22

nr 5 (465) 14­27.03.2025

Wielcy zapomniani

www.kuriergalicyjski.com

Jak zakonnice ,,kradly" dzieci ­ s. Celina Aniela Kędzierska,

Franciszkanka Rodziny Maryi z Sambora

Sambor na przestrzeni lat,

w sierocińcu. W czasie wojny

katechizmu, pacierza, uczęsz-

s. Kędzierskiej oraz rejonowe-

z gościnności sierocińca ko-

czania do kościola!". Wladze

go pelnomocnika Rządu RP do

mimo iż byl zaliczany do

sowieckie orzekly na to stwier-

rzystalo okolo 90 dzieci. Siostry

spraw ewakuacji na rejon Sam-

niewielkich miasteczek

prowadzily też tajne naucza-

dzenie, że ,,takie zuchwale dzie-

bor i rejonowego pelnomocnika

Wschodniej Malopolski,

ci nadają się jedynie do obozu

nie, w które byli zaangażowani

Rządu RP do spraw ewakuacji

byl jednak prawdziwą

świeccy nauczyciele. Chodzilo

karnego".

na rejon lwowski w domu za-

kuźnią elit, a to za sprawą

oto, aby dzieci nie mialy prze-

Siostra Celina Kędzierska po

konnym spisano odpowiedni

wybitnych postaci, które

rwy w edukacji.

wyjściu z więzienia zwrócila

protokól, w którym zaznaczo-

Podczas okupacji niemiec-

się z prośbą do Komitetu Pol-

no, że ,,dom mieszkalny i dwa

dzialaly tu w różnych

skiego w Samborze, by ten rato-

kiej (1941­1944) obok polskich

budynki gospodarcze, cztery

epokach. Na szczególne

ukrywano tu także dzieci ży-

wal dzieci przed wynarodowie-

krowy, dwa konie, jedno źre-

uznanie zaslugują liczni

niem. Już pod koniec 1944 roku

dowskie i troje romskich. Akcja

bię, cztery wieprze, wóz gospo-

wybitni ludzie XX wieku,

ta wiązala się z dużym ryzy-

glówny pelnomocnik Polskiego

darski stanowią wlasność SS.

którzy wyróżniali się

kiem, podjętym przez przelożo-

Komitetu Wyzwolenia Naro-

Rodziny Maryi i są oddane do

swoją dzialalnością

dowego ds. Ewakuacji w Luc-

ną s. Celinę Kędzierską. Niemcy

czasowego użytku tamtejszego

zwlaszcza na rzecz

bowiem niejednokrotnie przy-

ku kpt. Stanislaw Pizlo w liście

sierocińca, obecnie w związku

PORTRET S. CELINY KĘDZIERSKIEJ

do glównego pelnomocnika na

jeżdżali do zakladu, aby rozpo-

z wyjazdem tegoż do Polski pro-

ratowania życia ludzkiego

Z OBECNEGO DOMU ZAKONNEGO

znać dzieci żydowskie. Siostry,

rejon Sambor w odpowiedzi na

si o dokonanie opisu budynków

w okresie dwóch wojen

SIÓSTR FRANCISZKANEK

mimo tak trudnych chwil, ura-

pismo s. Celiny informowal, że

i odtransportowanie inwentarza

światowych. Jedną z nich

RODZINY MARYI W SAMBORZE

towaly 10 żydowskich dziew-

,,dotychczas nie bylo wypadku

ruchomego wraz z calym siero-

byla s. Celina Kędzierska,

rozpoczęly się rewizje, kontro-

czynek. Każdego wieczora pod

ewakuowania sierocińca, jed-

cińcem". Dolączono wykaz rów-

która wyróżnila się

le, spisywanie inwentarza, ma-

nakże sprawy te poruszalem

dom klasztorny przybywali ro-

nież 64 dzieci polskiej i żydow-

odwagą ratowania dzieci

gazynów i wszystkiego, co sta-

dzice dzieci żydowskich, pyta-

już ogólnikowo swego czasu

skiej narodowości znajdujących

nowilo wlasność Zgromadzenia

jąc przelożonej czy są na miejscu.

z Zastępcą Glównego Przed-

dawniej pod opieką sióstr, gdyż

polskich i żydowskich,

i Zakladu ­ wreszcie caly mają-

stawiciela Rządu USRR, który

W sierocińcu sióstr w cza-

s. Celina Kędzierska po wyjściu

a gdy ku temu nadarzyla

tek upaństwowiono powtórnie.

sie wojny schronienie otrzy-

oświadczyl mi, że w tych wy-

z więzienia zamieszkala przy

się okazja ­ zdobyla się

Personelowi wychowawczemu

padkach pójdą jak najdalej na

malo też trzech akowców, któ-

dawnej organistówce nieopodal

na gest ,,wykradania"

wladze czynily zarzuty, że nie

rzy uciekali przed Niemcami.

rękę. Sądzę więc, że i w przed-

kościola parafialnego i stąd ko-

polskich dzieci ze

wychowuje w duchu komu-

W pośpiechu wbiegli na strych

stawionym przez Was wypad-

rygowala proces tzw. repatriacji.

zrusyfikowanego domu

nistycznym. Po sześciu mie-

ku, będzie możliwe ewakuować

i schronili się w zbiorniku na

Inne siostry tegoż zgromadzenia

siącach wprowadzili komu-

Sierociniec z calym urządze-

wodę, jeden z nich byl Żydem.

zamieszkaly w prywatnych do-

dziecka, na które zostal

nistyczne wychowawczynie

niem". Dalej tenże urzędnik

Niemcy przeszukali caly dom,

mach tutejszych Polaków.

zamieniony dawny

(sowietki),  zastępując  nimi

jednak na strych nie weszli.

podal do wiadomości, że nale-

Mimo pierwotnych pozy-

dom zakonny sióstr

usunięty personel zakonny,

Udzielono tu pomocy rosyj-

ży ,,dostarczyć dokladny wy-

tywnych zapewnień o zala-

Franciszkanek Rodziny

a 4 marca 1945 r. wprowadzi-

skiemu żolnierzowi w koń-

kaz sierót oraz spis inwentarza,

twieniu pozwoleń na ewakuację

Maryi w Samborze.

li do Zakladu jako dyrektorkę

urządzeń sierocińca, w ogóle

cowej już fazie wojny. Byl on

sierocińca ­ 5 maja 1945 roku

sowietkę, wyrzucając brutal-

wszystkiego, co mialoby być

jednym z ośmiu zwiadowców,

podano informację, że ,,sprawa

nie przelożoną tegoż zakladu s.

którzy nad Dniestrem natknęli

przewiezione, tudzież podać

ewakuacji Sierocińca z Sambo-

MARIAN SKOWYRA

A

Celinę Kędzierską, pracującą

się na Niemców. Siedmiu zgi-

najodpowiedniejszy  środek

ra do Przemyśla [...] natrafia na

niela Kędzierska przyszla

tam z pożytkiem [...] jako wy-

transportu. Jeśli mialby być to

nęlo, on zaś uciekając przed

poważne trudności". Na począt-

na świat w Lodzi 13 mar-

chowawczyni, kierowniczka

transport kolejowy, należy ob-

Niemcami, czolgal się pola-

ku jakoby glówną przeszkodą

ca 1902 roku w rodzinie

i przelożona zakladu, ku ogól-

liczyć i zapodać potrzebną ilość

mi przez trzy dni. Przypadko-

mialo być ,,wydanie inwenta-

robotniczej Stanislawa i Hele-

nemu zadowoleniu wszyst-

wo ukryl się w ogrodzie sióstr.

wagonów. Nie należy zapomi-

rza, który to rzekomo mial być

ny z d. Straube. Pierwsze nauki

kich wladz i calego tamtejsze-

Gdy uslyszal język polski, bla-

nać także o personelu obslu-

dostarczony przez wladze so-

pobierala najprawdopodobniej

go spoleczeństwa". Przelożona

gującym sierociniec i również

gal o pomoc. Siostry ukryly go

wieckie wedlug oświadczenia

w rodzinnym mieście, a w 1920

klasztoru s. Celina zostala przez

wyszczególnić go w wyka-

w bezpiecznej kryjówce i każ-

zastępcy burmistrza miasta

roku wstąpila do Zgromadzenia

nową  wladzę  aresztowana

dego wieczora s. Maria Sawicka

zie. Po otrzymaniu tych dat

Sambora ob. Sawczenki, jed-

Sióstr Franciszkanek Rodzi-

i przez szereg dni trzymano ją

oraz instrukcji z Lublina prze-

wraz z wychowankiem zakladu

nakowoż obecny zarząd sie-

ny Maryi we Lwowie. Uczyla

w piwnicy więziennej, ,,znę-

zanosila mu żywność na caly

ślę Wam stosowne polecenie".

rocińca, po porozumieniu się

się w Seminarium Ochroniar-

cając się nad nią podczas prze-

dzień. Po wyzwoleniu miasta

Calość korespondencji z koń-

z Oblasnym [tj. wojewódzkim]

skim we Lwowie i po ślubach

pierwszy przybiegl do klaszto-

sluchań". Inne siostry zakonne

ca 1944 roku w porozumieniu

Oddzialem Oświaty Ludowej

wieczystych 9 lipca 1924 roku,

musialy zdjąć habity i jako ta-

z siostrami prowadzono w pel-

ru z radosnymi wiadomościa-

w Drohobyczu zabronil kate-

w czasie których przyjęla imię

gorycznie wydania dzieci, tlu-

kie mogly otrzymać zatrudnie-

nej tajemnicy, obawiając się, że

mi. Wielokrotnie jeszcze pisal

macząc tym, że dotychczas nie

Celina, przybyla do Sambo-

nie w sierocińcu.

jeśli sprawa zostanie ujawnio-

do sióstr, dziękując za urato-

ra, gdzie do końca życia byla

otrzymal żadnych instrukcji

Dzieci w sierocińcu widząc

wanie życia.

na, polskie dzieci z sierocińca

wychowawczynią w Polskiej

z wyższej wymienionej orga-

W pierwszej polowie sierp-

opiekę sowiecką, a także los

w Samborze zostaną rozeslane

ochronce, którą dzięki fun-

nizacji w powyższej sprawie".

nia 1944 roku Rosjanie ponow-

jaki spotkal siostrę przelożoną,

po różnych ukraińskich siero-

dacji ks. Mateusza Grochow-

Wobec tego dzieci starsze, po-

mialy powiedzieć: ,,Jesteśmy

nie zajęli Sambor. W tym czasie

cińcach, aby tym samym unie-

skiego siostry Franciszkanki

wyżej 14 lat, samodzielnie za-

Polakami, chcemy do Polski,

możliwić ewakuację do Polski.

w zakladzie sióstr mieścilo się

Rodziny Maryi prowadzily od

rejestrowaly się na wyjazd (10

chcemy wychowania w duchu

Po pierwszych pismach 25

,,84 dzieci obojga plci czysto

1901 roku. Siostry prowadzi-

osób). Wobec kolejnych, które

polskim! Domagamy się nauki

polskich od 2 do 14 lat. Wkrótce

kwietnia 1945 roku w obecności

ly też sierociniec, w którym na

już posiadaly metryki kościel-

stale mieszkalo ok. 20 sierot,

ne (49 osób) oraz tych, które ich

a w miarę zbliżania się II wojny

nie posiadaly, postanowiono

światowej liczba sierot prze-

odwolywać się do najwyższych

bywających w sierocińcu się

wladz w Kijowie o pozwolenie

zwiększala. Dochodzilo nawet

na ewakuację calego sierocińca

do tego, że przebywalo w nim

z Sambora do Przemyśla.

I tym razem sprawa utknę-

nawet 70 dzieci. Od 1939 roku

wladze zakonne powierzyly s.

la w biurokracji, a miejsco-

wi urzędnicy celowo zwleka-

Celinie stanowisko przelożonej

li z wydaniem odpowiednich

wspólnoty zakonnej i kierow-

zezwoleń. Brak dobrych chęci

niczki ochronki.

zauważono nawet wówczas,

W 1939 roku po rozpoczęciu II

gdy już otrzymano pozwole-

wojny światowej oraz pierwszej

nie na wyjazd dzieci i delegacja

okupacji sowieckiej sierociniec

polska udala się do sierociń-

w Samborze zostal upaństwo-

ca, ,,celem omówienia terminu

wiony. Siostry zostaly z niego

ewakuacji", którą naznaczono

usunięte i mieszkaly w domach

za pięć dni, a dyrektor zakla-

prywatnych, musialy też zdjąć

du otrzymal wskazówki co do

habity. Ponadto napotykaly na

należnego zaopatrzenia dzieci

wiele trudności w prowadzeniu

w prowiant na drogę. Na sta-

życia wspólnotowego, spelnia-

cji kolejowej byly już przygo-

niu praktyk religijnych i korzy-

towane wagony do wyjazdu.

staniu z sakramentów. Dopiero

Wówczas miejscowy urzędnik

w 1941 roku wrócily do pracy

SIOSTRA CELINA NA SPACERZE Z DZIEĆMI. SAMBOR 1935 R.