24

nr 4 (464) 28.02.­13.03.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Pomniki generala Tadeusza Kościuszki

w Stanach Zjednoczonych (cz. 2)

4 lutego minęla kolejna

a wiele elegancji. Koń stąpa z precyzją,

rocznica urodzin generala

z gracją, jakby na paradzie. Kościuszko za

malo charakterystyczny, jakiś wyświe-

Tadeusza Kościuszki,

żony, a owa galązka ,,Wolności", to w każ-

zaś w marcu i kwietniu ­

dym razie lamiglówka artystyczna, nie

slawne rocznice Insurekcji

dla wszystkich zrozumiala, wymagają-

Kościuszkowskiej

ca komentarzy. Kościuszko z kwiatkiem

i zwycięskiej bitwy pod

czy galązką w dloni, bądź co bądź dziw-

Raclawicami. Wlaśnie

nie się przedstawia". Jeszcze inny krytyk

uznal za ,,dość stereotypową zresztą pozę

24 marca 1794 roku

i jeźdźca, i rumaka".

Tadeusz Kościuszko na

Komisja konkursowa wyróżnila jesz-

Rynku Krakowskim zlożyl

cze dwa projekty, mianowicie projekt Ju-

narodowi polskiemu

liusza Beltowskiego pod godlem ,,Dwie

uroczystą przysięgę i objąl

hemisfery" i projekt ,,Jeszcze nie zginęla".

formalnie przywództwo

Projekt J. Beltowskiego też zaslużyl na

TADEUSZ BARĄCZ

opis szczególowy: ,,Koń w pelnym biegu

Insurekcji jako Najwyższy

­ pod nim szczątki armat i sztandarów.

Naczelnik Sily Zbrojnej

Kościuszko z wyciągniętą szpadą jakby

Narodowej. 4 kwietnia

wiódl do ataku. Postument zdobią emble-

tegoż roku Wojska Polskie

maty: kolczany, helmy, kotwice, lańcuchy

pod dowództwem generala

oraz bitwa raclawicka i spotkanie z Wa-

Kościuszki zdobyly

szyngtonem. Oprócz tego napis angiel-

wybitne zwycięstwo

ski ,,Bohaterowi niepodleglości i obrońcy

ludzkości na dwu pólkulach" oraz spisy

w bitwie pod Raclawicami

stoczonych bitew w Polsce i Ameryce". Je-

nad wojskami rosyjskimi.

denzkrytykównapisal,żeprojektBeltow-

Są to daty na zawsze

skiego co prawda zdradza śmialą i wcale

literami zlotymi wpisane

oryginalną koncepcję, ale na tym koniec.

w historię polską.

Warto też zwrócić uwagę na roz-

glos, który wzbudzil konkurs. Najpierw

TADEUSZ KOŚCIUSZKO

znaczna część artystów i publiczności

JURIJ SMIRNOW

autorami nagrodzonych projektów byli

z niedowierzaniem odniosla się do ko-

Projekt profesora Politechniki lwow-

cenieni artyści lwowscy, mianowicie

General Tadeusz Kościuszko jest

skiej Leonarda Marconiego pod godlem

mitetu chicagowskiego i obiecanych

Tadeusz Barącz, prof. Leonard Marconi

bohaterem walk o wolność i niepod-

,,Niepodleglość" otrzymal drugą nagrodę

nagród. Wielu artystów lwowskich

LEONARD MARCONI

i prof. Tadeusz Wiśniowiecki. Ciekawe,

i sympatię znacznej części publiczno-

i krakowskich po prostu zignorowala

leglość nie tylko narodu polskiego, ale

że projekt Tadeusza Barącza byl wyróż-

konkurs. Później, kiedy pieniądze zo-

dysponowal znaczną sumą pieniędzy

też narodu amerykańskiego. W latach

ści. Projekt byl nadzwyczaj efektowny,

1776­1784 pod dowództwem Jerzego

i postanowil oglosić konkurs na projekt

pelen sily i temperamentu, imponujący

niony tylko pięcioma glosami czlonków

staly wyplacone, wszystkie nagrodzone

pomnika. Niespodzianką dla wielu byl

Waszyngtona Tadeusz Kościuszko wal-

energią i śmialością każdego ruchu. Ta-

jury na dziewięć glosujących, zaś dal-

projekty poddano krytyce, posądzając

jednak fakt, że komitet chicagowski nie

nawet o plagiat. Nie wiadomo czy bylo

czyl w szeregach armii amerykańskiej

sze odznaczenia, czyli drugie i trzecie

deusz Kościuszko polową ciala na prawo

oglosil konkursu w Stanach Zjednoczo-

w tych opiniach więcej prawdy czy

o niepodleglość Stanów Zjednoczonych.

miejsca, przyznano jednoglośnie.

zwrócony, ruchem wyciągniętej szpady

zwyklej zazdrości. Mówiono też o stron-

Polski general jest bohaterem narodo-

wskazywal swym żolnierzom kieru-

nych, lecz zwrócil się w tej sprawi do...

,,Kurier Lwowski", jak

Lwowa, mianowicie do Emila Dunikow-

wym Stanów Zjednoczonych, bardzo

nek do ataku. Nic dziwnego, że ten pro-

niczości zapadlych wyroków jury.

również inne czasopisma

popularnym po dzień dzisiejszy. W USA

Tak ,,Gazeta Lwowska" pisala:

skiego, profesora Uniwersytetu Lwow-

jekt zainteresowal samorządowe wladze

lwowskie podal dokladne

calkowita liczba miejsc upamiętnienia

,,W światku artystycznym gloszą iż ja-

Krakowa i kilka lat później artysta dostal

skiego. Profesor Dunikowski przekazal

wielkiego Polaka szacuje się na oko-

zamówienie na jego szczególne opraco-

prośbę komitetu do lwowskiego Towa-

koby dwaj glówni laureaci zużytkowali

opisy projektów, także

w projektach swoich konie z cudzej staj-

lo 200. Są to liczne pomniki, popiersia

rzystwa Sztuk Pięknych, które podjęlo

wanie i ustawienie w Krakowie. Obec-

reportaże z wystawy

i tablice pamiątkowe generala, które

konkretne dzialania na rzecz organiza-

nie jest to wlaśnie pomnik Kościusz-

ni. Jeden mial pożyczyć dla Kościuszki

oraz opinie fachowców

zdobią place i ulice miast oraz miejsc

rumaka z pomnika Chmielnickiego z Ki-

cji konkursu. Można tylko sugerować,

ki wzniesiony na jednym z bastionów

i publiczności. Oto opis

znanych walk o niepodleglość. Znaczna

że Lwów nawet w oczach dalekiej Po-

Zamku Wawelskiego. ,,Kurier Lwowski"

jowa, drugi z portretu Regnaulta przed-

projektu pod godlem

część z nich powstala dzięki inicjaty-

podal jego opis: ,,Koń w pelnym biegu,

lonii chicagowskiej uchodzil za jed-

stawiającego generala Prima. Podobień-

,,Libertas-Egualitas"

z lbem zwróconym na bok, Kościuszko

wie amerykańskich organizacji polo-

ną ze stolic sztuki polskiej, zaś artyści

stwo jest, istotnie to stwierdzić należy,

Tadeusza Barącza: ,,Na

z wyciągniętą szpadą, jak gdyby szedl do

lwowscy mieli wysoką reputację nawet

i to dość uderzające, ale z tym wszystkim

nijnych. Niektóre z tych pomników po-

barokowym postumencie,

ataku. Pod kopytami wąż, godlo niewo-

za oceanem. W 1893 roku, po uzgodnie-

nie odważylibyśmy się oskarżać laure-

wstaly znacznie wcześniej niż pomniki

mającym ksztalt

generala na ziemiach polskich.

niu wszystkich formalności z komite-

li, zdeptane przez wielkiego bohatera. Po

atów o rozmyślne przestąpienie jednego

ściętej piramidy, koń

Tak pomnik Tadeusza Kościuszki

bokach postumentu ­ bitwa Raclawicka

z glównych Przykazań Boskich. Twier-

tem w Chicago, lwowskie Towarzystwo

zatrzymany w pelnym

na terenie Akademii Wojskowej USA

i spotkanie Kościuszki z Waszyngtonem

Sztuk Pięknych oglosilo konkurs na pro-

dzą również, że Kościuszko na jednym

biegu, z wyprężonymi

w West Point zostal zbudowany już

oraz różne emblematy, sztandary itp."

z projektów przypomina postać Napo-

jekt pomnika T. Kościuszki dla Chicago.

w 1828 roku. Monumentalny pomnik

Trzecią nagrodę otrzymal projekt pro-

Już 25 maja 1893 roku ,,Kurier

leona z pewnej popularnej plaskorzeźby

naprzód nogami,

Kościuszki w Waszyngtonie, stoli-

Lwowski" donosil, że konkurs zostal

czy obrazu. Gdyby zarzuty te mialy poza

fesora Tadeusza Wiśniowieckiego pod

z grzywą rozklębioną.

rozstrzygnięty, wyznaczono najlepsze

sobą rzeczywistą rację, wartość pro-

godlem ,,Zielona galązka". ,,Kurier Lwow-

cy Stanów Zjednoczonych, ustawiono

Na koniu postać

projekty, które też zostaly wystawione

w 1913 roku, zaś w Warszawie pomnik

ski" ocenil go również wysoko: ,,Szkic po-

jektów spadlaby do minimum, bo dzielo

bohatera w mundurze

w jednej z sal Muzeum Przemyslowego

Kościuszki wzniesiono dopiero w 2010

sztuki o tyle coś warte, o ile jest orygi-

mnika odznacza się spokojem. Na ślicznie

amerykańskim,

w ratuszu lwowskim dla ogólnego pu-

roku i byla to replika pomnika genera-

modelowanym koniu Kościuszko z galąz-

nalne. Zlośliwe komentarze nie ominęly

z orderem ,,Cincinata"

i projektu Tadeusza Barącza. Jeden z kry-

blicznego obejrzenia. ,,Kurier Lwow-

la w Waszyngtonie. Dodajmy, że auto-

ką oliwną w ręku (bardzo oryginalny po-

na piersiach. Kościuszko

ski" m.in. pisal, że ,,...Polonia w Ame-

rem pomnika waszyngtońskiego byl

mysl). Pod koniem kajdany. Wielki boha-

tyków uważal, że w tym projekcie ,,...Ko-

przychylony nieco w tyl,

Antoni Popiel, znany artysta rzeźbiarz

ryce postanowila w drodze skladek

ter, zerwawszy lańcuch niewoli, przynosi

ściuszko zadowolony, syty, promienny

trzyma w ręku sztandar

lwowski, twórca pomnika Adama Mic-

zebrać fundusz na pomnik Tadeusza

Ameryce spokój. Myśl piękna, oryginal-

radością. W lewej ręce cugle, w prawej

z napisem angielskim:

Kościuszki, mający stanąć w Chicago.

sztandar rozwinięty, u boku palasz,

kiewicza we Lwowie. Pisaliśmy o tym

nie pojęta. Na postumencie renesanso-

,,Free, souvereign,

Polacy amerykańscy przystąpili też od

mundur lekko naznaczony, na glowie

w ,,Nowym Kurierze Galicyjskim" (nr

wym bitwa raclawicka i spotkanie w Mo-

independent". Po bokach

razu do dziela, rozpisali konkurs dla ar-

wielki kapelusz o szerokich kresach. Ma

14, 26.07­29.08.2024 r.).

riston". Inny krytyk Jan Zdora ocenil ten

postumentu umieszczono

minę tęgiego i zadowolonego Meksyka-

Pomnik Tadeusza Kościuszki w Wa-

projekt w ,,Gazecie Lwowskiej" nieco ina-

tystów polskich, bo tylko polscy artyści

mogli brać udzial w konkursie, sowicie

szyngtonie nie byl jednak pierwszym

czej: ,,Kościuszko pana Wiśniowieckiego

nina. Zdaje się, że ujrzal z dala jakichś

szkice plaskorzeźb,

wyznaczając nagrody". 24 maja 1893

wielkim pomnikiem generala w USA.

to nie bohater, nie wódz, zagrzewający do

znajomych i oto wita ich radośnie".

przedstawiających

roku komisja konkursowa lwowskiego

Pierwszy monumentalny i szeroko zna-

walki, a tym mniej triumfujący zwycięz-

Nie zważając na wszystkie uwagi

stosownie do

Towarzystwa Sztuk Pięknych podala

krytyczne, projekt Tadeusza Barącza byl

ny pomnik Tadeusza Kościuszki powstal

ca ­ to poslaniec wolności, zwiastun swo-

wymagań konkursu,

wyniki konkursu, na który wplynęlo

ze wszystkich najbardziej opracowany,

w 1904 roku w Chicago, jako inicjatywa

body, który niesie uciśnionym niepodle-

z jednej strony bitwę

osiem projektów. Pierwsze miejsce i na-

również w detalu, i można bylo liczyć, że

Polonii amerykańskiej. Ale w powsta-

glość. Koń idzie stępa, Kościuszko siedzi

Raclawicką, z drugiej

zostanie zrealizowany i w najbliższym

na siodle spokojnie, z glową obnażoną,

niu tego pomnika byla również znaczna

grodę 1 000 zlr. przyznano projektowi

­ spotkanie Kościuszki

czasie stanie na jednym z placów Chi-

w prawej ręce wysuniętej naprzód trzy-

zasluga spoleczności i artystów lwow-

pod godlem ,,Libertas-Egualitas", drugą

z Waszyngtonem

nagrodę (750 zlr.) otrzymal projekt pod

ma zieloną galązkę wolności... Myśl bar-

skich. Otóż, w 1892 roku w Chicago z ini-

cago. Jednak i samego artystę, i lwowski

w Moriston. Na przedzie

godlem ,,Niepodleglość", zaś trzecią (500

komitet organizacyjny, i lwowskich mi-

cjatywy dzialaczy miejscowej Polonii

dzo oryginalna, idea podniosla, ale rzecz

zaś podstawy ­

zlr.) ­ projekt ,,Zielona galązka oliw-

zawiązal się Komitet budowy pomnika

cala niedociągnięta do wlaściwego tonu,

lośników sztuki ojczystej czekalo wiel-

orzel z koroną".

Tadeusza Kościuszki. Już za rok komitet

niedomówiona. Za malo tu sily, wyrazu,

na". Po otwarciu kopert okazalo się, że

kie rozczarowanie.