3

nr 6 (466) 28.03.­14.04.2025

Wydarzenia

www.kuriergalicyjski.com

Jan Tysson ­ legenda powojennego polskiego Lwowa

dokończenie ze strony 1

Z gestów, w jego ubiorze, w codziennej

uprzejmości, nieco dziś staromodnej kur-

tuazji wobec kobiet, które lubil obdarzać

komplementami. Mial rozleglą wiedzę hu-

manistyczną, historyczną, a jego pamięć

byla skarbnicą lwowskiej przeszlości. Tak-

że żywą kroniką wielu wspólczesnych wy-

darzeń we Lwowie, których byl świadkiem.

Byl znakomitym gawędziarzem, mówil

zajmująco i z polotem. Urodzil się w 1932

roku we Lwowie. Byl wnukiem znanego

architekta przelomu XIX i XX wieku, Jana

Sasa-Zubrzyckiego. Przyszedl na świat

i cale życie mieszkal w pięknej kamienicy

zakupionej przez dziadka. W 1938 roku

W mojej świadomości będzie się jawil

rozpocząl naukę w prywatnej szkole. Woj-

zawsze jako Don Kichot, jako postać, zablą-

na zastala go wraz z matką na wakacjach

kana w zlożoną rzeczywistość powojenną

w Delatynie. Po kilku tygodniach tulaczki

grodu pod Wysokim Zamkiem; postać, któ-

rodzina wrócila do Lwowa, gdzie przeżyla

ra jest symbolem walki fantazji z racjonal-

wojnę. W tym czasie ojciec Jana Tyssona

nym rozumem i w której można się przede

pracowal jako chemik. Po 1945 roku ojciec

wszystkim dopatrzeć szlachetnej natury

Jana Tyssona nie zdecydowal się na wyjazd

i zacnych intencji; występującej w obronie

z rodziną do Polski. W 1946 roku Jan Tysson

w teatrze podjąl się pracy archiwisty.

pelen pasji i dalszych planów ­ zanim nagle

i archiwaliów. W ostatnim okresie ta

idealu, sięgającego do absolutu na przekór

rozpocząl naukę w szkole nr 30, następnie

Skrupulatnie, przez dziesiątki lat, prowa-

zgasl powalony chorobą.

wspólpraca zaowocowala między innymi

rzeczywistości. Ale również będzie się jawil

ukończyl fakultet mechaniczny (obróbka

dzil notatki dotyczące dzialalności lwow-

Ogarniam dziś pamięcią nasze wie-

organizacją ekspozycji o wybitnym archi-

jako lew czuwający wiernie i niezlomnie na

drewna) w Instytucie Politechnicznym

skiej sceny, gromadzil plakaty, zapro-

loletnie relacje z Janem Tyssonem, które

tekcie lwowskim Janie Sasie Zubrzyckim,

straży kultury i dziedzictwa Miasta. Te dwa

(obecnie: Politechnika Lwowska). Przepra-

szenia, listy gratulacyjne, zdjęcia, filmy.

byly na ogól skupione wokól spraw kul-

na którą to wystawę Jan Tysson udostęp-

wizerunki będą tworzyć w mej świadomo-

cowal 6 lat w fabryce mebli, a kolejne 31

Często pozornie malo ważne artefakty.

tury. Zrazu spontaniczne przerodzily się

nil unikalne dokumenty i inne artefakty

ści jeden: osoby skromnej, ale zupelnie wy-

lat w przedsiębiorstwie ,,Auto-Dźwig" na

Wszystko to, co stanowilo o dziejach tego

w trwalą znajomość i przyjaźń, wzajemne

z wlasnych zbiorów. Wspólpracowal też

jątkowej, niepospolitej i ogromnie zaslużo-

stanowisku konstruktorskim, w tym 20 lat

niezwyklego zjawiska w naszej kulturze,

wizyty w domach. Znaliśmy się od począt-

przy przygotowaniu scenariusza tej eks-

nej, którą byl Jan Tysson.

przy patentach.

jakim jest ten teatr i bylo świadectwem

ku lat 90., wspieral mnie wtenczas życz-

pozycji, a także w przygotowaniu publi-

Część Jego pamięci! Wieczny odpoczy-

wspanialej pracy calego zespolu, któ-

liwie jako mlodego dyrektora Wydzialu

kacji o życiu i dzialalności tego twórcy

nek racz Mu dać Panie!

W trudnych czasach

rym po śmierci Hausvetera kieruje jako

Kultury w Urzędzie Wojewódzkim w Prze-

,,polskiego stylu" w architekturze. Jakże

sowieckich angażowal się

Wędrowiec

dyrektor i reżyser z wieloma sukcesami

myślu w zakresie niesienia pomocy po-

owocnie ukladala się przez wiele lat jego

w latach pięćdziesiątych

Zbigniew Chrzanowski. Dzięki archiwal-

wstającym na terenie Ukrainy oddzialom

wspólpraca w dziedzinie archiwistyki

w prace rodzącego się teatru

Serce, Odys, samotny wędrowiec

nym pracom Jana Tyssona powstala kolek-

Towarzystwa Kultury Polskiej. Angażowal

z wroclawskim Ossolineum.

polskiego we Lwowie. Ten

choć uwięziony jest w jaskini żeber

cja, na podstawie której, między innymi,

się w organizację kolejnych edycji dziś już

Jan Tysson cieszyl się sympatią i sza-

amatorski zespól wylonil

przemierza morza niezmierzone,

wspólnie z Januszem Wasylkowskim dy-

historycznych, wielkich i wielowątkowych

cunkiem we Lwowie, ale też wśród wielu

się zrazu ze szkolnych

samotne wyspy, sceny z Atlantydy

rektorem Instytutu Lwowskiego w War-

przedsięwzięć kulturalnych, jakimi byly

środowisk w kraju. Można to bylo po-

kólek polonistycznych. Stal

czasami bywa w tym mieszkaniu

szawie, a zarazem redaktorem naczel-

Festiwale Kultury Polskiej we Lwowie.

znać między innymi na jego benefisie

się ­ w miarę możliwości ­

lwowskim gdzie zaśpiew lwowski

nym ,,Rocznika Lwowskiego", opracowal

Byl lwowskim Hermesem zaangażowa-

zorganizowanym przez jego ukochany

kontynuacją wspanialych

miesza się z liryzmem z Wilna

pierwszą monografię tego teatru (,,Teatr

nym w kolportaż drukowanej początkowo

teatr z siedzibą przy ulicy Kopernika we

osiągnięć polskiej sztuki

sztuka Huculów z sztuką dworską.

z Ulicy Kopernika. Polski Teatr Ludowy

w Przemyślu ,,Gazety Lwowskiej", której

Lwowie, który przebiegal w serdecznej

teatralnej we Lwowie.

we Lwowie 1958­2008". Autor: Janusz

redaktorem naczelnym byla Bożena Rafal-

i przyjaznej atmosferze wdzięczności ca-

Zalożycielem teatru, który

Siedzimy na balkonie w dole tramwaj

Wasylkowski, wspólpraca i dokumentacja

ska. Dzięki wielu znajomościom w środowi-

lego zespolu oraz przy gorącym aplauzie

z czasem przybral nazwę

jak syrena na zakręcie śpiewa

­ Jan Tysson, wyd. Instytut Lwowski, War-

sku inteligencji ukraińskiej ulatwial często

publiczności. Za życia zostal uhonorowa-

Polskiego Teatru Ludowego,

przenosząc widma twarzy i rozmowy.

szawa 2008). Bez jego wiedzy o dziejach

kwerendy naukowe w lwowskich archi-

ny, między innymi, Brązowym Medalem

byl Piotr Hausvater,

Wspomnienia są jak świetlne szlaki

lwowskiego teatru, zgromadzonych i prze-

wach i bibliotekach wielu naukowcom i ba-

Zaslużony Kulturze Polskiej ,,Gloria Artis",

wytrawny pedagog,

wodne, które w szum miasta wiodą

chowanych archiwaliów książka ta nigdy

daczom z kraju. Wielokrotnie sam te kwe-

a także Krzyżem Kawalerskim Orderu

utalentowany muzyk

na place i ulice i w sceny teatralne

by się nie ukazala.

rendy przeprowadzal, a wyniki żmudnych

Zaslugi Rzeczypospolitej Polskiej. Teraz

i poeta. Jako mlody aktor

żywe chociaż dawno tak minione.

Dzialalność w teatrze nie wypelniala

prac staly się niekiedy podstawą rozpraw

jego najcenniejszą nagrodą będzie nasza

Jan Tysson debiutowal już

wylącznie jego mądrze prowadzonych dzia-

naukowych. W czasie wielu edycji Konkur-

wdzięczna pamięć, dobre imię, które po

w pierwszym spektaklu tego

Chwilo nie mijaj choć jesteś zwyczajna

lań na rzecz ochrony naszego dziedzictwa

sów Literackich dla Polaków na Ukrainie

sobie zostawil. Cenniejsze niż tablice ze

teatru wystawionym przez

nuć ptaku ciągle w gąszczu ogrodowym,

kulturowego. Swymi staraniami objąl rów-

rozprowadzal ogloszenia o konkursie, za-

spiżu czy marmuru. Teraz będziemy go

Hausvatera w 1953 roku,

szary artysto w dzielnicy willowej

nież cmentarze Lyczakowski i Janowski.

chęcal wiele osób do uczestnictwa w nich,

widzieli zamykając oczy. Może slyszeli

czyli w ,,Balladynie" Juliusza

te wszystkie kwiaty tobie przeznaczone.

Z zatartych przez czas, a często też dzia-

bral udzial w uroczystościach pokonkur-

jego charakterystyczny glos w zupelnej

Slowackiego. Reżyser

lania ludzkie tablic nagrobnych przemycil

sowych. Trzeba wspomnieć, że w tamtym

ciszy. Przypominali sobie na krótkich, nie-

powierzyl mu wówczas

Cienie blękitne są w zarysach blasku

dla nas, dla naszej wspólczesnej pamięci,

okresie konkursy te mialy istotne znacze-

licznych filmach dokumentalnych Jerzego

rolę kanclerza. Od tamtej

żaglem podróży ­ myśli natężone.

imiona i nazwiska wielu osób spoczywają-

nie, bowiem po wyniszczających latach

Janickiego oraz Anny Gordijewskiej. Zosta-

pory występowal w bardzo

cych na tych nekropoliach. Przez wiele lat

komunizmu w pewnym stopniu przyczy-

nie na zdjęciach teatralnych, w albumach

wielu przedstawieniach.

MARIUSZ OLBROMSKI

dyskretnie odnawial ledwo już widoczne,

nily się do odrodzenia polskich tradycji

rodzinnych, jego nazwisko będzie trwalo

Trudno je wszystkie

(Z tomu ,,Różą i kamień", 2012)

mocno uszkodzone napisy, sentencje na

literackich na tym terenie. Uczestniczyl

na plakatach teatralnych.

wymienić. Między innymi

opuszczonych nagrobkach, usuwal chwa-

także w edycjach Dialogu Dwóch Kultur

w sztukach fredrowskich.

sty, krzewy, podpieral walące się krzyże

w Krzemieńcu i we Lwowie, na które przy-

Gral rolę kapelana

,,...Coraz nas mniej z naszego świata

i cenne artystycznie figury. Prowadzil te

gotowywal swe wystąpienia i wyglaszal

w ,,Damach i huzarach",

Co się oddala i odlata

prace z gronem zaufanych osób, oczywiście

referaty. Byl też ­ szczególnie na począt-

Albina w ,,Ślubach

I tylko po nim dzwony dzwonią..."

spolecznie. Byl konserwatorem tych ne-

ku lat dziewięćdziesiątych ­ spolecznym

panieńskich", w ,,Zemście"

Marian Hemar, Strofy lwowskie

kropolii powolanym do pelnienia tej funkcji

przewodnikiem i otaczal opieką delegacje

kreowal świetnie

tylko przez wlasne sumienie. Nie mial ku

różnych stowarzyszeń z kraju, które przez

Dyndalskiego. Z kolei

Odszedl Janusz Tysson. I choć niby wiek sluszny, a jednak żyje

temu fachowego przygotowania. Prace te

Przemyśl wyruszaly do Lwowa. Gdy za-

w ,,Weselu" Stanislawa

przekonanie, że jeszcze móglby wyjść na scenę i uklonić się ko-

mialy charakter pionerski. Przeprowadzo-

chodzila taka potrzeba niektóre osoby za-

Wyspiańskiego przeistoczyl

lejny raz swojej ulubionej publiczności na ulubionej scenie przy

ne zostaly, zanim na teren tych wielkich

trzymywaly się w jego zawsze gościnnym

się w postać dziennikarza.

ulicy Kopernika.

nekropolii weszly oplacane ze środków

domu, byly tam pięknie podejmowane. Po

W ,,Kartotece" Tadeusza

Niestety ­ uklonów nie będzie, ale na pewno zostanie zapa-

państwowych instytucje, między innymi

rozwiązaniu struktur administracyjnych

Różewicza w nauczyciela,

miętany w korowodzie barwnych postaci, które stworzyl na

zawodowi konserwatorzy polscy i ukraiń-

województwa przemyskiego, gdy zosta-

natomiast w sztuce Mariana

przestrzeni wielu lat ­ od Dyndalskiego w ,,Zemście" i Dziadka

scy zatrudniani przez Narodowy Instytut

lem dyrektorem Muzeum Narodowego

Hemara ,,Dwaj panowie B."

w ,,Polowaniu na lisa", po Listonosza ,,Na pelnym morzu" i Dyrek-

Ochrony Dziedzictwa Kulturowego za Gra-

Ziemi Przemyskiej, w okresie dziesięciu

przedstawial finezyjnie

tora w ,,Dwóch panach B".

nicą POLONIKA.

lat sprawowania tej funkcji moglem za-

postać dyrektora.

Kiedy skladalem mu ostatnio życzenia urodzinowe, zapytal:

Warto wspomnieć, że do końca życia

wsze liczyć na wspólpracę Jana Tyssona

,,Kiedy ja wrócę do Lwowa". Na pewno wrócil, ale już nie uda mu się

uczestniczyl w pracach i byl w zarządzie

z tą instytucją. Szczególnie jeśli chodzi

spotkać, uklonić się i podziękować swej ulubionej publiczności.

Byl również niestrudzonym odkryw-

Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwow-

o przygotowanie wystaw we Lwowie i na

cą pamiątek przeszlości. Pasjonowaly go

skiej we Lwowie, w którym dzialal od po-

odwrót, także w innych miastach. Dzię-

dawne druki ulotne, albumy, szkice, mapy,

czątku jego istnienia. Byl też uczestnikiem

ki znakomitej orientacji wspomagal też

ZBIGNIEW CHRZANOWSKI

w imieniu grona aktorów Teatru

projekty, różne wydania lwowskich ksią-

wielu spotkań Uniwersytetu III Wieku. Do

prace w zakresie zdobywania i pozyski-

żek, dziela sztuki. Nieprzypadkowo zatem

kresu swych dni, mimo pięknego wieku, byl

wania dla muzeum cennych wydawnictw