23

nr 8 (468) 29.04.­15.05.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Wspomnienia z oślej lawki

Obecnie rodzice co

najmniej raz w życiu

Język i ilość godzin

stoją przed wyborem,

do jakiej szkoly oddać

swe pociechy? Dziś

jest w czym wybierać.

Ktoś obiera szkolę kolo

domu, ktoś ­ najbardziej

prestiżową, ktoś ­ wedlug

specjalizacji. W XIX w.

1847

2

10

2

-

-

-

2

2

18

rodzice w Stanislawowie

nie mieli tego dylematu ­

1852

2

6

4

-

3

2

3

3

3

26

w mieście bylo tylko jedno

DYREKTOR GIMNAZJUM,

gimnazjum.

1877

2

6

5

3

5

-

3

3

2

29

UKRAINIEC IWAN KEREKIARTO,

MIAL OPINIĘ ,,ŻELAZNEGO

1872­1880, wspomina: ,,Stanislawowskie

IWAN BONDAREW

CZLOWIEKA"

gimnazjum mieścilo się w prawym skrzy-

Początkowo byla lacina

dle dawnego budynku jezuickiego, w le-

byly dodatki za staż i możliwość dorobie-

W ówczesnej Austrii wyższe uczelnie

wym ­ mieścilo się starostwo. Atmosfera

nia sobie korepetycjami

można bylo wyliczyć na palcach ­ uważa-

byla cicha, odosobniona, klasztorna i tylko

Znany nam już Jan Wierzbowski intere-

no je za wcale nie prestiżowe, nieosiągalne

do nauki. Hurkot wozów nie przeszkadzal

sująco opisuje swych belfrów:

i niezbyt potrzebne. Aby otrzymać pań-

teorii wahadla czy rozmowom o bogach

,,Nauczyciele nie mieli określonych

stwową posadę, wystarczylo ukończyć

greckich. Jedynie kraczące wrony, które

instrukcji co do zachowania poza szkolą.

gimnazjum. Nie trzeba je tu porównywać

w wielkiej ilości gnieździly się w murach

Czlonkowie grona pedagogicznego pasjo-

z obecnymi szkolami ­ wyksztalcenie

obu świątyń (katedrze i farze ­ aut.), sąsia-

nowali się grą w karty, nie przychodzili

w gimnazjum stalo o wiele wyżej niż na-

dujących z gimnazjum, dawaly znaki życia

na lekcje, pożyczali pieniądze od uczniów

wet w dzisiejszym kolegium. Aby dostać

poza szkolą".

i brali lapówki. Za apteką Macurowej byla

się do gimnazjum dzieci musialy ukończyć

Wtóruje mu inny absolwent roku 1889,

kawiarnia Winklerowej, gdzie nauczyciele

czteroletnią szkolę średnią. Zaznaczę, że

Jewhen Barwiński:

zbierali się co dnia i grali w gry hazardo-

w stanislawowskim gimnazjum studio-

,,Już sam wygląd gimnazjum napawal

we. W przedpokoju siedzialy zagadkowe

wali tylko chlopcy, zaś dziewczęta o śred-

malego chlopca strachem. Straszna ponura

osoby, które od czasu do czasu zaglądaly

W JEDNYM Z BUDYNKÓW PO LEWEJ MIEŚCILA SIĘ KAWIARNIA

nim wyksztalceniu mogly sobie jedynie

budowla z potwornymi grubymi murami, ma-

do wnętrza. Gdy gracza zawodzilo szczę-

WINKLEROWEJ

pomarzyć.

lymi oknami i ciemnymi schodami napelniala

ście, wychodzil on do przedpokoju i wra-

że uczniowie podczas

Swą historię tutejsze gimnazjum wywo-

Na starych pocztówkach z widokiem

duszę dziecka przerażeniem... Wspominam

cal już z gotówką. Gdy szczęście bylo mu

wykladów stali, lub

dzi od 1784 r., gdy 1 listopada dawna szkola

placu Franciszka (ob. Szeptyckiego) widzi-

te lata jak straszny koszmar, niby spędzone

przychylne ­ osoba otrzymywala dlug

jezuicka przeszla pod zarząd państwowy.

my dlugi dwupiętrowy budynek, który dziś

w więzieniu".

z procentami.

leżeli na podlodze,

Początkowo nauka trwala tam pięć lat.

zajmuje wydzial morfologiczny Akademii

Nauka bylą platna, a jej wartość sta-

Prawdopodobnie takie stosunki w gim-

zapisując zadania.

Przy czym każda klasa miala swoją nazwę:

Medycznej. Jest to narodowy zabytek archi-

le rosla: jeżeli w 1855 r. czesne wynosilo

nazjum nie spodobaly się namiestnikowi

pierwsza ­ infima (początkowa); druga ­

tektury. Zostal zbudowany w 1744 r. jako

okolo 10 koron rocznie, to na początek

Stan pomieszczeń też nie byl najlep-

Galicji Goluchowskiemu, bo w 1871 r. zwol-

gramatyka; trzecia ­ syntaksys; czwarta

kolegium jezuitów i przypominal prawdziwą

XX w. ­ już 60 koron. Uczniom z biedniej-

szy ­ w 1830 r. zawalil się sufit w czwartej

nil dyrektora gimnazjum Kruszyńskiego

­ retoryka; piąta ­ poetyka. Pierwsze trzy

,,rękawiczkę". Oprócz gimnazjum mieścilo

szych rodzin nadawano znaczne zniżki,

klasie. I to przy tym, że gimnazjum często

oraz profesorów Rzepeckiego, Kachnikie-

klasy nazywano gramatycznymi, dwie koń-

się tam starostwo okręgowe, urząd skarbo-

a prymusi otrzymywali stypendium, za

odwiedzali wysocy goście. W Stanislawo-

wicza, Zosla i kilku innych".

cowe ­ humanitarnymi. W 1819 r. dodano

wy, urząd kadastrowy, szkola początkowa,

które kupowali podręczniki. Istnial bardzo

wie byla tradycja, że gdy miasto odwiedzal

Jednak niewiele to pomoglo. Jewhen

kolejną klasę ­ parwa lub rudymenta, co

mieszkania slużbowe dyrektorów gimna-

oryginalny system ,,lokacji", zgodnie z któ-

czlonek rodziny panującej, gubernator lub

Barwiński, który studiowal w kolejnym

tlumaczy się jako ,,malutki, zarodkowy".

zjum i szkoly oraz starosty.

rym uczniów sadzano wedlug ich wiedzy.

ktoś z rządu obowiązkowo odwiedzal gim-

dziesięcioleciu, wspomina:

Byla to pierwsza klasa i dawala uczniom

Przednie lawki zajmowali ,,premianci",

nazjum i wybiórczo odpytywal uczniów.

,,Dziwnym zbiegiem okoliczności zebra-

Ciekawostką jest,

podstawowe wiadomości.

czyli prymusi, natomiast dla najgorszych

Wysocy goście byli przeważnie zadowoleni

la się tam harmoniczna grupa profesorów-

że z 47 pomieszczeń,

Po reformie oświaty w 1850 r. utworzo-

z odpowiedzi uczniów. Mamy tu dwa wyja-

uczniowie byly ostatnie, ,,ośle" lawki

-dziwaków, mizantropów, nieprzystępnych,

no 7 i 8 klasy gimnazjalne ­ logiki i fizyki.

śnienia: albo faktycznie tak dobrze naucza-

prymitywnych i brutalnych. Wiem, że naj-

gimnazjum zajmowalo

Na czym sparzyl się dyrektor

Teraz nauka w gimnazjum trwala 8 lat.

no, albo tych gorszych uczniów gościom nie

wyższa dyrekcja gimnazjum zapelniala za-

jedynie 19. Natomiast

Początkowo językiem wykladowym

przedstawiano.

Nauczyciel, który zdal egzamin kwa-

klad różnego rodzaju osobami ukaranymi,

apartamenty starosty

byl niemiecki, matematykę wykladano po

Dyrekcja uczelni powoli usuwala in-

lifikacyjny, nazywany byl profesorem.

które uważaly go za swego rodzaju kolonię

­ 11 pokoi. Nauczyciele

lacinie. W 1849 r. obowiązkowym przed-

nych ,,lokatorów" i po tym, jak w 1881 r.

Wcześniej mial przez kilka lat obejmo-

poprawczą, bo dyrektor mial opinię ,,żelaznej

uskarżali się na

miotem stal się język ruski (ukraiński),

starostwo się wynioslo, gmach calkowicie

wać posadę suplenta, czyli zastępcy na-

ręki".

a od 1854 r. uczeń mial prawo wyboru

przekazano gimnazjum.

uczyciela. Roczne uposażenie pedagoga

Tym dyrektorem byl Ukrainiec Iwan

ciasnotę w klasach,

języka: polskiego czy ukraińskiego. Za-

Dawni absolwenci gimnazjum pozosta-

bylo wcale niezle ­ 700­800 zl. reńskich

Kerekiarto, który obejmowal tę posadę

brak stolów i krzesel.

czynając od 1867 r. po autonomizacji impe-

wili jaskrawe opisy swej alma mater. Jan

w mlodszych klasach i 900­1000 zl.

w latach 1879­1898. To on wyrzucil z po-

Dochodzilo do tego,

rium Habsburgów wyklady w gimnazjum

Wierzbowski, który studiowal w latach

w starszych (dane z roku 1856). Prócz tego

mieszczeń gimnazjalnych wszystkich nie-

prowadzono wylącznie po polsku.

proszonych ,,lokatorów" i dal możliwość

Czego nauczano? W różnych latach

uczniom normalnie studiować. Dyrektor

­ różnie. Jeśli początkowo kladziono ak-

mial surowy charakter, baly się go zarów-

cent na lacinę, to później do programu

no dzieci, jak i nauczyciele. Gdy pojawial

wlączono tradycyjne dla nas dyscypliny.

się na szkolnym dziedzińcu, wszystkie gry

Oto porównywalna tablica tygodniowego

natychmiast przerywano, bo za gry rucho-

rozkladu lekcji dla klasy szóstej w różnych

we można bylo dostać kilka godzin karce-

latach:

ru. Jednocześnie uczniowie podkreślają,

W wyższych klasach studiowano

że ,,żelazny dyrektor" byl profesorem od

psychologię, logikę, etykę i metafizykę.

Boga ­ lekcja matematyki jakimś dziwnym

W drugiej polowie XIX w. do nieobowiąz-

sposobem sama wchodzila do najbardziej

kowych dyscyplin należaly kaligrafia,

tępej glowy".

stenografia, rysunki, gimnastyka, historia

W jego czasach w gimnazjum panowa-

Polski, języki francuski i ukraiński

la oficjalnie chlodna atmosfera, ale on ze

swą misją sprawdzil się ­ absolwenci mieli

Gmach, który napawal

dostateczne przygotowanie do wstąpienia

strachem

na uniwersytet. Wybór wydzialów wów-

Pomimo, iż większość ludności starego

czas też nie byl za duży. Wierzbowski iro-

Stanislawowa stanowili Żydzi, w gimna-

nizuje nad kryteriami, którymi kierowali

zjum przeważala mlodzież chrześcijańska.

się gimnazjaliści przy wyborze przyszlego

W 1855 r. uczylo się tam 314 dzieci: 168

zawodu: ,,Żal za laciną i greką pchal na fi-

Ukraińców, 108 Polaków, 20 Niemców i 18

lozofię, brak przekonań i pieniędzy ­ na

Żydów. Na początku XX w. liczba uczniów

prawo, otrzymanie stopnia lekarskiego ­ na

przekroczyla 600 osób, z których ponad

medycynę, a zadowolenie z calowania rąk ­

UCZNIOWIE STANISLAWOWSKIEGO GIMNAZJUM NA JEDNEJ Z GLÓWNYCH ULIC MIASTA

60% stanowili Polacy.

na kaplanów".