjski.

nów byl Palac Sztuki (projekt Franciszka

z drewna w konstrukcji szkieletowej i okre-

na kolejną wizytę cesarza. Po wizycie Fran-

gającym do dzielnicy willowej zwanej Zo-

Tuż za bramą wjazdową na teren wy-

Skowrona). Palac przetrwal do dziś, choć

ślono je jako styl szwajcarski. Dla innych

ciszka Józefa I w 1894 roku na Wystawę Ga-

fiówką, od XVII- wiecznego kościola pw. św.

stawy od ulicy Poniatowskiego zbudowa-

pawilonów inspiracją byly ,,fantastycz-

i bez wielu zdobiących fasadę i wnętrza

licyjską, brama zostala ponownie rozebrana

Zofii. Lokalizacja terenów wystawowych na

no okazalą rotundę, w której umieszczono

szczególów. Wyróżniala się również wieża

ne i lekkie ksztalty francuskich budowli

i nie zachowala się nawet we fragmentach.

wzniesieniu umożliwila dobrą ekspozycję

slynną Panoramę Raclawicką, dzielo zna-

pawilonów wystawowych. Obszar wysta-

nych polskich artystów malarzy Jana Styki

wy wynosil 45 917 m2. Autorem niwelacji

i Wojciecha Kossaka. Do wspólpracy nad

terenu wystawowego byl profesor Sewe-

olbrzymim obrazem panoramy zaangażo-

ryn Widt, autorem koncepcyjnego planu

wano jeszcze siedmiu malarzy, mianowicie

sytuacyjnego ­ hrabia Józef Lubieński przy

Tadeusza Popiela, Ludwika Bollera, Teado-

udziale profesora Juliana Zachariewicza.

ra Axentowicza, Zygmunta Rozwadow-

Projekt zalożenia ogrodowego wykonal

skiego, Wlodzimierza Tetmajera, Michala

Arnold Röhring, kierownik wydzialu zieleni

Sozańskiego i Wincentego Wodzinowskie-

w urzędzie miejskim. Dawno już nie ma pa-

go, zaś gmach rotundy zaprojektowal

wilonów wystawowych, zaś aleje i ronda,

architekt Ludwik Baldwin-Ramult. Pro-

kwietniki i trawniki zalożone przez Arnolda

jekt wykonania Panoramy wyceniono na

Röhringa istnieją po dzień dzisiejszy. Pro-

100 tysięcy zlotych reńskich. Wymiary

tektorem wystawy byl cesarz Franciszek

plótna wynosily 114 na 15 metrów, zaś

Józef I. Prezesem Komitetu wystawowe-

powierzchnia malowidla miala 1800 m2.

go wybrano księcia Adama Sapiehę, zaś

26 sierpnia 1893 roku zespól malarzy

większością prac budowlanych kierowali

przystąpil do malowania, a 28 maja 1894

Julian Zachariewicz i architekt Franciszek

roku wykończone dzielo przekazano Ko-

Skowron. Na uroczyste otwarcie Wystawy

mitetowi Budowy Panoramy. Tylko do

Galicyjskiej w zastępstwie cesarza przybyl

zagruntowania plótna użyto 750 kg far-

arcyksiążę Karol Ludwik, brat cesarza. Oso-

by. Panorama Raclawicka byla kolejnym

biście cesarz Franciszek Józef I, odwiedzil

,,cudem" Powszechnej Wystawy Krajowej.

Lwów w dniach 7­10 września 1894 roku

Panorama Raclawicka przeżyla samą Wy-

i odznaczyl wysokimi nagrodami organiza-

stawę i po wielu groźnych wydarzeniach

torów wystawy za zaslugi w jej powstaniu.

obecnie znajduje się we Wroclawiu.

Arnoldowi Röhringowi przyznano Zloty

Wystawa Galicyjska ujawnila znacz-

Krzyż zaslugi z Koroną.

ny potencjal Galicji i przyczynila się do

Glówną oś kompozycyjną wystawy

jej rozwoju, wskazując kierunki dzialań

stanowila wielka aleja przebiegająca z pól-

na następne lata. Nie chodzilo wylącznie

nocnego wschodu w kierunku poludniowe-

o postęp techniczny, ale też kulturalny

go zachodu. Dlugość alei stanowila 600

i artystyczny.