12

nr 7 (467) 15­28.04.2025

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

Maciej Dancewicz o ekshumacjach w Puźnikach:

Chcemy, by każda ofiara miala swoje imię i swój krzyż

Z MACIEJEM

DANCEWICZEM,

wiceprezesem Fundacji

Wolność i Demokracja

rozmawial

EUGENIUSZ SALO.

Skąd wzięla się inicjatywa

przeprowadzenia prac ekshu-

macyjnych w Puźnikach?

Fundacja Wolność i Demokracja od

ponad dziesięciu lat prowadzi dzia-

lania zmierzające do odnajdywa-

dzialań Instytutu Pamięci Narodo-

Wspólnie z archeologami wyspe-

nia mogil żolnierskich oraz miejsc

wej. W sklad zespolu wejdą również

cjalizowanymi w identyfikacji ofiar

pochówku polskich ofiar II wojny

specjaliści z polskiego IPN-u.

zbrodni, możliwe będzie również

światowej. W 2014 i 2015 roku prze-

Zgodnie z ukraińskim prawem, pra-

wstępne  określenie  przyczyny

prowadzono dwie ekshumacje, za-

ce muszą być prowadzone wspólnie

śmierci. To dzialania z pogranicza

kończone uroczystymi pogrzebami

z ekspedycją ukraińską ­ z udzia-

antropologii sądowej i archeologii

w Mościskach, w obwodzie lwow-

lem tamtejszych archeologów, w tym

kryminalistycznej.

skim. Byly to pochówki żolnierzy

tych, którzy wspólpracowali z nami

Równolegle prowadzony będzie pro-

Wojska Polskiego, którzy polegli

już na etapie poszukiwań. To wla-

ces porównywania próbek DNA, któ-

w 1939 roku w walce z Niemcami.

śnie strona ukraińska, jako jedyna

ry może potrwać od kilku miesięcy do

W ramach tej dzialalności postano-

uprawniona, mogla formalnie wy-

nawet dwóch lat. To bardzo zaawan-

wiliśmy również w 2022 roku wy-

stąpić z wnioskiem o przeprowadze-

sowane technologicznie badania,

stąpić do strony ukraińskiej z proś-

nie ekshumacji. Nie dotyczy to tylko

a laboratorium w Szczecinie, które

bą i zapytaniem, czy polski podmiot

Puźnik ­ podobne zasady obowiązu-

się tym zajmuje, należy do najnowo-

może wszcząć dzialania mające na

ją przy wszystkich tego typu dzia-

cześniejszych w Europie.

celu przelamanie impasu w relacjach

laniach, także tych prowadzonych

Wspomnialeś, że ofiary spo-

polsko-ukraińskich w zakresie eks-

przez IPN.

czną na cmentarzu w Puźni-

humacji i upamiętnień. Dzialania

W naszym przypadku ukraińskim

kach. Czy na miejscu pojawi się

Fundacji są prowadzone w porozu-

partnerem są ,,Wolyńskie Starożyt-

jakiś symbol pamięci ­ krzyż,

mieniu i za wiedzą Ministerstwa

ności" z Lucka.

tablica, coś, co przypominaloby

Kultury i Dziedzictwa Narodowe-

tam także drugi grób. Od tamtego

antropologicznej oraz genetycznej.

Jakie technologie i metody ba-

o tej zbrodni?

go, które reprezentuje stronę pol-

czasu wieś zostala opuszczona i dziś

To niezbędne, aby zamknąć caly pro-

dawcze będą wykorzystywane

ską w Umowie z 1994 roku między

już nie istnieje ­ to teren leśny.

ces w sposób formalny i godny. Pla-

Jeśli uda nam się odnaleźć wszyst-

podczas ekshumacji?

Rządem Rzeczypospolitej Polskiej

Naszym glównym celem jest prze-

nowany pogrzeb ofiar chcielibyśmy

kie ofiary, to będzie to okolo 80 tru-

a Rządem Ukrainy o ochronie miejsc

prowadzenie pelnej ekshumacji,

zorganizować okolo dwóch miesięcy

Najbardziej zaawansowanym tech-

mien. Nie chcemy tworzyć zbioro-

pamięci i spoczynku ofiar wojny i re-

a następnie wykonanie badań antro-

po zakończeniu prac ekshumacyj-

nologicznie etapem będzie pobieranie

wego grobu, gdzie jedna trumna leży

presji politycznych.

pologicznych oraz badań DNA, które

nych. Naszą intencją jest pochowanie

materialu DNA. Fundacja, we wspól-

na drugiej. Zależy nam, aby szczątki

Otrzymaliśmy odpowiedź od ukra-

pozwolą pozyskać material porów-

szczątków na dawnym cmentarzu

pracy ze Stowarzyszeniem Bylych

spoczęly w dlugim rzędzie, w poje-

ińskiego Ministerstwa Kultury, że

nawczy i ­ mamy nadzieję ­ ziden-

w nieistniejącej już wsi Puźniki.

Mieszkańców Wsi Puźniki, utrzy-

dynczych trumnach, z indywidual-

nie ma przeszkód, aby takie dziala-

tyfikować przynajmniej część ofiar.

muje staly kontakt z rodzinami ofiar.

nymi krzyżami nad każdą z nich.

Kto, oprócz Fundacji, weź-

nia rozpocząć, pod warunkiem jed-

To przedsięwzięcie jest w pewnym

Material porównawczy zostal już po-

Glówne upamiętnienie to osobna

mie

udzial

w

pracach

nak, że będą one prowadzone zgod-

sensie nowatorskie. Dotychczas nie

brany od kilkudziesięciu osób w Pol-

kwestia ­ projekt takiego miejsca

ekshumacyjnych?

nie z obowiązującymi procedurami

prowadzono tego rodzaju dzialań

sce i przekazany do specjalistycz-

musi zostać zatwierdzony przez stro-

i przepisami ukraińskimi. W piśmie,

nawet w przypadku oficerów za-

Fundacja Wolność i Demokracja jest

nych laboratoriów w Szczecinie. Tam

nę ukraińską, w Kijowie. Jesteśmy

które otrzymaliśmy w październi-

mordowanych w Katyniu, żolnierzy

podmiotem wiodącym, który zaini-

będzie porównywany z próbkami po-

jednak przekonani, że na cmentarzu

ku 2022 roku, procedura ta zostala

wrześniowych, czy ofiar zbrodni

cjowal caly proces. Do wspólpracy

zyskanymi ze szczątków odnalezio-

stanie krzyż oraz tablica z nazwiska-

szczególowo opisana. Na tej podsta-

wolyńskiej. Nikt wcześniej nie podjąl

zaprosiliśmy polskich specjalistów,

nych w Puźnikach. To bardzo zlożony

mi ofiar. Chcielibyśmy, żeby znalazly

wie przystąpiliśmy do dzialań, które

próby identyfikacji ofiar tych wyda-

przede wszystkim z Pomorskiego

i skomplikowany proces.

się na niej te same nazwiska, które

doprowadzily do uzyskania zgody na

rzeń przy użyciu tak kompleksowych

Uniwersytetu Medycznego. To ze-

widnieją dziś na upamiętnieniach

Jak przebiegać będzie identyfi-

rozpoczęcie poszukiwań. Zgoda zo-

metod. Mamy szansę jako pierwsi

spól z dużym doświadczeniem ­ jego

w Ratowicach pod Wroclawiem

kacja szczątków?

stala wydana w kwietniu 2023 roku,

doprowadzić do ich indywidualnego

czlonkowie prowadzili już wcześniej

i w Niemyslowicach pod Prudnikiem

a już w maju rozpoczęliśmy prace po-

upamiętnienia.

podobne prace, m.in. przy identyfi-

Antropolog już na miejscu wykopa-

na Opolszczyźnie ­ to tam osiedlila

szukiwawcze w Puźnikach. Po kilku

Po zakończeniu ekshumacji ko-

kacji szczątków ofiar komunistycz-

lisk będzie w stanie określić podsta-

się większość ocalalych mieszkań-

miesiącach udalo się odnaleźć miej-

nieczne będzie sporządzenie pel-

nych represji, odnajdywanych na

wowe informacje ­ pleć, przybliżony

ców Puźnik po wojnie.

sce pochówku.

nej dokumentacji ­ archeologicznej,

tzw. ,,Lączce" w Warszawie, w ramach

wiek, a także potencjalne obrażenia.

Nawet jeśli nie uda się odnaleźć

Nie jest to jednak klasyczna mogila ­

wszystkich szczątków, to wszystkie

to raczej dól, w którym zlożono ciala

znane z relacji ofiary zaslugują na to,

pomordowanych. Mianem mogily bę-

by być upamiętnione z imienia i na-

dzie można je określić dopiero po prze-

zwiska ­ wlaśnie tam, w miejscu ich

prowadzeniu wlaściwego pochówku

śmierci.

ofiar. Na podstawie tego odkrycia mo-

Naszym celem jest więc stworzenie

gliśmy przystąpić do drugiego etapu

indywidualnych krzyży, wspólnego

formalności, czyli uzyskania zgody na

krzyża glównego oraz tablicy z na-

ekshumację.

zwiskami wszystkich ofiar, zgodnie

Po spelnieniu wszystkich wymogów

z pamięcią tych, którzy przeżyli i za-

formalnych zgodę na przeprowadzenie

chowali te nazwiska dla potomnych.

ekshumacji w Puźnikach otrzymali-

Jeśli DNA potwierdzi pokre-

śmy w styczniu 2025 roku. Umożliwia

wieństwo ofiar z osobami

nam to rozpoczęcie prac ekshumacyj-

w Polsce, czy ich rodziny będą

nych, które planujemy rozpocząć pod

mogly zabrać szczątki do kraju?

koniec kwietnia tego roku.

To sprawa indywidualna. Formalnie

Jakie są glówne cele prowadzo-

jest to możliwe, choć wiąże się z do-

nych prac w Puźnikach?

datkowymi procedurami, które nie

W Puźnikach w lutym 1945 roku za-

są latwe. Jednak większość rodzin,

mordowano okolo 80 osób. Liczba

z którymi rozmawialiśmy, uważa, że

ofiar może sięgać nawet 100, jednak

szczątki powinny pozostać na miej-

my znamy nazwiska 80 z nich ­ co

scu, w Puźnikach.

najmniej tyle osób zostalo tam zabi-

Ja osobiście również uważam, że to

tych. Ich ciala spoczywają w co naj-

miejsce zasluguje na pamięć i obec-

mniej jednym dole, a być może w bez-

ność tych szczątków jest jej częścią.

pośrednim sąsiedztwie znajduje się

Przenoszenie ich do Polski, choć