19

nr 3 (463) 14­27.02.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Groby powstańców styczniowych

na Cmentarzu Lyczakowskim  (cz. 2)

Wśród grobów weteranów

przy pomniku Bronislawa

zostawić potomności. Pomnik ten

narodowy zostal pochowany na koszt

powstania styczniowego

Szwarca i dalszych

wykuty caly w kamieniu polańskim,

miasta Lwowa. Na czele konduktu ża-

1863/1864 roku są

dzialań patriotycznych

dluta artysty Aleksandra Zagórskiego,

lobnego postępowala orkiestra naro-

wyróżnia się ze swego otoczenia tak

dowa, za nią dwa plutony strażaków

mlodzieży. Otóż,

też groby czlonków

formą jak i wykonaniem... Nie wątpi-

ze sztandarem, liczny zastęp Miejskiej

pod krzyżem 1863

Rządu Narodowego ­

Straży Akcyzowej, wszystkie cechy

my, iż fakt wzniesienia pomnika na

roku i pomnikiem

Bronislawa Szwarca

rzemieślnicze z 22 sztandarami, sto-

mogile męża tak czczonego przez na-

Juliana Konstantego

(1833­1904) i Józefa

warzyszenia ,,Eleuteria", ,,Wspólność",

szą mlodzież patriotyczną, zachęci ją

Ordona na Cmentarzu

Kajetana Janowskiego

,,Gwiazda", ,,Skala", szeregi mlodzieży

do świetniejszego jeszcze uczczenia

Lyczakowskim, zebralo

(1832­1914). Pierwszy

szkól średnich z wieńcami. Za nimi

jego pamięci w dniach zbliżających się

się kilka tysięcy

kroczyl liczny zastęp umundurowa-

Zaduszek. Będzie to prawdziwie inau-

z nich pochowany na

mlodzieży studenckiej

nych sokolów lwowskich oraz soko-

guracją pomnika Bronislawa Szwarca

,,Górce powstańców

i rękodzielniczej,

i objęcie opieki nad nim przez spole-

lów z Krakowa i Boryslawia. Następ-

1863/1864r.", zaś drugi

organizowanej staraniem

nie szli studenci wyższych uczelni

czeństwo. Skladając serdeczne dzięki

­ w monumentalnym

Stowarzyszenia ,,Skala".

lwowskich, mianowicie Uniwersyte-

tym wszystkim, którzy ofiarnością

BRONISLAW SZWARCE

grobowcu rodzinnym.

swoją przyczynili się do wzniesienia

tu, Politechniki, Akademii Rolniczej,

Pogrzeb każdego z nich

tegoż wzgórza, skąd rozpościera się

pomnika, poczuwamy się też do milego

Delegaci Towarzystwa Uczestników

Do zgromadzonych przemawial

wspanialy widok na Wysoki Zamek

obowiązku podziękować panu Alek-

Powstania Styczniowego w strojach

przedstawiciel tegoż Stowarzysze-

byl we Lwowie wielką

i miasto u stóp jego rozlożone, rozsiadlo

polskich. Rydwan na którym wiezio-

sandrowi Zagórskiemu za artystyczne

nia, poczem mlodzież odśpiewa-

patriotyczną manifestacją

się okolo 100 mogil uszeregowanych

zaklęcie w kamieniu myśli przewod-

no trumnę, zaprzężony byl w trzy pary

la pieśni patriotyczne i z plonącymi

narodową.

po wojskowemu z wielkim krzyżem

koni. Obok straż honorową pelnili

pochodniami ruszyla w stronę ,,Gór-

niej pomnika".

na czele. Jest to cmentarz powstańców

skautowie i sokoly. Wśród uczestni-

ki powstańców 1863 roku", ku mogi-

Manifestacja

z roku 1863/1864. Parę dziesiątków

ków pogrzebu ­ radni miasta Lwowa

le Bronislawa Szwarca. Cale wzgórze

JURIJ SMIRNOW

mlodzieży lwowskiej

obelisków, krzyży i plyt nadgrobnych

na czele z prezydentem miasta Go-

wypelnily liczne zastępy mlodzieży,

w dniu Zadusznym miala

wznosi się na niektórych mogilach,

razem kilka tysięcy ludzi. Po odśpie-

O tych polskich tradycjach pogrze-

dzimirem Malachowskim i wicepre-

gdy inne tylko drewnianymi krzyża-

bowych, o tych wspanialych manife-

zydentami, przedstawiciele Wydzialu

waniu ,,Beati mortui", przemawial Bo-

naprawdę imponujący

Krajowego, poslowie na Sejm Galicyj-

stacjach patriotycznych pisal między

mi są zaznaczone. W październiku br.

leslaw Anc, prezes komitetu budowy

charakter, byla

innymi Stanislaw Slawomir Nicieja

na grobie jednego z najwięcej zaslużo-

pomnika Bronislawa Szwarca, symbo-

ski. Kondukt zamykal pluton Straży

przepelniona szczerym

w książce ,,Cmentarz Lyczakowski we

Ochotniczej ,,Sokól". Na Cmentarzu

nych swymi cierpieniami za Ojczyznę,

licznie oddając pomnik spoleczeństwu

patriotyzmem i podziwem

Lwowie", w rozdziale pt. ,,Lyczakow-

Lyczakowskim czlonkowie ,,Sokolu"

na mogile niegdyś Czlonka Komitetu

w moralną opiekę. Między innymi

dla dzialalności

przy biciu dzwonów przenieśli trum-

Centralnego, a względnie pierwsze-

prezes Anc powiedzial: ,,Dawno już po-

skie Pompa Funebris": ,,Zwyczaj oka-

zaslużonego weterana.

zalego pogrzebu jest glęboko zakorze-

go Rządu Narodowego śp. Bronislawa

nę między szpalerami tysięcy ludzi

wiedziano, że narody, które czcią ota-

Lwowski ,,Wiek Nowy"

Szwarca stanąl pomnik dzięki ofiar-

na wzgórze powstańców 1863 roku.

niony w tradycji polskiej... W drugiej

czają pamięć swych wielkich i zaslu-

już 2 listopada 1907

W tymże 1904 roku powstal Komitet

polowie XIX wieku na Cmentarzu

ności kolegów i przyjaciól, którzy oce-

żonych i takowym pomniki wznoszą,

roku podal opis tych

budowy pomnika na grobie Broni-

Lyczakowskim ceremonial ten nabral

honorują przez to samych siebie, dając

niając zaslugi śp. Bronislawa Szwarca,

uroczystości w Zaduszki

swoistych cech. Mial on bowiem, obok

dowód swej dojrzalości moralnej, po-

postanowili w kamieniu ślad po nich

slawa Szwarca na czele z Boleslawem

refleksji o przemijalności wszelkiej

Ancem, powstańcem styczniowym.

czucia swej godności i wartości... Rada

chwaly doczesnej, wyzwalać przede

Już za trzy lata pomnik stanąl na ,,Gór-

Miejska i spoleczeństwo uczcily za-

wszystkim uczucia patriotyczne. Stąd

ce powstańców" na grobie Bronislawa

slugi Bronislawa Szwarca królewskim

też pogrzeby wybitnych Polaków na

Antoniego Szwarca i zostal uroczy-

pogrzebem. Grono kolegów i przyjaciól

Lyczakowie stawaly się z reguly wiel-

wielkiego patrioty wznioslo mu ten

ście poświęcony dnia 15 październi-

skromny pomnik, zanim wolny i nie-

kimi patriotycznymi manifestacjami".

ka 1907 roku. ,,Nowości ilustrowane"

Wlaśnie tak caly Lwów uczestniczyl

opublikowaly zdjęcie pomnika i jego

podlegly naród polski wzniesie mu od-

w pogrzebach znanych literatów: Wa-

opis pod tytulem ,,Pamięci zaslużo-

powiedni monument w swoim Pante-

lerego Lozińskiego, Jana Lama, Se-

nego patrioty": ,,W ubieglym tygodniu

onie. Wolność i niepodleglość Polski

stanąl na grobie śp. Bronislawa Szwar-

jest tym idealem, który byl celem ży-

weryna Goszczyńskiego, Marii Ko-

nopnickiej, również malarza Artura

ca skromny pomnik, mający być dla

cia Bronislawa Szwarca, jak również

Grottgera, historyka Karola Szajnochy,

pokoleń potomnych przypomnieniem

i towarzyszy obok niego spoczywa-

polityka Franciszka Smolki, prezy-

życia i czynów tego wielkiego, a tak

jących". Następnie chór techników

cichego żolnierza-patrioty, czlonka

(studentów Politechniki lwowskiej)

dentów Lwowa Michala Michalskiego,

pierwszego Rządu Narodowego, zmar-

odśpiewal pieśń patriotyczną ,,Czas do

Tadeusza Rutowskiego, arcybiskupów

boju". Dalej przemawiali p. Widomski,

Izaaka Isakowicza, Józefa Teodorowi-

lego przed paru laty we Lwowie. Po-

imieniem mlodzieży akademickiej i p.

cza i weteranów powstań narodowych,

mnik ten wykuty caly w kamieniu

Wejnold, jako reprezentant mlodzieży

Sybiraków, m.in. Juliana Konstante-

polańskim, dluta artysty rzeźbiarza

robotniczej. W końcu odśpiewano pie-

Aleksandra Zagórskiego, wyróżnia się

go Ordona, Benedykta Dybowskiego,

tak formą, jak wykonaniem. Na szczy-

Bronislawa Antoniego Szwarca.

śni patriotyczne i sformowano pochód

Krótki napis na grobie Szwarca

przez cale miasto na Kleparów pod po-

cie skaly, jako symbol niewzruszal-

przedstawia dla potomnych najważ-

ności, nieugiętości zmarlego w sluż-

mnik Teofila Wiśniowskiego i Józefa

Kapuścińskiego. Przy tym pomniku

niejsze daty i wydarzenia jego życia

bie idealów wolności, dobra i piękna,

przemawiali reprezentanci ,,Czytelni

i dzialalności. Otóż na dwóch kartach

wznosi się krzyż, uwieńczony koroną

Akademickiej" i mlodzieży szkolnej.

z kamienia wykutej księgi napis: ,,Bro-

cierniową, jako znak glębokiej wiary

Dalej śpiewając pieśni patriotyczne

w idealy i męki, jaką dla nich prze-

nislaw Szwarce, czlonek pierwszego

kilkaset osób udalo się pod pomnik

Rządu Narodowego, porwany przez

cierpial. U stop zaś krzyża rozwija się

Adama Mickiewicza.

wroga 22 listopada 1862 roku. 7 lat ka-

lańcuch z okowami, jako przypomnie-

Niestety za czasów radzieckich po-

zamat Schlusselburga, 23 lata pustyni

nie rzeczywistych kajdan i 30-letniej

Turkiestanu i lodów Sybiru, syn wy-

niewoli śp. Bronislawa Szwarca. Na

mnik na grobie Bronislawa Szwarca,

pochylości skaly leży rozwarta księ-

jak i wiele innych pomników na ,,Gór-

gnańców z 1831 roku". Na drugiej kar-

cie kamiennej: ,,Urodzony we Francji

ga dziejów 1863 roku, a na jej kartach

ce powstańców 1863 roku", zostal zde-

8 października 1833 roku, w Lochrist,

widnieje napis, podający daty z życia

wastowany. Rozbito i zniszczono krzyż

w Bretanii, umarl we Lwowie 18 lu-

śp. Bronislawa Szwarca. Przy nadcho-

kamienny, uwieńczony koroną cier-

tego 1904 roku. Osierocil troje dzieci

dzących Zaduszkach cale patriotycz-

niową. W latach 2010. XXI wieku pod-

wyrwanych z narażeniem życia Sy-

ne spoleczeństwo, a w szczególności

czas odnowienia grobów i krzyży na

mlodzież, zbierze się pod pomnikiem

,,Górce powstańców 1863 roku" i upo-

birowi i caroslawiu. Wiernie, ofiarnie

patrioty".

i wytrwale slużyl do końca Ojczyźnie

rządkowania calego terenu, odnowio-

Uroczystości poświęcenia pomni-

i ludzkości". Dodać należy, że na zesla-

no tylko dolną część pomnika na grobie

Bronislawa Szwarca, czyli stylizowane

niu zbliżyl się i zaprzyjaźnil z mlodym

ka byly nie mniej okazale i tlumne,

rumowisko glazów, z otwartą księgą

wtedy zeslańcem Józefem Pilsudskim

niż pogrzeb Szwarca. W podnioslych

i stosownymi napisami na jej stronach.

i wedlug wielu autorów, mial znaczny

slowach uroczystość tę opisal ,,Ku-

Jednak krzyż z koroną cierniową nie

wplyw na jego poglądy polityczne.

rier Lwowski" z dnia 15 października

zostal odnowiony. W obecnym ksztal-

Na podstawie relacji ,,Kuriera

1907 roku. ,,Na wzgórzu z bialego jak

Lwowskiego" w pogrzebie Bronisla-

śnieg piasku, którym szczodra natu-

cie jest to jedyny pomnik na grobach

powstańców styczniowych bez znaku

wa Szwarca w dniu 21 lutego 1904

ra uposażyla Cmentarz Lyczakowski

krzyża, co wygląda bardzo dziwnie.

roku uczestniczyl caly Lwów. Bohater

we Lwowie, na najwyższym szczycie

POMNIK NA GROBIE BRONISLAWA SZWARCE