24

nr 3 (463) 14­27.02.2025

Z pamiętnika podróżnika

www.kuriergalicyjski.com

Między stepami: pamięć o polskich zeslańcach

w Kazachstanie

Pamiętają swoich

rodziców i dziadków, ale

zdjęcia nie mają dla nich

większego znaczenia.

Groby, niegdyś okazale,

dziś noszą ślady uplywu

czasu i zaniedbania.

Wioski na kazachskich

stepach nazywane są

,,polskimi", lecz trudno

deportowanych Polaków. Do

którzy mówili po niemiecku, Po-

tam spotkać Polaka.

takich osad należą m.in. Jasna

lacy z Ukrainy, którzy często nie

Ludzie nie chcą wracać

Polana i Zielony Gaj ­ miejsca,

znali polskiego ­ tak różnorod-

myślami do przeszlości

gdzie echa przeszlości wciąż

na byla ta spoleczność. ,,Niemcy,

­ wspomnienia czasów

którzy pozostali, są w pelni zru-

są żywe, choć tożsamość ich

Związku Radzieckiego otwarte

mieszkańców ulega zmianom.

nocujemy u sióstr zakonnych,

syfikowani" ­ opowiada Stani-

ZSRR budzą lęk,

poznajemy Piotrka. Już z daleka

przyznawanie się do pochodze-

Napotkani ludzie niewiele

slaw, który od 10 lat prowadzi

a teraźniejszość wydaje się

wola do nas: ,,Cześć!" ­ jakby-

nia czy pielęgnowanie tradycji

wiedzą o mieszkających tu Po-

Dom Polski w Jasnej Polanie.

bezpieczniejsza. Mimo to,

bylo ryzykowne, a ślady pol-

śmy znali się od lat. Okazuje się,

Mimo swoich korzeni nie-

lakach. Niektórzy przyznają, że

nie wszyscy zapomnieli.

że jego przodkowie byli wśród

skości często celowo zacierano.

wielu z nich pamięta o przodkach

są potomkami zeslańców, ale nie

Wielu potomków

To nie brak szacunku, lecz kon-

znają historii swoich rodziców

tych, których skazano na wy-

­ a nawet jeśli, to często woleliby

zeslańców od lat walczy

czy dziadków. Dopiero w Jasnej

wózkę. Mial szansę studiować

sekwencja wieloletniego stra-

ich nie wspominać. Wciąż żywe

Polanie ktoś wreszcie wskazuje

w Polsce i nie kryje, że chce tam

chu, który wciąż kladzie się cie-

jest poczucie przynależności do

o powrót do Polski,

niem na pamięci o przodkach.

wrócić na stale. Opowiada nam

dawnego Związku Radzieckie-

nam drogę na cmentarz.

a księża i zakonnice

W Kazachstanie jest również

historię swojej rodziny, a przy

go, które zdaje się tlumić pamięć

Nowsze pomniki są w lep-

dbają o to, by pamięć

inne podejście do mogil i na-

okazji pokazuje zdjęcie księdza

szym stanie, lecz im dalej idzie-

o polskiej tożsamości.

o przodkach i więzi

my, tym bardziej widać za-

Wladyslawa Bukowińskiego ­

grobków. Zniczy nie dostanie-

Przypadkowo spotkana ko-

z ojczyzną nie zanikly.

niedbanie.  Ścieżka  niemal

jednego z najbardziej znanych

my w żadnym sklepie.

bieta w kawiarni wyznala, że

Warto  również  podkre-

polskich duchownych dziala-

ma polskie korzenie ­ jej mat-

zanika ­ musimy przedzierać

ślić ogromną pracę, jaką polscy

jących w Kazachstanie. To na-

się między nagrobkami. Ale

ka zostala wywieziona w gląb

TEKST I ZDJĘCIA

zwisko jest tu powszechnie

duchowni i świeccy wklada-

są! Znajdujemy pierwsze gro-

bylego Związku Radzieckiego.

ANGELIKA SARNA

D

znane, a pamięć o nim żywa, bo

ją w podtrzymywanie polskich

by z polskimi nazwiskami. Na

Zaciekawieni pytamy o więcej

o Kazachstanu wybra-

tradycji. To oni pomagają po-

wcześniejszym

cmentarzu,

Polacy mieszkający na kazach-

szczególów, lecz ona sama nie-

lam się wraz z kolegami

tomkom zeslańców w groma-

skich stepach są mu ogromnie

niedaleko Kokczetawu, mo-

wiele wie. Podobna sytuacja ma

z roku w ramach projektu

dzeniu dokumentacji potrzebnej

wdzięczni.

gliśmy się tylko domyślać, czy

miejsce w Szczucińsku, gdzie

badawczego IDUB. Celem na-

Ksiądz Bukowiński, zesla-

do powrotu do Polski, organizu-

odnaleźliśmy wlaściwe mogi-

odwiedzamy siostry zakonne

szego wyjazdu bylo zbadanie

ny do sowieckich lagrów po II

ją lekcje języka polskiego i dbają

ly. Tutaj mamy pewność. Od-

z Polski, które przyjechaly tu

świadomości potomków Po-

o to, by pamięć o korzeniach nie

krywamy groby z polskimi in-

wojnie światowej, po odbyciu

na misje. W pokoju, w którym

laków deportowanych na ka-

zanikla. Jednak w codziennym

kary osiedlil się w Kazachsta-

skrypcjami: ,,Tu spoczywa...",

organizują dla nas spotkanie

zachstańskie stepy w latach 30.

życiu język polski jest używany

nie. Choć mógl wrócić do Polski,

,,Prosi o modlitwę" i zdjęcia

z potomkami zeslańców, pelno

XX wieku. Pelna nazwa projek-

rzadko ­ większość potomków

świadomie wybral pozosta-

zmarlych. Pelni nadziei idzie-

jest pamiątek ­ fotografii, ksią-

tu brzmiala: ,,Polskie nekropolie

nie wśród zeslańców, by dalej

zeslańców posluguje się przede

my dalej.

żek, listów, a nawet Biblii. Każ-

w Kazachstanie ­ historia, stan,

pelnić swoją misję. Odprawial

wszystkim językiem rosyjskim.

Stanislaw z Jasnej Polany tlu-

dy przedmiot kryje w sobie hi-

świadomość". Mieliśmy okazję

msze, udzielal sakramentów,

maczy, skąd bierze się taki sto-

storię, choć dla wielu potomków

spotkać przedstawicieli polskiej

dodawal otuchy i podtrzymy-

zeslańców stracil już znaczenie.

sunek do zdjęć. Potomkowie ze-

spoleczności ­ siostry zakonne,

wal wiarę wśród tych, którzy

slańców dorastali w atmosferze

Dlaczego wlaśnie te miasta

księży oraz osoby prowadzą-

lęku ­ uczono ich, by nie ujaw-

przez lata nie mogli otwarcie

i pólnocna część Kazachsta-

ce Domy Polskie oraz inne or-

niali swoich korzeni. W czasach

przyznawać się do swoich ko-

nu? Zanim zlożyliśmy wniosek

ganizacje. To oni zorganizowali

rzeni. Jego dzialalność miala

Związku Radzieckiego otwarte

o grant, dokladnie zglębiliśmy

dla nas spotkania z potomka-

ogromne znaczenie dla tamtej-

przyznawanie się do polskiego

historię polskich zeslańców. To

mi. Dzięki tym rozmowom oraz

szych Polaków, a w 2016 roku

wlaśnie tutaj, na kazachskich

pochodzenia czy kultywowa-

wizytom na cmentarzach lepiej

nie tradycji bylo niebezpieczne.

zostal beatyfikowany jako mę-

stepach, osiedlano deportowa-

poznaliśmy tradycje związane

Nawet dziś wielu unika nazy-

czennik za wiarę.

nych Polaków, którzy musie-

z wywózkami i ich wplyw na

Przez caly wyjazd zastana-

wania tych fotografii ,,pamiąt-

li sami budować swoje domy

kolejne pokolenia.

wiamy się ­ czy możemy winić

kami". Często trafiają one do

­ prowizoryczne ziemianki.

Nasza  podróż  rozpoczęla

potomków zeslańców za zanie-

polskich parafii lub muzeów po-

Warunki byly niezwykle suro-

się w Astanie, gdzie spotkali-

dbane groby na cmentarzach?

we ­ od skrajnych upalów la-

święconych losom zeslańców,

śmy Tatara prowadzącego Sto-

gdzie zamiast w domowych al-

Z tym pytaniem udajemy się

tem po siarczyste mrozy zimą.

warzyszenie ,,Polska Jedność"

bumach, znajdują swoje miejsce

do Stanislawa z Jasnej Polany,

Mimo wszystko dawali radę,

­ miejsce, w którym odbywają

w historii.

który pomaga nam zrozumieć

a my chcieliśmy poznać ich hi-

się najważniejsze wydarzenia

Czasem te przypadkowe spo-

tę sytuację. Tlumaczy, że przez

storię tam, gdzie wszystko się

związane z polską kulturą i hi-

zaczęlo. W wielu miejscach po-

tkania odslaniają przed nami

lata wychowywano ich w lęku

storią. To wlaśnie tam przycho-

kolejne aspekty tej wciąż żywej

­ uczono, by ukrywać swo-

wstaly tzw. polskie wsie, za-

dzą potomkowie zeslańców, by

historii. W Szczucińsku, gdzie

je polskie korzenie. W czasach

mieszkane przez potomków

podzielić się swoimi historiami.

Jednak to, co nas najbardziej

zaskoczylo, to stosunek tych

ludzi do rodzinnych pamiątek.

Wielu z nich przynosi do takich

miejsc przedmioty po swoich

przodkach, pozostawiając je

tam, bo nie mają dla nich więk-

szego znaczenia i nie wiedzą, co

z nimi zrobić. Czy można ich za

to winić? Oburzają się na samo

slowo ,,pamiątki" ­ przecież

ich przodkowie nie przywieźli

tych rzeczy na wakacje.

Jasna Polana znajdująca się

na pólnocy Kazachstanu to

dziś wioska licząca okolo 1 500

mieszkańców ­ w równych czę-

ściach potomków niemieckich

i polskich zeslańców. Niemcy,