28

nr 6 (466) 28.03.­14.04.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Pomniki generala Tadeusza Kościuszki

w Stanach Zjednoczonych (cz. 3)

Polski general Tadeusz

Palacu Sztuki, lecz po 1939 roku zostal

Kościuszko jest bohaterem

zniszczony przez Sowietów. Artysta zmarl

narodowym również Stanów

w 1921 roku we Lwowie i zostal pochowa-

Zjednoczonych, postacią

ny na Cmentarzu Lyczakowskim. W ne-

bardzo popularną w tym

krologu w ,,Kurierze lwowskim" z dnia 4

kraju po dzień dzisiejszy.

czerwca 1921 roku m.in. czytamy: ,,Kazi-

W USA calkowita liczba

mierz Chodziński, znany artysta rzeźbiarz,

miejsc upamiętnienia

zmarl we Lwowie w 62 roku życia. Zmarly

wielkiego Polaka szacuje się

przebywal przez czas dluższy w Ameryce

na okolo 200. Są to pomniki,

i wykonal tam szereg pomników polskich,

popiersia i tablice pamiątkowe

między innymi pomniki Kościuszki i Pula-

generala. Imieniem Tadeusza

skiego. Przed wojną powrócil do Lwowa

Kościuszki nazwano

i wykonal przeszlo 100 plakiet i odznak,

ulice, place i parki w wielu

które znalazly wielkie rozpowszechnienie.

miejscowości amerykańskich.

Miastu naszemu ofiarowal odlew pomnika

ANDRZEJ SHULTZ

Jeden z pierwszych

Pulaskiego, umieszczony w Palacu Sztuki.

monumentalnych pomników

nadeslano wcale pokaźną liczbę projek-

Podczas wojny zniszczono mu folwark,

KAZIMIERZ CHODZIŃSKI

generala Kościuszki zostal

tów na termin oznaczony. Gdy jednak do-

znajdujący się pod Lwowem".

odslonięty w 1904 roku

dlaczego komitet tak usilnie żądal dotrzy-

szlo do rozdania nagród, okazalo się, że

Odslonięcie pomnika Tadeusza Ko-

bez szerszego omówienia w prasie ame-

w Chicago z inicjatywy

nie ma ani jednego, któryby ściśle trzymal

mania warunków (od artystów lwowskich)

ściuszki w Chicago bylo wielkim wyda-

rykańskiej, tym bardziej lwowskiej czy

Polonii amerykańskiej.

i dlaczego nasz bohater tak nie po naszemu

się ogloszonych warunków. Postanowiono

rzeniem i świętem dla Polonii amerykań-

krakowskiej. Okoliczności calego wyda-

Lecz konkurs na projekt

się przedstawia?".

mimo to rozdać nagrody, mając na wzglę-

rzenia dokladnie opisal w 1905 roku Ma-

skiej. O tym pisala również prasa polska

pomnika dla Chicago

Pomnik zbudowany w Chicago we-

dzie tylko wartość artystyczną projektów.

w kraju, również lwowska. Czasopismo

rian Gumowski we lwowskim tygodniku

odbyl się w 1893 roku... we

dlug projektu Kazimierza Chodzińskiego

W ten sposób otrzymal pierwszą nagro-

,,Kraj" opublikowalo obszerny reportaż

,,Tydzień", dodatku literacko-naukowym

Lwowie. Pierwszą nagrodą

zostal utrzymany w kierunku realizmu

dę Tadeusz Barącz, drugą ­ prof. Leonard

swego korespondenta, który entuzja-

,,Kuriera lwowskiego".

zostal odznaczony projekt

akademickiego. Konną postać Kościuszki

Marconi, trzecią ­ Tadeusz Wiśniowiecki.

stycznie opisal uroczystość. ,,Kraj" mię-

Otóż, Marian Gumowski omówil prze-

Tadeusza Barącza, znanego

ustawiono na wysokim piedestale, lecz

Wedle umowy mial komitet chicagowski

dzy innymi pisal: ,,Wielkie święto nie

bieg wydarzeń, związanych z powstaniem

rzeźbiarza lwowskiego.

bez żadnych plaskorzeźb zdobiących pod-

wybrać z tych trzech pomników jeden i od-

tylko dla naszej chicagowskiej kolonii, ale

pomnika Kościuszki w Chicago: ,,Niebywa-

Pisaliśmy o perypetiach

stawę pomnika, bez żadnego przedstawie-

dać go do roboty. Jak jednak bylo do prze-

dla wszystkich Polaków zamieszkujących

ly jednak ruch w świecie artystycznym

tego konkursu w ,,Nowym

nia bitwy Raclawickiej, czy też spotkania

widzenia, w Chicago odrzucono wszystkie

Stany Zjednoczone, wypadlo nad wyraz

wywolalo ogloszenie konkursu na pomnik

Kurierze Galicyjskim" (nr

Kościuszki z Waszyngtonem.

projekty, jako nie dotrzymujące warunków

wspaniale. Pomnik Kościuszki zostal od-

Kościuszki przez lwowskie Towarzystwo

4. 28.02­13.03.2025 r.).

We Lwowie pytano: kim jest Kazimierz

kontraktu i zwrócono się wprost do arty-

slonięty 10 września w Parku Humboldta

Sztuk Pięknych. Mianowicie grono poważ-

Projekt Tadeusza Barącza

Chodziński autor projektu? Nikt we Lwo-

sty mieszkającego w Ameryce Kazimierza

przy tak imponującym udziale publiczno-

nych obywateli polskich w Chicago zawią-

byl starannie opracowany,

wie nie mial o nim szerszego rozpoznania,

Chodzińskiego, ucznia Akademii Krakow-

ści, że należal on do wcale niepoślednich

zalo się w komitet w lutym 1892 roku, by

wywarl bardzo dobre

dlatego ,,Tydzień" opublikowal życiorys

skiej i Wiedeńskiej, dotąd nie dającego

nawet w Ameryce, przyzwyczajonej do

tam na wolnej amerykańskiej ziemi posta-

wrażenie na publiczności

artysty podpisany ...samym artystą. Otóż

się poznać szerszej publiczności i z nim

olbrzymich scen zbiorowych. Okolo 100

wić pomnik temu, co walczyl za wolność

lwowskiej i można bylo liczyć,

Chodziński urodzil się w roku 1861 w Lań-

zawarto kontrakt. I oto w bieżącym roku,

tysięcy rodaków naszych ze wszystkich

dwóch narodów i z Ameryki drugą Ojczy-

że zostanie zrealizowany

cucie w Galicji, ksztalcil się przez trzy lata

we wrześniu (1905 roku), rozniosly dzien-

prawie stanów Unii amerykańskiej zebra-

znę sobie stworzyl. Komitet ten, wydając

i w najbliższym czasie stanie

do roku 1883 w Szkole Sztuk Pięknych

niki radosną nowinę, że pomnik Kościusz-

lo się pod pomnikiem generala. Niezliczo-

równocześnie odezwę do wszystkich Pola-

na jednym z placów Chicago.

w Krakowie pod kierunkiem profesora

ki odslonięty zostanie nareszcie w parku

na moc polskich stowarzyszeń wystąpila

ków w Ameryce, upoważnil dr Emila Duni-

Walerego Gadomskiego i Jana Matejki, zaś

Humboldta w Chicago wśród ogromnych

w barwnych strojach, ze sztandarami.

kowskiego, by w kraju za pośrednictwem

do roku 1887 w Akademii Wiedeńskiej pod

uroczystości, powitany entuzjastycznie

Liczono ich z górą na 300. Ulice udeko-

Towarzystwa artystycznego oglosil kon-

JURIJ SMIRNOW

kierunkiem profesora Edmunda von Hell-

przez tysiące zebranych tam Polaków. Po-

rowano zielenią, kwiatami, chorągwiami,

kurs i przez to dal artystom swojskim pole

mera. Pracowal we Wiedniu, Krakowie

Wysoko oceniają ten projekt także

mnik przedstawia bohatera siedzącego na

w czym chętny udzial wzięli Amerykanie.

do dzialania i nadzieję zarobku i slawy.

i od 1891 roku we Lwowie. W pierwszej

wspólcześni historycy sztuki. Na przy-

Jeszcze tego samego roku w grudniu 1892

koniu, ubranego w mundur generala ame-

W setkach okien widnialy portrety ,,bo-

kolejności znany byl z drobnej plastyki

klad, profesor Jurij Biriulow w swojej

rykańskiego z kapeluszem stosowanym

hatera dwóch światów", jak o Kościusz-

roku konkurs zostal ogloszony z terminem

­ medalionów i plakietek. W 1897 roku

monografii ,,Rzeźba Lwowska" pisal, że

na w poprzek glowy ulożonym, z szablą

ce piszą gazety tutejsze. Na uroczystość

do 15 maja 1893 roku i z dość ciężkimi wa-

pomnik wyróżniala ,,...ekspresja ksztaltu

wyjechal do USA, gdzie zamieszkal w Chi-

w jednej ręce w górę wzniesioną. Jak z tego

wystąpil ku czci Kościuszki oddzial regu-

runkami. Przede wszystkim komitet ame-

cago. Sukces w Chicago przyniosl mu też

i czytelnego alegoryzmu. Barącz w swo-

wyobrazić sobie możemy, Kościuszko tak

larnego wojska Stanów Zjednoczonych

rykański żądal pomnika konnego, w mun-

zamówienie projektu konnego pomnika

im pomniku wzorowal się na stylistyce

durze wojsk amerykańskich z czasów

przedstawiony, różnić się musi od wszyst-

i kilka kompanii obywatelskiej milicji

Kazimierza Pulaskiego do Waszyngto-

wiedeńskich monumentów neobaroko-

kich znanych dotąd typów, a kapelusz

amerykańskiej. Kiedy początek kolosal-

wojny o niepodleglość, póltora razy natu-

nu, który zostal odslonięty w 1910 roku.

wych drugiej polowy XIX wieku". Jeszcze

tak ulożony razi nas nawet nieco. Rażące

nego pochodu, w którym samych powo-

ralnej wielkości. Na podstawie tego pomni-

podczas konkursu prasa i wielu milo-

w ogóle jest to, że nie ma na tym pomni-

W tymże roku wrócil do Lwowa i zalożyl

zów udekorowanych naliczono okolo 700

ka mialy być nadto plaskorzeźby brązowe:

śników sztuki polskiej wyrażali zdanie,

pracownie rzeźbiarską. Ze Stanów Zjedno-

ku nic polskiego, lecz wszystko obce, co

znalazl się w Parku Humboldta, już caly

zwycięstwo pod Raclawicami i pod Ninety

czonych przywiózl ze sobą gipsowy model

że projekty konkursowe nigdy nie będą

Sic lub spotkanie Kościuszki z Waszyngto-

może dla Ameryki i Amerykanów jest od-

park byl zalany morzem glów ludzkich.

pomnika Pulaskiego w skali 1:1. Pomnik ów

w Chicago realizowane, dlatego wlaśnie

nem. Warunki takie mogly rzeczywiście

powiedniejsze i bardziej zrozumiale, Pola-

Akt odslonięcia odbyl się nadzwyczaj

zostal ustawiony na stale we lwowskim

część artystów lwowskich i krakowskich

kowi jednak każdemu nasunie się pytanie,

uroczyście i podniośle. Przemawiali po

odstraszyć artystów polskich, mimo tego

zignorowala udzial w konkursie. Chica-

polsku i po angielsku pp. M. La Buy, J.

gowski komitet budowy pomnika wypla-

Smulski, Styczyński, dr. Szwajkart i se-

cil obiecane nagrody pieniężne i lwowska

nator Hopkins, a mowy przeplatane byly

opinia publiczna sklonna byla uwierzyć, że

muzyką i produkcjami chóru polskiego,

w dalekim Chicago jednak stanie pomnik

zlożonego z 600 śpiewaków. Zaslona

wedlug projektu artysty lwowskiego.

opadla z pomnika wśród frenetycznych

Na pewno wierzyl w to i Tadeusz Barącz,

oklasków publiczności. W jednej chwili

który w 1896 roku uwzględnil uwagi ko-

pomnik zarzucono formalnie wieńcami.

mitetu w Chicago i wykonal drugi bardziej

Prezes komitetu p. Smulski, odczytal list

,,oszczędny" projekt pomnika z popiersiem

prezydenta USA Roosevelta, który pisze,

Kościuszki. Gipsowa kopia tego projektu

że ,,Kościuszko i Pulaski zaslugują na

zachowala się i znajduje się w zbiorach

cześć i milość wszystkich Amerykanów"

Lwowskiej Galerii Sztuki.

oraz list senatora Fairbanksa, który wy-

Tymczasem do Tadeusza Barącza, rów-

razil życzenie, aby pomnik przypominal

nież calej zainteresowanej publiczności

wiecznie wszystkim ludziom, że ,,naj-

lwowskiej, dotarla przykra wiadomość

większą zaslugą czlowieka jest ofiaro-

z Chicago, że komitet Polonii chicagow-

wanie się dla dobra bliźnich". Na bankie-

skiej odrzucil projekty z konkursu lwow-

cie, który następnie dal komitet w hotelu

skiego i zamówil nowy projekt pomnika

,,Great Northern" przemawiali m.in. ar-

Kościuszki u mieszkającego w Chicago

cybiskup Quigley i ks. biskup Muldvon,

Kazimierza Mieczyslawa Chodzińskiego,

a z Polaków ­ redaktor Siemiradzki

malo znanego w Galicji czterdziestolet-

i Heliński. Cala prasa polska wystąpila

niego artysty pochodzenia polskiego, uro-

w dniu uroczystym ze świątecznym wy-

dzonego w Lańcucie, absolwenta krakow-

daniem. Pisma amerykańskie zamieścily

skiej Szkoly Sztuk Pięknych. Zamówienie

obszerne opisy i ilustracje. Z Europy na-

zostalo zlożone bez żadnego konkursu

deszly telegramy od polskich instytucji

POMNIK TADEUSZA KOŚCIUSZKI W CHICAGO

i projekt zostal przyjęty przez komitet

publicznych".