25

nr 8 (468) 29.04.­15.05.2025

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Wiktor Lis: ,,Nasza polska rodzina

byla ofiarą NKWD"

W trakcie spotkań

w Użhorodzie z czlonkami

Towarzystwa Kultury

Polskiej Zakarpacia im.

Gniewy Wolosiewicz

poznaliśmy starszego

czlowieka o niezwyklym

losie dla tego regionu

Ukrainy. Jego

rodzina pochodzi

z Żytomierszczyzny,

gdzie przed II wojną

światową wladze

sowieckie dokonaly

masowych represji wobec

miejscowych Polaków.

WIKTOR LIS Z MALŻONKĄ

WIKTOR LIS

Dolożyl wielu starań,

aby jego ojciec zostal

,,polskim szpiegiem" i że czę-

zna polski?" Możliwe, że byl to

wrócila do krewnych w obwo-

wojną światową sowieci zmie-

rehabilitowany, a on sam

sto go bili. Do dzisiaj pozostaly

jakiś Ślązak. Matka powiedziala

dzie żytomierskim. Osiedli-

nili nazwisko jego ojca z Lis na

zostal uznany za osobę

mu ślady urazów na glowie oraz

mu o ojcu, że go zabralo NKWD.

li się w chacie bratanka. Przez

Lys. Nasz wspólrozmówca we-

podszyta warga. Musial żyć

Gdy uslyszal to slowo, krzyknąl

jakiś czas Wiktor znów poszedl

dlug paszportu też jest Lys.

represjonowaną.

z piętnem dziecka ,,wroga na-

na swoich żolnierzy, ażeby zo-

do szkoly. Po odbyciu sluż-

Dopiero w 1975 roku po-

rodu sowieckiego". Jego siostry

stawili to podwórko. Więcej już

by w wojsku pracowal w Ko-

znal prawdę o okolicznościach

KONSTANTY CZAWAGA

ukończyly cztery klasy, a po-

nie przychodzili do naszej cha-

rosteniu w zakladach obróbki

aresztu ojca i rozprawy. Pan

ANNA STOŻKO

tem je ze szkoly wystawiono.

ty, tylko żeby nam przynieść

drewna. Bardzo pragnąl zdobyć

Wiktor pokazuje nam i komen-

TEKST

Starsza Marysia urodzila się

czekoladę.

wyksztalcenie wyższe. W Kijo-

tuje odpowiedzi na jego listy:

ARCHIWUM RODZINY LISÓW

w 1923 roku, Anna w 1926, He-

Marysia, starsza siostra,

wie wyuczyl się na inżyniera,

­ Franc Lys, 1897 roku uro-

ZDJĘCIA

J

lena w 1930, Sabina w 1934. Byl

poszla do wojska sowieckiego,

wrócil do Korostenia. Ukończyl

dzenia, zostal aresztowany 17

jeszcze brat Józef z 1928 roku.

slużyla w piechocie. Otrzymala

też w Moskwie Instytut Pod-

września 1937 roku przez Ku-

ego ojciec mial na imię

Podczas II wojny światowej

wiele orderów i medali i aż czte-

wyższenia Kwalifikacji Spe-

piański oddzial rejonowy UDB

Franc i byl etnicznym Po-

jednego dnia do chaty weszli

ry listy dziękczynne od Stalina.

cjalistów Gospodarki Narodo-

UNKWS w obwodzie charkow-

lakiem, a matka Antonina

żolnierze sowieccy. Zobaczyw-

Jej zdjęcie zostalo umieszczo-

wej. Zostal także specjalistą od

skim za systematyczne nieza-

miala polskie korzenie. Posia-

szy dziewczęta rzucili się na

ne w książce wspomnień so-

patentów. Pracowal na stano-

dowolenie z wladzy radzieckiej,

dali pięć hektarów ziemi blisko

nie, by zgwalcić. Krzyki i wo-

wieckiego marszalka Wasilija

wisku inżyniera glównego we

a także za to, że ma w Polsce bra-

Korostenia, dopóki nie zabrali

lania matki o pomóc uslyszal

Czujkowa. Zmarla w wieku 98

wspomnianych zakladach pra-

ta-oficera i z nim korespondu-

jej do kolchozu. W 1935 roku, po

oficer, który wystrzelil w sufit

lat i do końca życia pilnowala te

cy w Korosteniu.

je. Zostal oskarżony za prowa-

likwidacji Marchlewszczyzny

i w ten sposób zapobiegl prze-

swoje relikwie jak źrenicę oka.

Mial 35 lat, kiedy w 1971 roku

dzenie agitacji antysowieckiej

(Polskiego Rejonu Narodowe-

mocy. Innym razem wieś zosta-

­ Dziwny ten los ­ zastana-

skierowano go na Zakarpacie.

i kontrrewolucyjnej przeciwko

go im. Juliana Marchlewskie-

la okupowana przez Niemców,

wia się Wiktor Lis. ­ Przecież

Zostal dyrektorem zakladów

przedstawicielom partii i wla-

go) wielodzietną polską rodzinę

którzy zaczęli zabierać świnie

nasza rodzina byla prześlado-

obróbki drewna. Zalożyl tam

dzy radzieckiej na wsi. Przy-

Lisów przymusowo przesiedlo-

i kury.

wana przez ten reżim i tak dużo

rodzinę.

pisano mu też czlonkowstwo

no do obwodu charkowskiego.

­ Weszli do naszego domu i do

wycierpiala...

W  ciągu  kilkudziesięciu

w polskiej kontrrewolucyjnej

To byla wieś Gluszkowka, któ-

chlewu ­ wspomina. ­ Mieliśmy

Po powrocie Marysi z fron-

lat Wiktor Lis wysylal listy

organizacji ,,POW", szpiegow-

ra latach 1932­1933 wymar-

wtedy taką dobrą krowę. Dawa-

tu rodzinę Lisów już mniej za-

do różnych sowieckich urzę-

skiej dzialalności na rzecz Pol-

la z glodu. Rok później tam, na

la się doić tylko matce i siostrze.

czepiano. Mając dziewięć lat,

dów, a potem do ukraińskich,

ski. Wedlug uchwaly NKWS,

nowym miejscu przyszedl na

Niemcy już chcieli wyprowa-

Wiktor poszedl do pierwszej

chcąc uzyskać informację, co

generalnego komisarza i proku-

świat Wiktor, siódme dziecko

dzić krowę, gdy mama zaczęla

klasy. 13-letni Józef pracowal

stalo się w jego ojcem. Prze-

ratora ZSRS od 5 listopada 1937

w rodzinie.

przeklinać ich po polsku. Wszedl

w kolchozie furmanem. Aże-

cież nigdy go nie widzial, nawet

roku Franca Lysa zasądzono do

Już z uplywem czasu ze slów

oficer niemiecki i ze zdziwie-

by nie umrzeć z glodu Antoni-

żadnego zdjęcia nie pozostalo.

rozstrzelania. Wyrok wykonano

swoich sióstr Wiktor dowie-

niem zapytal też po polsku:

na wszystko sprzedala, spako-

NKWD wszystko skonfisko-

27 listopada 1937 roku. Patrz-

dzial się, że kiedy przyjechali do

,,Skąd pani w takiej gluchej wsi

wala tobolki i razem z dziećmi

walo. Zresztą jeszcze przed II

cie, tu nawet wskazano godzi-

Gluszkowki, byla ona calkowi-

nę wykonania ­ 00.02. W akcie

cie wyludniona. Ówczesne wla-

napisano: ,,Na podstawie rozka-

dze miejscowe zaproponowaly

zu kierownika UNKWS w ob-

ojcu wybrać dowolną chatę. Zo-

wodzie charkowskim kapitana

baczyl piękny budynek, wszedl

bezpieczeństwa tow. Rejchma-

do wewnątrz, a tam pięć szkiele-

na". W dokumentach śledczy pi-

tów ludzkich ­ dwoje doroslych

sal: jego nie ma za co sądzić, lecz

i troje dzieci. Wynieśli je z żoną

jest za co rozstrzelać.

na cmentarz i pochowali. Potem

Franc Lys zostal zrehabili-

wymietli chatę, wprowadzili

towany pośmiertnie. Dopiero

tam calą rodzinę i zamieszka-

w 1994 roku jego syn Wiktor

li. A po dwóch latach, w 1937 po

otrzymal z urzędu rejestracji

Franca Lisa przyjechalo NKWD.

stanu cywilnego w Charkowie

Rzucili go do więzienia na Zim-

świadectwo o śmierci ojca,

nej górze w Charkowie. Kiedy

gdzie wymieniono: ,,rozstrze-

Antonina Lis po jakimś czasie

lanie". W tym roku Wiktor Lys

odwiedzila tam męża, zobaczy-

oraz siostry jego mamy otrzy-

la, że mial pobite palce, a sto-

mali zaświadczenie, że ich zre-

py zmienily kolor na niebieski.

habilitowano. Niestety, trzeba

Stanąl przed nią niepodobny do

bylo jeszcze nie raz udowodniać

siebie. Powiedzial: ,,Tosiu, wię-

w różnych urzędach, kim oni są

cej do mnie nie przychodź. Czu-

i co im się należy.

ję, że mnie wkrótce nie będzie".

Po zalożeniu w Użhorodzie

Ona jednak przyszla i choć pa-

Towarzystwa  Kultury  Pol-

czuszkę od niej przyjęto, Franca

skiej Zakarpacia im. Gniewy

już do niej nie zawolano.

Wolosiewicz jednym z pierw-

Opowiadając  z  goryczą

szych jego czlonków zostal

i smutkiem o swoim dzieciń-

Wiktor Lys. ,,Jestem Polak, Lis"

stwie, pan Wiktor powiedzial,

­ powiedzial.

że rówieśnicy nazywali go

WIKTOR LIS Z RODZINĄ