25

nr 7 (467) 15­28.04.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

ponad partyjne waśnie i wyko-

w 1897 roku powstala partia

wlasnej państwowości, stanę-

Paderewskiego, utrzymujące-

Pokolenie  ,,niepokornych"

rzystać zaistnialą koniunkturę

Stronnictwo Narodowo-Demo-

li przed dramatycznym wybo-

go bardzo dobre relacje z Bialym

dowiodlo, że ideę niepodleglo-

kratyczne. Glównym organem

geopolityczną. Wszechstronne

rem. ,,Niepokorni" ­ tacy jak Jó-

Domem, oraz pracy Komitetu

ści można wcielić w życie także

dzialania w obszarze kultury,

prasowym tego nurtu byl m.in.

zef Pilsudski, Ignacy Daszyński

drogą wytężonej pracy oświato-

Narodowego Polskiego w Pa-

,,Przegląd Wszechpolski", a ide-

nauki, polityki i wojskowo-

czy Wincenty Witos ­ musie-

wej i kulturowej, a nie tylko czy-

ryżu, utworzonego w sierpniu

ści doprowadzily do ziszczenia

ologiczny fundament tworzy-

li się opowiedzieć po którejś

nem zbrojnym. Jego przedstawi-

1917 roku z inicjatywy Romana

wielkiego marzenia.

ly prace Dmowskiego, Jana Lu-

ze stron, licząc, że zwycięski

ciele odważyli się ,,mierzyć sily

Dmowskiego. Komitet, pelniący

dwika Poplawskiego, Zygmunta

uklad sil pomoże odzyskać nie-

na zamiary", przeciwstawiając

rolę polskiego rządu na uchodź-

Dziedzictwo i zobowiązanie

Balickiego. Narodowcy uważali,

podleglość. Wykrystalizowa-

się polityce wynaradawiania

stwie, zdolal uzyskać kontro-

że najistotniejsza jest praca or-

Droga do wolności Polski

ly się wówczas dwie glówne

i deprecjacji narodowej, tworzy-

lę polityczną nad formowaną

ganiczna i wzmacnianie ducha

byla wyboista. Wzajemne róż-

orientacje: antyrosyjska (z Pil-

li struktury tajnego nauczania,

we Francji Blękitną Armią, do-

polskiego wśród wszystkich

nice ideologiczne nieraz dzie-

sudskim na czele), zakladająca

propagowali myśl patriotyczną

wodzoną później przez gene-

warstw spolecznych, odklada-

lily naszych bohaterów na

w dzielach sztuki, prasie i lite-

wspólpracę z Austro-Węgrami

rala Józefa Hallera. Na Wscho-

jąc zbrojne powstanie na mo-

zwalczające się stronnictwa.

raturze, budowali oddzialy woj-

i Niemcami, oraz prorosyjska,

dzie, w Rosji, budowano polskie

ment sprzyjający pod względem

A jednak wymarzony cel, jakim

skowe i zabiegali o poparcie dy-

reprezentowana między inny-

korpusy wojskowe, zwlaszcza

międzynarodowym.

bylo ,,wskrzeszenie" ojczyzny,

plomatyczne wielkich mocarstw.

mi przez Romana Dmowskiego,

I Korpus generala Józefa Dowbo-

Nurt ludowy zakielkowal

pozostal wspólny. W tym tkwi

Dzięki temu, gdy w 1918 roku

która stawiala na sojusz z ca-

ra-Muśnickiego, dzięki czemu

na gruncie czasopism ,,Wie-

największa tajemnica i sila po-

nadarzyla się historyczna oka-

ratem w nadziei, że zwycięska

kwestia polska coraz bardziej

niec" i ,,Pszczólka" ks. Stani-

kolenia ,,niepokornych". Ignacy

zja, Polacy byli gotowi przejąć

Rosja, wspierana przez Francję,

zyskiwala na międzynarodowej

slawa Stojalowskiego. Za punkt

Jan Paderewski, Roman Dmow-

odpowiedzialność za swój los.

pozwoli na zjednoczenie ziem

wadze.

zwrotny uznaje się jednak 1895

ski, Józef Pilsudski, Ignacy Da-

To wielkie dziedzictwo po-

polskich.

Triumf ,,niepokornych":

rok, gdy w Rzeszowie powstalo

szyński, Wojciech Korfanty,

zostaje aktualne po dziś dzień.

Po stronie państw central-

niepodleglość i odbudowa

Stronnictwo Ludowe, przemia-

Wincenty Witos, generalowie

Szacunek dla języka ojczyste-

nych powolano Legiony Polskie

państwa

nowane w 1903 roku na Pol-

Dowbor-Muśnicki i Haller, Ste-

go, umilowanie rodzimej kul-

­ wśród nich najslynniejsza

skie Stronnictwo Ludowe (PSL).

Zwieńczeniem dążeń ,,nie-

fan Żeromski, Wladyslaw Rey-

I Brygada Pilsudskiego. Po dru-

tury, przekazywanie prawdy

Formacja ta zyskala wielu wy-

pokornych" stal się rok 1918.

mont, Maria Sklodowska-Cu-

historycznej, a zwlaszcza wola

giej stronie frontu, u boku Rosji,

bitnych dzialaczy: Wincentego

Wielka Wojna dobiegala koń-

rie, Stanislaw Wyspiański,

wspólpracy ponad podzialami

narodowcy formowali Legion

Witosa, Jakuba Bojkę, Jana Sta-

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

ca, a państwa zaborcze, wy-

to wartości, którymi żyli ,,nie-

Pulaski czy Legion Lubelski.

pińskiego. Idea ludowa kladla

­ wszyscy oni pochodzili z róż-

czerpane konfliktem, zawiera-

W toku wojny wladcy Niemiec

pokorni" pokolenia 1863 i któ-

nacisk na równouprawnienie

ly rozejmy i tracily stabilność

nych środowisk, jednak w mo-

i Austro-Węgier zapowiedzieli

re tworzyly fundament odro-

wszystkich Polaków, a zwlasz-

wewnętrzną. Okazalo się wów-

mencie próby pokazali, że mi-

dzonej Polski. Jest to zarazem

­ tzw. Aktem 5 listopada 1916

czas, że konsekwentna pra-

lość do wolnej Polski stoi ponad

cza na wzmocnienie roli chlo-

lekcja dla wszystkich, którym

roku ­ utworzenie samodziel-

wszelkimi podzialami.

pów w życiu spolecznym i po-

ca organiczna, liczne zabiegi

drogie jest slowo polskie: na-

nego państwa polskiego. Byl to

Pokolenie to na zawsze po-

litycznym. W efekcie, u progu

dyplomatyczne i czyny zbroj-

chwyt propagandowy, jednak

wet w najtrudniejszych wa-

ne przeniosly sprawę polską

zostanie w pamięci historycz-

I wojny światowej, mieliśmy do

runkach zewnętrznych moż-

pierwszy tak ważny dokument

z marginesu na sam środek ne-

nej jako grupa wybitnych jed-

czynienia z dynamiczną sceną

na wypracować formy oporu,

o charakterze międzynarodo-

nostek, które zdolaly polączyć

gocjacji pokojowych. Przedsta-

polityczną, na której socjaliści,

zadbać o zachowanie toż-

wym, który oficjalnie mówil

wiciele Polaków przybyli na

dorobek poprzednich epok ­ od

endecy i ludowcy formulowali

samości i przekuć marzenia

o odrodzeniu Polski. Wkrótce

konferencję pokojową w Pa-

myśli romantycznej przez po-

wlasne wizje drogi do wolności.

w rzeczywistość.

do sprawy polskiej wlączyly

ryżu, gdzie nie znaleziono już

zytywistyczną pracę organicz-

się inne potęgi, zwlaszcza Sta-

Ich wysilek nie poszedl na

Wielka Wojna i podwójna

politycznej sily jednoznacz-

ną ­ i uczynić z niego narzędzie

ny Zjednoczone z prezydentem

marne ­ już od ponad stulecia

orientacja polityczna

nie wrogiej idei odbudowania

skutecznej walki. Dzięki ich

Thomasem Woodrowem Wilso-

możemy świętować w odrodzo-

Rzeczypospolitej.

Rok 1914 okazal się przelo-

ofiarności i mądrości politycz-

nem, który w orędziach do Kon-

nej Rzeczypospolitej. Jednak od-

Pokolenie urodzone w oko-

mowy dla świata. Dawne przy-

nej Rzeczpospolita powrócila

gresu (styczeń 1917 i styczeń

powiedzialność za dalsze ksztal-

licach 1863 roku udowodni-

mierza w Europie zderzyly się

na mapę Europy w 1918 roku.

1918) stanowczo stwierdzil, że

towanie kraju spoczywa na

lo, że idea niepodleglości nie

w największym dotychczas

Jak ukazuje historia, wolność

niepodlegla Polska powinna się

kolejnych generacjach. Pamię-

musi pozostać wylącznie po-

konflikcie zbrojnym: państwa

nigdy nie przychodzi sama.

znaleźć w powojennym ladzie

tając o osiągnięciach pokolenia

etycką legendą o bohaterskich

centralne (Niemcy, Austro-Wę-

,,Niepokorni" z lat 1863­1918

europejskim.

1863­1918 i jego ideowej goto-

powstaniach.  ,,Niepokorni"

gry) walczyly przeciwko en-

stanowią wzór wspóldziala-

Byl to efekt m.in. aktyw-

wości do poświęceń, warto nieść

potrafili ­ wbrew wszelkim

tencie (Francji, Rosji i Wielkiej

ności znakomitego pianisty

nia dla kolejnych pokoleń Polek

w przyszlość wartości, za które

przeszkodom ­ wznieść się

Brytanii). Polacy, pozbawieni

i kompozytora Ignacego Jana

i Polaków.

oni gotowi byli oddać wszystko.

Koszyki wielkanocne z Podbereża

trzeba ścinać witki na kola-

gramów. Rant koszyka wieńczy

pleciony ,,warkocz" ­ grubszy

nach. Potem witki gotuje się

splot wikliny. Na rączkę koszy-

przez 2 godziny. Wygotowana

Za kilka dni wypada jedno

ka Iwan wybiera grubsze witki,

wiklina staje się ciemniejszą,

z największych świąt

zgina i wstawia w boki koszyka.

bo zabarwia się od kory. Na-

chrześcijańskich ­ Wielkanoc.

stępnie mistrz gorącą wiklinę

Brzegi rączki oplata i obwiązuje

W Polsce i na Ukrainie istnieją

okorowuje specjalnym nożem ­

cieńszymi witkami. Każdy ar-

dziesiątki dawnych ludowych

tysta Podbereża posiada wlasny

,,luszczy", jak tu się mówi.

i kościelnych tradycji

,,firmowy" wizerunek, przeka-

Później witki są suszone na

obchodów Świąt Wielkiej Nocy.

zywany z pokolenia na pokole-

slońcu, a zimą ­ na piecu. Tak

Jedną z nich jest święcenie

nie. Tajemnicy jego tworzenie

przygotowany material wiąże

pokarmów. Pokarmy niesiono

się w pęczki i wynosi na strych.

nie zdradza się nikomu.

w koszykach plecionych

Gotowe wyroby wytrzymu-

Z tego plecie się wlaściwe koszy-

z wikliny. Każdy region

je się przez trzy­cztery godzi-

ki. Przed pleceniem witki znów

Ukrainy ma swoje większe lub

ny na slońcu, a potem maluje

należy namoczyć, by staly się

mniejsze, bardziej lub mniej

i lakieruje. Artysta twierdzi,

giętkie. Na jeden średni koszyk

znane centra wikliniarskie,

że bardzo popularne są biale

trzeba okolo 60 witek: 30 na pio-

gdzie pielęgnuje się dawne

koszyki. Iwan maluje swe wy-

nową osnowę i 30 na oplecenie.

tradycje i wzory.

roby specjalnymi farbami do

­ Pleść koszyk zaczynam od

mebli. W ciągu dnia może wy-

dna ­ dzieli się tajemnicą zawo-

pleść dwa koszyki. Radzi by po

dową Iwan. ­ Z czterech stron

SABINA RÓŻYCKA

poświęceniu pokarmu koszyk

wstawiam cienkie witki na

TEKST

rzetelnie oczyścić, zawinąć

osnowę. Następnie wokolo opla-

ARCHIWUM IWANA KULAKA

w cienkie plótno i przechowy-

tam dno koszyka.

ZDJĘCIE

N

wać w suchym miejscu ­ najle-

Do tak wyplecionego dna ar-

i doskonalsze. Obecnie koszyki

wyroby pamiątkarskie, stąd

piej na strychu. Tak konserwo-

tysta wplata dlugie witki. Ich

posiada różnego rodzaju umie-

a Przykarpaciu, kolo Bo-

z Podbereża są na każdą okazję:

wany koszyk posluży 25-30 lat.

dlugość powinna być wspól-

lechowa, jest niewielka

jasne i ciemno żólte, brązowe,

jętności. Najlepiej udają mu się

Oprócz koszyków wielka-

mierna z glębokością przyszlego

miejscowość Podbereże,

biale, z geometrycznymi wize-

jednak koszyki. Mężczyzna

nocnych we wsi wyplata się też

koszyka. Zazwyczaj Iwan Kulak

gdzie wyplata się wiklinowe ko-

runkami, wielkie, male i średnie.

opowiada, że na koszyk z Pod-

specjalne wyroby w których

dobiera dlugie witki, które za-

szyki. Istnieje legenda, że na po-

­ Nasze koszyki nie są wy-

bereża potrzebna jest wikli-

święci się owoce w dniu Matki

wsze można obciąć przy ukoń-

czątku XIX w. rzeką Świczą do

platane masowo ­ mówi Iwan

na ląkowa ­ nie wierzba znad

Bożej Zielnej (,,na Spasa"), a tak-

czeniu swego dziela. Górą wit-

wsi przyplynąl wiklinowy ko-

Kulak, miejscowy artysta. ­

rzeki, ale ta rosnąca jako krza-

że kosze na owoce, ziemniaki

ki związuje się i tak tworzy się

szyk. Mieszkańcy wioski wylo-

Koszyki z Podbereża przy do-

ki. Ścina się wici w paździer-

i koszyki-plecaki dla grzybia-

swego rodzaju ,,kopula". Niektó-

brej konserwacji mogą slużyć

niku-listopadzie lub w marcu.

wili go, rozpletli i spletli na nowo.

rzy. Miejscowi artyści wypla-

rzy artyści nazywają to ,,spado-

Z czasem zaczęto wyplatać ko-

25 i więcej lat!

Witki są dlugości od 10 do 180

tają z wikliny meble, abażury

chronem". Koszyki o glębokości

szyki wzorując się na nim, a na-

Iwan w latach 1980. pra-

cm. Jak twierdzi artysta, aby

i szkatulki.

od 10 do 20 cm ważą po 500­800

zebrać material na jeden koszyk

wet wyroby jeszcze piękniejsze

cowal w firmie, produkującej