22

nr 8 (468) 29.04.­15.05.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

O szpiegach i szpiegomanii na Bukowinie

w latach I wojny światowej (cz. 1)

Lwowskie Centrum

w Petersburgu... Jednak moska-

zapoznanie się z jego obroną

z czasów wojennych general opi-

Historii Miejskiej

lofilscy przewodnicy stojący na

przez wojska austriackie bylo

sal w książce wspomnień pod ty-

zorganizowalo kolejne

tulem ,,Wojna bez armii", wydanej

czele ruchu prawoslawnego nie

sprawą oczywistą. Polożenie

kilka lat temu również w języku

potrafili zjednać sobie więk-

garnizonów, twierdz, linii ko-

spotkanie na tematy

ukraińskim. General opisuje nie

szej grupy zwolenników ,,praw-

munikacji, kolei żelaznej bylo

historyczne, tym

tylko walkę ze szpiegami rosyj-

dziwej ruskiej wiary". Udzial

w sferze zainteresowań rosyj-

razem z historykiem

skimi, ale też internowanie do

w sprawie rozpowszechnienia

skich (również rumuńskich)

i krajoznawcą, doktorem

obozów austriackich zwyklych

wplywów prawoslawia mo-

slużb wywiadowczych. W tej

Mykolą Glibiszczukiem,

chlopów bukowińskich, Ukra-

skiewskiego w Galicji nie byl je-

sytuacji wysylanie szpiegów na

naukowcem

ińców i Rumunów, jak również

dyną akcją moskalofilską Alek-

teren Bukowiny, czy też werbo-

inteligencji i aktywnych dziala-

sego Gierowskiego.

wanie agentów na miejscu bylo

Czerniowieckiego

czy politycznych. W tej dzialal-

Mykola Glibiszczuk opowia-

sprawą jak najbardziej aktual-

Uniwersytetu

ności opieral się przede wszyst-

ną i oczywistą. Rosyjskie Mi-

dal też o aresztowaniu Aleksego

Narodowego im. Jurija

kim na podporządkowanych mu

Gierowskiego w 1913 roku przez

nisterstwo spraw zagranicz-

Fedkowycza.

MYKOLA GLIBISZCZUK

oddzialach austriackiej policji

policję austriacką w sprawie

nych też bylo zainteresowane

przejścia na prawoslawie wlo-

i żandarmerii. W tejże książce

organizacją na terenie Buko-

szpiegostwa na rzecz Imperium

ścian w Zaluczu, gdzie pelnil

można znaleźć liczne przyklady

Rosyjskiego. Śledztwo udo-

winy (Galicji również) ruchów

TEKST I ZDJĘCIA

funkcję radcy prawnego. Naj-

denuncjacji, często na sąsiadów

i partii politycznych, które by

wodnilo, że Gierowski pobieral

JURIJ SMIRNOW

M

bardziej  jednak  wyróżnia-

lub kolegów z pracy. Podobne

agitowaly lub przygotowywaly

wynagrodzenie z urzędów ro-

ykola Glibiszczuk jest

dokumenty prelegent znalazl też

jącą się postacią w tym ca-

opinię publiczną na przylącze-

syjskich za swoją dzialalność na

asystentem katedry hi-

we lwowskich i czerniowiec-

lym przedsięwzięciu jawil się

nie tych ziem do carskiej Rosji.

rzecz Rosji. Jednak w 1914 roku

storii  światowej  te-

kich archiwach policyjnych. Na

byly proboszcz prawoslawny

W tej agitacji znaczną rolę od-

uciekl on z więzienia do Rosji.

goż uniwersytetu, jest również

podstawie takich donosów lu-

w Stanowcach Górnych ks. dr

grywala Cerkiew prawoslaw-

Prelegent postawil pytanie: ,,czy

wspólpracownikiem  nauko-

dzi, często niewinnych, aresz-

Kasjan Bohatyreć, zdegrado-

na. Większość Ukraińców i Ru-

byl on tylko dzialaczem poli-

wym dzialu historii Bukowiny

towano i wysylano do obozów

wany za dzialalność moskalo-

munów na Bukowinie należala

tycznym, czy też szpiegiem?"

w Czerniowieckim obwodo-

koncentracyjnych.

filską i przeniesiony na posadę

wlaśnie do Cerkwi prawoslaw-

Wedlug nas odpowiedź jest jed-

wym muzeum krajoznawczym.

Prelegent zwrócil też uwa-

podrzędną do Werenczanki na

nej z metropolią w Dalmacji.

noznaczna ­ typowy szpieg na

W 2016 roku obronil doktorat

gę na antyukraińską i anty-

Bukowinie. Sprawa prawo-

Rozpowszechnienie wśród nich

uslugach rosyjskiego wywiadu

z zakresu historii. Bierze udzial

rumuńską pozycję generala E.

slawia w Zaluczu znajdowala

wplywów Patriarchatu Mo-

politycznego. Inny agent rosyj-

Fischera. Oczywiście, nie moż-

we wspólnych ukraińsko-nie-

się pod baczną obserwacją ta-

skiewskiego też bylo ważnym

ski Dawid Peryman już od 1905

mieckich naukowych projek-

na sobie wyobrazić wojny bez

kich czolowych dzialaczy par-

zadaniem wladz w Petersburgu.

roku przybyl z Rosji na teren

tach historycznych. Od 2022

szpiegów, lecz widzieć wro-

tii moskalofilskiej we Lwowie

W tak skomplikowanej sytuacji

Austro-Węgier, dzialal w Gali-

roku koordynuje poszukiwa-

ga w każdym, kto myśli inaczej

jak dr Markow, dr Hlibowiecki

politycznej, narodowościowej

cji i na Bukowinie, zbieral in-

nia dokumentów w archiwach

­ to prawdziwa fobia. Podczas

i adwokat dr Dudykiewicz".

i religijnej trudno bylo odróżnić

formację szpiegowską. Podczas

czerniowieckich, związanych

rosyjskiej okupacji Bukowi-

W polowie września 1908

dzialalność partii politycznych,

aresztu znaleziono u niego kilka

z historią Żydów na Bukowinie

ny wladze okupacyjne prowa-

roku Aleksy Gierowski zglosil

czy też organizacji religijnych

paszportów różnych krajów i na

i zajmuje się przygotowaniem

dzily taką samą politykę wal-

się w starostwie w Śniatyniu,

od dzialalności zwyklych szpie-

różne nazwiska. Udowodnio-

przewodnika po dokumentach

ki z agentami i szpiegami, lecz

upominając się o zlożone wcze-

gów i agentów, którzy za pie-

no, że wspólpracowal z rosyjską

żydowskich w archiwach czer-

tym razem austriackimi, uwa-

śniej podania ze zgloszeniem

niądze zbierali materialy doty-

Ochraną, która zajmowala się

niowieckich. Pracę tę prowadzi

żali również za podejrzanych

mieszkańców Zalucza w spra-

czące obiektów strategicznych

wywiadem i kontrwywiadem.

wspólnie z Żydowskim Semina-

we wspólpracy z Austriakami

wie przejścia na prawoslawie.

i wojskowych.

Po wybuchu I wojny świato-

rium Teologicznym w USA. Od

szerokie masy miejscowej lud-

Profesor Osadczy jednoznacz-

wej wojskowe wladze austriac-

Prelegent postaral

2025 roku doktor Glibiszczuk

ności. Okupacyjna wladza ro-

nie udowodnil, że cala ta pra-

kie przeprowadzily zakrojoną

się zrobić analizę

pracuje też w archiwach Czer-

syjska prześladowala przede

woslawna akcja w dalekiej pro-

na szeroką skalę akcję interno-

niowiec i Lwowa z dokumenta-

wszystkim bukowińskich Ży-

wincji galicyjskiej nie byla

wania moskalofilów i innych

rozpowszechnienia

cją dotyczącą tematyki związa-

odosobnioną miejscową ini-

dów. Najbardziej znana sprawa

osób podejrzanych o wspólpracę

idei moskalofilskich

nej ze szpiegami i szpiegomanią

cjatywą, lecz ujawnily się jej

dotyczy Majera Ebnera, adwo-

z Rosją.

na Bukowinie

w latach I wojny światowej na

powiązania z wplywowymi

kata, znanego polityka i dziala-

Wedlug M. Glibiszczuka, re-

i zaangażowania w tę

terenie Bukowiny, szerzej na

czynnikami w Rosji carskiej,

cza żydowskiego. Aresztowano

presje dotyczyly na terenie

dzialalność niektórych

terenach pogranicza Imperium

między innymi z wolyńskim

go wraz z żoną i deportowano

Bukowiny w pierwszej kolej-

najbardziej znanych

Rosyjskiego i Cesarstwa Au-

prawoslawnym arcybiskupem

w gląb Rosji. Wrócil dopiero po

ności przedstawicieli ducho-

strowęgierskiego. Jego wnioski

metropolitą Antoniuszem (mo-

zakończeniu wojny i dalej dzia-

wieństwa prawoslawnego. Czę-

polityków i duchownych

dotyczące Bukowiny w znacznej

skiewskiego patriarchatu) i tzw.

lal aktywnie w obronie praw

sto jednak podejrzewano osoby,

bukowińskich.

mierze są aktualne i dla terenów

Galicyjsko-Ruskim Towarzy-

Żydów bukowińskich, tym ra-

które nie mialy nic wspólnego

Jednym z czolowych

sąsiedniej Galicji. Wlaśnie wie-

stwem w Petersburgu. Po za-

zem już w sądach rumuńskich.

z dzialalnością szpiegowską.

przedstawicieli ruchu

lonarodowy i wieloobrządkowy

pomogi pieniężne udali się do

We wzmaganiu nastrojów

Prelegent znów zapytal obec-

moskalofilskiego

charakter ludności tych tere-

Imperium Rosyjskiego do La-

antyżydowskich znaczną rolę

nych: ,,Gdzie mamy do czynienia

byl Aleksy

nów sprzyjal powstaniu szpie-

wry Poczajowskiej czolowi ak-

odegral rosyjski filozof Wale-

ze szpiegami, a gdzie ze szpiego-

Gierowski, prawnik

gomanii wśród przedstawicieli

tywiści ruchu prawoslawnego

rian Murawjow, radca mini-

manią wladz austriackich?". Pod

różnych narodowości, różnych

w powiecie Śniatyńskim. Otóż

sterialny i doradca rosyjskich

tym względem M. Glibiszczuk

z wyksztalcenia,

opcji politycznych, często orien-

ks. Bohatyreć otrzymal taką

wladz wojskowych na Bukowi-

przedstawil obecnym postać

moskalofil

towanych na wspólpracę z kra-

pomoc na budowę cerkwi pra-

nie. Dowodzil on, że żydowska

Edwarda Fischera, austriackiego

z przekonania.

jami ościennymi lub po prostu

woslawnej w sumie 22.000 ko-

ludność Bukowiny w 100% po-

generala, który wlaśnie podczas

To wlaśnie o nim wspomi-

sympatię do nich.

ron. Prof. Osadczy dalej pisze,

piera Austro-Węgry, jest wro-

wojny kierowal obroną Buko-

nal prof. Wlodzimierz Osadczy

Na przykladzie Bukowiny

,,...o tym, że kaplan ten utrzy-

go nastawiona do Rosjan, dla-

winy przed natarciem armii ro-

w swojej monografii ,,Świę-

jako autonomicznego kraju ko-

mywal żywe kontakty ze środo-

tego wszystkich Żydów trzeba

syjskiej i wedlug wskazówek

ta Ruś": ,,Dużym autorytetem

ronnego Austro-Węgier byla to

wiskiem slowianofilskim w Ro-

deportować. Waz z okupacją

z Wiednia staral się zabezpie-

w lokalnym środowisku mo-

sji świadczyl pośrednio też fakt,

orientacja pewnych grup poli-

Bukowiny przez Rosjan przy-

czyć zaplecze frontu austriac-

skalofilskim cieszyla się ro-

że wraz z poslami Dudykiewi-

tycznych i narodowościowych

bylo też niemalo moskalofilów,

kiego przed szpiegami i ludno-

dzina prawników Gierowskich,

na carską Rosję lub na Króle-

czem i Hlibowieckim uczest-

którzy wcześniej uciekli do Ro-

ścią przychylnie nastawioną

na nowo animująca ruch pra-

niczyl w slowiańskim zjeździe

stwo Rumunii. Na początku XX

sji. Wśród nich ten sam Aleksy

do Rosji. Swoje doświadczenia

woslawny w Zaluczu (Gali-

wieku Bukowinę zamieszkiwa-

Gierowski, który teraz wystę-

cja, powiat Śniatyń na granicy

li nie tylko Ukraińcy i Rumuni,

powal jako doradca rosyjskie-

z Bukowiną). Doktor Julian Gie-

ale również znaczne wspólno-

go okupacyjnego gubernatora

rowski (zm. w 1910 roku), ad-

ty Żydów, Węgrów, Niemców,

Bukowiny. Gierowski udzielal

wokat w Waszkowcach (Buko-

Polaków i in. W perspektywie

się czynnie nie tyko w akcjach

wina), byl kiedyś sekretarzem

zbliżającej się wojny światowej,

wzmocnienia nowej wladzy

ck. prokuratury we Lwowie,

zarówno Imperium Rosyjskie

okupacyjnej, ale też w poszuki-

ale z powodu moskalofilskiej

jak Rumunia obmyślaly moż-

waniu prawdziwych i domnie-

propagandy zostal przeniesio-

liwość wlączenia tych ziem do

manych jej wrogów, ludzi wro-

ny do Innsbrucka. Swego syna

swoich państw. Rosyjski Sztab

go nastawionych do Rosjan, czy

Aleksego wychowal w czysto

Generalny planowal przyszle

też aktywnie dzialających spo-

rosyjskim duchu, dlatego z ta-

operacje wojskowe wlaśnie na

lecznie za czasów austriackich.

kim zapalem zająl się on sprawą

tym terenie, dlatego dokladne

(cdn.)