25

nr 5 (465) 14­27.03.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Niestety, także i tym razem bez-

przed ponownym rozprzestrze-

pieka wpadla na jej trop.

nieniem się totalitaryzmu jest

Aresztowana przez Urząd

nasze zdecydowane stanowisko,

Bezpieczeństwa, trafila do wię-

wspólna solidarność i gotowość

zień, w których często przetrzy-

stawienia mu czola. A pamięć

mywano wspólnie więźniów

o tych, którzy kiedyś powie-

politycznych oraz... zbrodnia-

dzieli mu ,,nie", jest zobowiąza-

rzy niemieckich. Tym sposobem

niem, byśmy i my potrafili po-

trafila do jednej celi między in-

wiedzieć ,,nie" wtedy, gdy znów

nymi z Marią Mandel i Teresą

pojawi się zagrożenie. Wlaśnie

Brandl, okrutnymi strażnicz-

taka jest rola historycznych

kami z Auschwitz. Paradoks hi-

świadectw ­ slużą nam jako lu-

storii i nieludzkość totalitarnego

stro, w którym przeglądamy się

reżimu PRL sprawily, że ofiara

i zadajemy sobie pytanie o nasze

i jej kaci siedzieli za tymi samy-

wlasne sumienia.

mi kratami.

Stanislawa Rachwalowa ­

Wkrótce zapadl wyrok śmier-

cierpiąca w niemieckich obo-

ci dla Stanislawy Rachwalo-

zach, prześladowana przez ko-

wej ­ jako ,,szpiega i zdrajczyni

munistyczną wladzę, aż do

Polski Ludowej". Ten potworny

końca życia inwigilowana przez

ZDJĘCIA STANISLAWY RACHWAL W CZASIE POBYTU W WIĘZIENIU

wyrok zamieniono później na

bezpiekę ­ nigdy nie porzucila

dożywocie, utratę praw oby-

przy wartościach, których nie

wojny światowej i powojennego

kresowego rodowodu boha-

idealów polskiej niepodleglości.

watelskich i przepadek mienia.

zgasily ani niemieckie obozy

podziemia niepodleglościowe-

terki, tego czaru poludniowo-

Obowiązkiem żyjących jest

W więzieniach PRL doświad-

koncentracyjne, ani komuni-

go. Jednak przyklad Stanislawy

-wschodnich rubieży, który

otaczać jej postać godną czcią

czyla brutalnych przesluchań,

styczne więzienia. Biografia

Rachwalowej sklania do reflek-

ksztaltowal jej wrażliwość na

i pamięcią, by heroizm nie zgi-

,,metod śledczych" wzorowanych

tej nieugiętej wywiadowczy-

sji nad tym, jak krucha może być

krzywdę i niezgodę na zniewo-

nąl w mrokach zapomnienia.

na sowieckim NKWD. Prak-

ni ZWZ­AK i WiN pokazuje, że

wolność, gdy na horyzoncie wy-

lenie. Jednocześnie, w duchu ja-

Jej imię powinno wybrzmieć

tyki te, niestety, w niczym nie

totalitaryzm w gruncie rzeczy

rastają mury totalitarnej prze-

giellońskim, tak drogim nasze-

dumnie tak w murach szkól,

ustępowaly okrucieństwu Ge-

wszędzie posluguje się podob-

mocy. Nie tak dawno świat byl

mu pismu, przypominamy, że

jak i na publicznych uroczysto-

stapo: bicie, tortury psychicz-

nymi metodami terroru, pro-

świadkiem agresji na Ukrainę

nasza pamięć i nasza solidar-

ściach, bo jest dowodem, że na-

ne, wielodniowe pozbawianie

wokacji i dezinformacji ­ nie-

­ kolejnego brutalnego przypo-

ność są skierowane do wszyst-

wet w najbardziej mrocznych

snu, oskarżenia o ,,szpiegostwo"

zależnie, czy nazwiemy go

mnienia, że polityka rosyjskiego

kich, którym droga jest wolność

chwilach ducha narodu nie da

i ,,propagandę antypaństwo-

nazistowskim,  stalinowskim

imperializmu, podobnie jak nie-

­ niezależnie od narodowości,

się calkowicie zdusić.

wą". Wypuszczono ją dopiero

czy wspólczesnym postsowiec-

gdyś stalinowskiego, opiera się

wyznania czy przynależności

Z historii Stanislawy Ra-

w październiku 1956 roku, kie-

kim. Zakladano nam różne kaj-

na podobnych, nieludzkich fun-

spolecznej.

chwalowej plynie zatem ważne

dy powiew odwilży politycznej

dany, próbowano kneblować

damentach, co totalitarna Ro-

Dziś, kiedy wolna Polska

ostrzeżenie dla nas wszystkich:

pozwolil wielu więźniom poli-

wolność slowa i zabijać ducha

sja Sowiecka czy hitlerowskie

należy już do wspólnoty eu-

metody zbrodni i terroru potrafią

tycznym opuścić cele.

narodu, zawsze jednak pojawia-

Niemcy.

ropejskiej,

przywolywanie

przybierać nowe formy, ale za-

Życie na wolności wciąż nie

li się ludzie takiego formatu jak

W tych kolejnych odslonach

przykladów takich ludzi, jak

wsze dążą do tego samego ­ zla-

oznaczalo dla niej spokoju ­ wla-

Stanislawa Rachwalowa, którzy

dziejowego dramatu widać wy-

Stanislawa Rachwalowa, jest

mania wolnego czlowieka. Nie

dze PRL nie zapominaly o lu-

nie godzili się z niesprawiedli-

raźnie, iż mechanizmy zla nie

potrzebne bardziej niż kiedy-

ma znaczenia, czy wrogiem jest

wością i deptaniem wolności.

dziach tak zaslużonych w walce

zestarzaly się: propaganda, pro-

kolwiek. Nasza rzeczywistość

III Rzesza, sowieckie NKWD,

Pozostawila po sobie wzór

o prawdziwie wolną Polskę. Aż

wokacje, tortury, masowe de-

­ jakkolwiek inna ­ wciąż wy-

PRL-owska  bezpieka,  czy

patriotyzmu i glębokiej wiary

do śmierci w 1985 roku byla in-

portacje, zbrodnie wojenne ­ oto

maga ludzi ceniących wolność

wspólczesna Federacja Rosyj-

w potęgę ducha. Nie doczekala

wigilowana przez Slużbę Bez-

metody, które lączą dawne i dzi-

ponad wlasne bezpieczeństwo.

ska z jej imperialnymi zapęda-

wolnej Polski, o którą walczyla

siejsze tyranie. Dlatego też Sta-

pieczeństwa, którą interesowaly

Nadal w wielu zakątkach świa-

mi. Gdy wolność jest zagrożona,

cale życie. Zmarla 18 paździer-

nislawa Rachwalowa, jej nie-

wszelkie kontakty bylych żol-

ta dochodzi do prześladowań

musi znaleźć się ktoś, kto powie

nika 1985 roku w Rzeszowie,

zlomność i hart ducha stanowią

nierzy AK i WiN. Jej los wete-

i stosowania brutalnych me-

,,dość", kto umie i chce obronić

stolicy Podkarpacia, rejonu bli-

dziś potężny znak pamięci oraz

tod politycznych; nadal szerzy

ranki zamykal się więc w ciąglej

godność ludzką, swój kraj, histo-

skiego jej sercu już od czasów

ostrzeżenia. Jej biografia może

się imperialistyczne myślenie

obserwacji ­ z jednej strony uza-

rię i przyszlość.

międzywojennych. Dzisiejsza

być czytana jak żywa lekcja pa-

i pogarda dla suwerenności są-

leżnionej już od sowieckiej poli-

Dziedzictwo Stanislawy Ra-

pamięć o takich osobach jak

triotyzmu ­ odważnego, niekal-

tyki, a z drugiej strony ludząco

siadów. Historia zaś wskazuje,

chwalowej to wlaśnie taki glos

ona wciąż nie jest dostatecz-

kulującego, stającego w obronie

że tam, gdzie pojawia się ty-

podobnej do mechanizmów sto-

nieugiętej odwagi. Niech trwa

nie żywa ­ tym bardziej należy

ludzkiej godności i niepodleglo-

rania, w ślad za nią idzie woj-

sowanych przez niemieckich

w naszej pamięci i umacnia

przypominać o jej dokonaniach

ści ojczyzny ponad wszystko.

na, terror, przesiedlenia, obo-

nazistów.

wiarę, że Polska ­ mimo wszel-

i oddawać jej należny szacunek.

Na lamach ,,Kuriera Galicyj-

zy, mordy i lamanie wszelkich

kich dziejowych przeciwności

Wierność ponad czasem ­

Wielu z nas w swoim codzien-

skiego", pisma przywolujące-

praw czlowieka.

­ potrafi opierać się tyranii, bo

lekcja dla pokoleń

nym życiu nie staje przed dra-

go tradycje wielonarodowego

Przeslanie plynące z dzie-

zawsze znajdą się ludzie gotowi

Stanislawa Rachwalowa jest

matycznymi wyborami, jakie

dziedzictwa Rzeczypospolitej,

jów Stanislawy Rachwalowej

zaplacić za wolność najwyższą

symbolem niezlomnego trwania

przypadly w udziale pokoleniu II

nie sposób nie podkreślić tego

jest zatem jasne: jedyną obroną

cenę.

Z cyklu: Z mroku i nadziei

Witryna literacka

Aniol dumający

Krajobraz z Ananke

Pod pomnikiem Szewczenki

których sen o wolności

MARIUSZ OLBROMSKI

nie byl mglą naiwnym marzeniem

Poezja ukraińska

Na wskroś patrzy

Ananke z opaską na oczach

Huczy w sercach ukraińskich

Wiejska Niobe

aniol drewniany

krąży po Ukrainie

pieśń jak Dniepru fale

Poezja ta mówi innym językiem

ma smutek

Czarna jest jej opaska

ogromne i wzburzone

nie jest konstrukcją śpiewną

I jak nie widzieć w tej kobiecie

w niemym

a kogo dotknie ginie

kiedy z kwiatami się zbliżają

i z figur wymyślnych zbudowaną

wiejskiej i w lachmanach Niobe

spojrzeniu

do pomnika i patrzą też na zdjęcia

przy domu zburzonym i oborze

krążyl wśród

Nikt nie wie gdzie i kiedy

mlodych chlopców poleglych

odarta z czulej naiwności

sklepień wiele

jaki ma los przeznaczony

ostatnio w wolności obronie

ze zludzeń wszystkich o dobroci

kiedy wokolo już nikogo

wieków

Czy żolnierz czy starzec

i nawet psy pouciekaly

upadal wraz z żarem i plonieniem

matka czy dziecko daleko

Huczą myśli jak fale gorzkie

świata lecz porażona zbrodnią

i przeszyta bólem do rdzenia

zbrodniarze nie nadeszli jeszcze

czy blisko linii obrony

wicher myśli wyje i szaleje

każdej gloski z krzyku serc zebrana

a ciala bliskich w gruzach

Nie slucha pieśni już nabożnych

wśród chmur ciemnych

nagle calkiem pogrzebane

nie slucha kazań już natchnionych

Ananke przestawia wciąż

czy przebije się w końcu slońce

czasem belkotem jest wariata

zanim zdolali krzyknąć slowo

milczy i czuwa i pamięta

wskazówki zegara obraca

któremu wojna wszystko już rozbila

wciąż slowa o Milości udręczonej

je w obie strony pisze listy

Czy po horyzont świat się rozjaśni

czasem wyjącą pustką wdowy

Żadnego tu patosu antycznego

ale litery nie lączą się z sobą

rzeka swój nurt uspokoi

czasem kaleki mlodego milczeniem

nie potrzeba i żadnych komentarzy

Czuwa i wiele już tu na tym świecie

zaśpiewa dumy swe odwieczne

Prześliźnie się kamera po niej

widzial bo zgubil i tulów i ramiona

Ciala śpią duchy czuwają

i rozkolysze blaski po blękitach

jeśli jest oskarżeniem to aż

z pędzącego samochodu

I tylko glowa na urwanym obloku

tych którzy polegli w obronie

aż po horyzont się mieniące

wnieboglosym

utrwali w mgnieniu tylko

duma i duma światem porażona

o krzyże ich wróg się przewróci

jeśli protestem to aż do bluźnierstwa

Czy dym opadnie i powróci pokój

jeśli nadzieją to nie glupią

dlonie opuszczone i może

I tylko glowa pozostala kiedy

bo będą wolać i będą wzywać

jak klucze ptaków na wiosnę

lecz zbudowaną ze stosów trupów

zarys oszalalej czarnej twarzy

świątynia cala bombą rozwalona

zapalać wciąż święty plomień

III 2025